Maykop Taşı ve Turçaninov’un “Antik Yazıların Deşifresi” adlı kitabı ile ilgili olarak Adigey Ulusal Müze Müdürü, Abreg Almir’le konuştum. Ayrıca konuyla ilgili olarak, dünyanın önde gelen dilbilim uzmanları İ.M. Dyakonov, E. İ. Krupnov, P.U. Awulhe ve L.İ. Lavrov gibi diğer bazı ünlü bilim adamlarının makalelerini tercüme ettirdim. Bunları yapmamdaki kasıt, Maykop Taşı hakkında Çerkes diasporası ve Kafkasya’da süregelen tartışmalara ışık tutmaktır.
Abrek Almir ile beraber, Adigey Cumhuriyeti’nin Kültür Bakanlığını yapmış olan Çemşo Gazi ile de konuştum. Turchaninov’un bu metni ilk defa Maykop’a getirdiğini, yazıtın Adigelerin ata dilinde olduğunu söylediğini, Adigeler isterlerse MaykopTaşı ile ilgili çalışmalarını Adigece olarak deklare edebileceğini söylediğini öğrendim. Fakat Adige Bilim adamlarının Turchaninov’un bu iddialarını gerçekçi bulmayıp ciddiye almamaları üzerine, Turchaninov’un yönünü Abhazya’ya çevirdiğini, Abhazların ilgisini çekebilmek için de makalesinin içerisine yerleştirdiği Adigece kelimeleri çıkarıp, onların yerlerine Abhazca olanları yerleştirdiğini de öğrendim. Bu sonuç, Turchaninov’un kişiliğinin pek de akademik olmayan bir yönünü gösteriyordu.
Tarih Doktoru ve müzecilik uzmanı olan Abreg Almir, son derece insani sıcaklığı olan bilge bir kişidir. Abreg Almir, Maykop Taşı hakkında sorduğum sorulara, şu cevapları verdi:
20,5 cm. eninde, 19,5 cm boyunda olan bu yazıt; 1960 yılında avlu direkleri için kazı yapılırken tesadüfen bulundu.
Taşın bulunduğu yerde 1964 Ekim ayında yeni bir kazı daha yapıldı. Bu kazı yerinin eski bir Meot (Adige) yerleşim yeri olduğu anlaşıldı.
Taşın cinsi mineral özelliklidir ve şu anda Leningrad Antropoloji ve Etnografya Müzesinde, 6550 numara ile sergileniyor.
G.F. Turchaninov, ‘Maykop Taşı’ olarak anılan bu yazıtın, modern alfabenin atası olduğunu iddia ederek, ilk çalışmalarını Maykop’a getirdi. Yazıtın Adigelere ait, dünyanın en eski yazı metni olduğunu, “yazı bilimi açısından da olağanüstü önem taşıdığını söyledi”. Bu yazıtın Adigelerin ata dillerinde olduğu konusunda ısrarcı oldu. Sembolleri Adigece olarak deklare edebileceğini örnekler vererek gösterdi. Dile hâkim, dillerin yapısını, tarihsel gelişimini ve birbirleri ile olan ilişkilerini inceleyen Adige ve Rus Filoloji uzmanı bilim adamlarından Prof. İgor Mihailoviç Dyakonov -kendisi dünyanın önde gelen Sümer eski doğu halkları uzmanı ve birçok dile hâkim birisidir- önemli bir yazı kaleme aldı. Dyakonov, Bilimler Akademisi Moskova Antik Tarih Habercisi dergisinde (s. 99-104), 1966 yılında Raporlar ve Bildiriler adıyla yayınlanan (hemen aşağıda tamamını okuyacağınız) makalesinin bir bölümünde şunları yazdı:
“Deşifre teorisine göre Maykop Taşının üzerinde olan yazılar ve yazıların hacmi eksik olduğundan okunması ve çözümlenmesi hiç mümkün değildir. Maykop Taşı üzerindeki yazıları protobabil yazı şeklinde okumaya kalkışırsak, o zaman da bilinmeyeni bilinmeyen sayesinde çözmeye kalkıştığımız anlamına gelir. ”
“G.F. Turçaninov, yazmış olduğu bazı makalelerde ve söyleşilerde taşın üzerindeki yazıların Abhaz dilinde okuduğunu iddia ediyor. Hâlbuki Abhaz dilinde 80 civarında sessiz harf bulunuyor. Fakat G.F. Turçaninov tarafından yapılmış olan deşifrede, bütün sessizler Fenike alfabesiyle yansıtılmaktadır. Oysa Fenike alfabesinde sadece 22 adet sessiz harf bulunmaktadır. Bu kadar uğraşlara ve uydurmalara rağmen makale sahibi bir sonuca ulaşamamıştır. Maykop Taşı’nın üzerinde olan harflerin protobabil çizgisel yazı şekli ile benzerliklerini de ispatlayamamıştır. ”
Turchaninov’un iddiaları, ciddiye almayı gerektirecek nitelikte değildir. Adigeleri de Abhazları da ilgilendirecek bilimsel argümanlar taşımamaktadır. Bunlar Turchaninov’un kendisine söylenmiştir. Bunu Turçaninov’a söyleyen kişi şimdi rahmetli olan Awulhe Psımaf adlı bir Adığe arkeologdur.
Turchaninov bu olaydan sonra Abhazya’ya gitmiştir.
Eski Yunan kaynaklarında sözü edilen “Ayya” isimli bir kaleyi, Maykop Taşı’nda varmış gibi Kolhida’da Abhaz Kralı Mırın adına kurulan bir kale olarak okumuştur.
Adigey’e gelirken makalesinin içine yerleştirmiş olduğu Adigece kelimelerin tamamını da ayıklamıştır.
Kanımca Turchaninov bir bilim adamına yakışmayacak şeyler yapmıştır.
Dyakonov’un Makalesi
(İ. M. Dyakonov – Vestnik Drevney İstoriya -1966)
Maykop civarında bulunan bir taşın üzerindeki esrarengiz yazı deşifre edilmeye çalışıldı.
Yazı, G. F. Turchaninov’un kendi tabiriyle “segmentlere” ayrılmış üç sütundan oluşuyor.
Şifre çözüm teorisi açısından bakıldığında, yazının uzunluğu ve içerdiği simgelerin sayısı, çözümleme ve okuma için yeterli değil. Onu okumayı sağlayabilecek yegâne koşul, aynı yazının kullanıldığı başka metinlerin de ortaya çıkarılması olabilir.
Sayın Turchaninov, yazıtın heceli protobiblos yazısıyla yazıldığına dair varsayımını ortaya atıyor.
Bu varsayım öncelikle, Maykop yazıtının, bildiğimiz kadarıyla Finike’de bile fazla yaygın olmayan protobiblos yazısına hemen hemen hiç benzemeyişi sebebiyle gerçekçi değildir. Elbette şu ya da bu simgeyi oluşturan kimi çizgisel-geometrik kombinasyonlar protobiblos yazısıyla da kıyaslanabilir ve hatta birçoğu, yüzlerce çizgisel-geometrik simge barındıran her yazı sisteminde a priori (önsel )bulunmak zorundadır. Ne var ki dilbilimcilerin kabul ettiği üzere farklı sistemlerde rastlanan çizgisel-geometrik formların benzerliği başlı başına bunların genetik bağına işaret etmez. Gerçekten de Maykop yazıtının kimi simgeleri protobiblos yazısıyla olduğu gibi başka yazılarla da benzerlik taşır; ilk proto-Sümer ve Girit yazılarıgibi.
Ne var ki protobiblos yazısının daima yatay sıralar halinde dizildiği ve hiçbir zaman sütunlar (segmentler) halinde resmedilmediği ve bu yazıda asla simgelerin dağınık vaziyette birbirininnu ya da Kolhis’te icat edildiğini öne sürmüştür.
Maykop yazıtının simgelerinin tek tek okunmasında G.F. Turchaninov, probiblos harflerinin Dhorme ve Jirku tarafından önerilen yorumundan yola çıkıyor. Ne var ki söz konusu yorum yöntemsel temeli nedeniyle, uzmanların onayını alamamıştır. Dhorme ve Jirku, yüz kadar simgeden oluşan protobiblos yazısının heceli değil alfabetik-ünsüz olduğunu düşünüyor, alfabetik yazı ihtiyaçlarını fazlasıyla aşan simge fazlalığını ise gerçek dışı garip bir olguyla açıklıyor.
Görüldüğü üzere Maykop yazıtının protobiblos yazısından yola çıkılarak deşifre edilmesi denemesi, belirsiz bir şeyi başka bir belirsiz şeyle açıklama çabasından ibarettir.
“Yine de bir an için Jirku tarafından önerilen protobiblos okumasının doğru olduğunu, üstelik Maykop yazıtındaki işaretlerin G.F. Turchaninov tarafından yine doğru olarak parçalara bölündüğünü farz etsek bile, elde edilensimgelerden, herhangi bir dilde okunaklı bir metin çıkarmak mümkündür. ”
Basında yer alan röportajlarından G.F. Turchaninov’un bu metni Abhazca okumayı önerdiğini biliyoruz. Bu dil seçimi birçok yönden itimatsızlık uyandırıyor. Zira Abhaz dilinde 60-80 ünsüz fonem (ses birimi) mevcuttur, oysa G.F. Turchaninov’un çözümlemesinde tüm simgeler yalnızca geç dönem Fenike alfabesinde bulunan ünsüzleri belirtiyor ki sayıları 22’dir.
Maykop yazıtının hangi amaçla yazıldığını bilmiyoruz. Protobiblos yazısıyla ilgili bildiğimiz şeyleri de Maykop yazıtında bulamıyoruz.
Dolayısıyla yazıtın hangi dilde yazıldığı konusu yoruma açık kalmaktadır. Ünsüzler keyfi olarak sıralandığında biraz çabayla Abhazca da dâhil istenen herhangi bir dilde anlamlı bir cümle elde etmek mümkündür. Ne de olsa böyle bir düzenlemede ünlüler gelişigüzel yerleştirilebilir ve akustik olarak benzeşen fonemlerse aynı simgeyle karşılanır yahut aksine aynı fonem farklı simgelerle belirtilir.
Sonuç olarak, tüm söylediklerimizin Maykop yazıtının deşifre edilmesi çabasına, hiç değilse yeni bir deneme yapılana kadar, umutsuz gözle bakılmasını mecbur kılmaktadır.
1- Kadim Tarih Bülteni – Ç. N.
2- G. F. Turçaninov, Kafkasya’nın En Eski Yazılı Eseri, VDİ, 1965, No:3
