Abhaz Edebiyatı

0
462

Abhaz Edebiyatı’nın kurucusu ve ilk şair-yazarı Dirmit (Gaç) Gulya’dır. Abhaz dili ve edebiyatı Gulya’ya çok şey borçludur. Ancak Gulya’dan önce yazılan bazı Abhazca metinler de vardır.

Abhazca ilk yazılı metinler, Baron Uslar’ın 1862 yılında, Bertomey’in 1865 yılında kaleme aldığı bazı yazılardır. Sonraki yıllarda Gulya devreye girer. Gulya’nın “Atasözleri ve Bilmeceler” kitabı 1907 yılında, “Üç Masal” adlı kitabı 1909 yılında basılır. Daha sonraki yıllarda Abzıp Bölgesi’nden derlenen 100 kadar masal Petrograd’da yayınlanır. Bu olay daha çok genç olan Abhaz Edebiyatı için sevindirici bir gelişmedir. İlk folklor derlemesi ise Apşni Gazetesi’nin 1918 yılında yayınladığı “Halk Poezyası”dır. Halk Poezyası iki yıl süreyle yayınlanmıştır.

1935 yılında Gulya Araştırma Enstitüsü’nün uzun süren çalışmalarıyla “Abhaz Masalları” yayınlanmıştır. Gulya ve Bgosba “Abhaz Halkının Poezyası”nı 1941 yılında gelebileceği en iyi noktaya kadar genişletmişler, fakat bu çalışma bilimsel nitelikte bir kitap haline getirilememiştir. Derlenen bu ürünleri ve “Abriskil” motifinin halk arasında unutulmak üzere olan parçalarını titizlikle birleştirerek günümüze ulaştıran Bagrat Şinkuba’dır. Bagrat Şinkuba “AbriskilDestanı”nı bilimsel bir anlayışla dünya edebiyatına kazandırmıştır.

Bagrat Şinkuba

Modern Abhaz Edebiyatı’na göz attığımızda ise yine BagratŞinkuba öncülüğü ile yol alındığını görüyoruz. Lirik Abhaz edebiyatçılarının başında gelen Şinkuba, kendinden önce D. Gulya, SamsonCanba, KogonyaYiva gibi isimlerin dirilttiği Abhaz Edebiyatı’nı kendi ünüyle birlikte sınırlar ötesine, uluslararası bir düzeye çıkartmıştır.

Bagrat Şinkuba’nın en çok okunan kitabı “Son Ubıh”, konusu ve anlatımıyla Abhaz Edebiyatına adeta bir çığır açmıştır. Ünü Sovyetler Birliği sınırları dışına taşan Son Ubıh kitabı, sürgünde yaşayan halklara ders verircesine bir halkın yok oluşunun trajedisini anlatır. O, yok olan bir halkı alan destansı bir ağıttır. Rusçaya, İngilizceye, Almancaya, Belorusçaya, Gürcüceye, Arapçaya, son olarak da Khamokua Hamid tarafından Kabardeyce’ye, Kutarba Hayri Ersoy tarafından ise Türkçeye çevrilmiştir.

D.Y. Gulya’dan sonra Abhaz edebiyatına katkı koyanlar S. Canba, Y. Kogonya, L. Kucniya, L. Labahua, M. Lakırba, K. Aaumaa, V. Ağırba, S. Küçberya, A. Lasarıya, K. Cachalya, C. Conua vb. yazarlardır. Diğer Çağdaş Abhaz Edebiyatı yazarları ise, Y. Ppaşkır, S. Tüçba, Y. Tarbua, A. Tonya, K. Lomya, A. Açba gibi yazarlardır. Bugün Abhazya Yazarlar Birliği’nin 150’den çok üyesi vardır. Edebiyatla uğraşanlar arasında şairler, romancılar, tiyatro yazarları, eleştirmenler, edebiyat araştırmacıları vb. vardır.

Abhaz edebiyatı ile modern Abhaz Tiyatrosu arasında da sıkı bir etkileşim vardır. Sohum Devlet Tiyatrosu’nda tanınmış eski yazarların yanında yeni Abhaz yazarların eserlerine de yer verilmektedir. Bu yazarlar S. Ckedya, N. Tarpha, Q. Gubliya, A. Göğüa, R. Çöpüa, C. Aeohba sayılabilir. Devlet Tiyatrosu’nun repertuarında da Abhaz yazarlarınkinden başka, Rus ve dünya klasiklerinden örnekler de yer alır. Abhazya Devlet Tiyatrosu, her yıl Abhazya’daki yerleşim birimlerini dolaşarak çeşitli oyunlar sergiler.

Fazıl İskender dünya çapında üne sahip olan bir Abhazyalı yazardır. Eserlerini Rusça yazmasına karşın konularını hep Abhazya ve Abhazyalılardan seçmektedir. Toplumsal olayları hicvetmesiyle ünlenmiştir. Türkçeye çevrilen eserleri de vardır. Bunlardan bazıları; “Sandro Dayı (Cem Yayınevi – çeviren Mehmet Özgül), “Öyküler – (Cem Yayınevi – Çev. Mehmet Özgül), “Keçi Öküz Yıldızı” (Hürriyet Yayınları), “Güneşi Yiyen Keçi” (Bilgi Yayınevi). Yine Türkiye’deki Abhaz diasporasından (Kutarba) Hayri Ersoy’un “Sürdüler Sürgün Oldum” ve “Sürgün Sessiz Ölür” isimli romanları ile Bekir Aşba’nın edebi bir anlatıma sahip “Üşüyorum” adlı 1992-1993 yıllarındaki Abhaz Bağımsızlık Savaşı anılarına dayanan otobiyografik eseri, diasporada Türkçe kaleme alınan Abhaz edebiyatının değerli örnekleri arasındadır.

Bir diğer diaspora mensubu büyük dilbilimci Ömer Büyüka’nın bir şiir kitabı ise Abhazya’da Abhazca basılmıştır(1991). Çevirmen ve yayıncı (Papapha) Mahinur Tuna ise çok sayıda Abhazca eseri Türkçe’ye kazandırarak Abhazca okuma yazması olmayan diasporadaki AbhazlarlaAbhaz edebiyatını tanıştırmış ve bu şekilde Abhaz Edebiyatına büyük katkı sağlamıştır.

 

Abhaz Edebiyatının Kurucusu Dirmit Gulya

Şair araştırmacı, tiyatrocu, yazar, dilbilimci, eğitmen, gazeteci, halk önderi Dirmit Gulya için yazılı Abhaz Edebiyatı’nın atası diyebiliriz.

1892 yılında henüz 17 yaşındayken K. Maçavaryan ile birlikte, Abhaz alfabesini ve okuma kitabını hazırlayarak Gürcistan’da yayınlamıştır. İlk şiirleri 1912 yılında yine Gürcistan’da yayınlanmıştır. 1918 yılında yazdığı “Yabancı Gök Altında” adlı öyküsü, ilk Abhazca düz yazı örneğidir. 1925 yılında bastırdığı “Abhaz Tarihi” ise çalışmalarını ölümsüzleştirir. Gürcistan Bilimler Akademisi’nin, Abhaz Dili – Edebiyatı Tarihi Enstitüsü’nde, Abhaz Dili Akademisi Başkanlığı görevini uzun yıllar sürdürmüştür.

  1. Gulya sürgünde yaşayanları da unutmayarak “Şansı Yaver Gitmeyen insan” yazısını da yazmış, bu arada birçok Gürcü, Rus ve Oset yazarların yapıtlarını da Abhazcaya kazandırmıştır… “Yapıtlarımın hepsi ulusum üzerinedir” diyen Gulya dil, tarih, kültür ve sanat çalışmalarıyla her alanda Abhaz halkının önderi olmuştur.

“Canlar Ülkesi ABHAZYA” kitabından alınmıştır.
Yazan, Derleyen, Yayına Hazırlayan:
Anıt Baba (Papba), Behice Bağ, Adnan Özveri (Yağan)
(1. Baskı – Nisan 2014, 2. Baskı – Eylül 2014)

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz