Kadına yönelik şiddet Türkiye’nin gündeminde kalmaya devam ederken Twitter’da #erkekleryerinibilsin etiketiyle başlayan paylaşımlar tüm dikkatleri yeniden cinsiyet eşitliği sorununa çekti.
Haziranın ilk haftasında Twitter gündemi, #erkekleryerinibilsin etiketiyle birlikte toplumsal cinsiyet rollerine parmak basan bir furyaya kapıldı. Duymaya çok alıştığımız o kalıp cümlelerin öznesi değişti; evde, sokakta, çalışma hayatında kadına atfedilen roller ve sorumluluklar erkeğe yöneltildi. Cinsiyet eşitliği ise temel vurguydu. İtirazların gelmesi elbette uzun sürmedi; el çabukluğuyla #kadınlaryerinibilsin etiketi listeye girdi, “Her şeyin bir sınırı var” resti çekildi. Kadın ve Demokrasi Derneği’nin (KADEM) Twitter hesabından yaptığı paylaşım erkek egemen düzenin kırılganlığına duyulan korkunun özetiydi: “Adalet ve hakkaniyet ölçüsünde kadın ve erkeğin toplum içindeki varlığı, karşılıklı saygı ve anlayıştan geçer. Bir empati vurgusu olarak ortaya çıkan #erkekleryerinibilsin akımı inandığımız değerleri zedeleyecek boyuta ulaşmıştır. Bu durumu kınıyor ve reddediyoruz.” Bu noktada ‘inanılan değerlerin’ ne olduğu muğlak kaldı ancak bu şaşırtıcı da değildi.
Kendilerini Çerkes olarak tanımlayan kadınların #erkekleryerinibilsin etiketiyle sosyal medya hesaplarından yaptıkları paylaşımlar ise Türkiye diasporasındaki başka bir tartışmayı tetikledi. Serzenişlerin ekseriyeti belliydi: Çerkes toplumu kadına ‘çok değer’ veriyordu, bu toplumun kadınları hürdü, bu yorumlar da kültürün kendisine haksızlıktı. O halde, bu vesileyle Çerkes kültürünün temelini oluşturan Xabze’ye bir göz atmakta fayda olabilir.
Kısaca ifade etmek gerekirse Xabze, Çerkes halkının birbiriyle olan bireysel ve toplumsal ilişkilerini düzenleyen, oldukça kapsamlı, yazısız kurallar bütünü. Bu kuralların toplumun içinde bulunduğu dönemin zamansal ve mekânsal koşullarını öngörüyor olabilmesi, ihtiyaç ve taleplere uygun bir (sözlü) anayasa yazımını gerekli kılıyor. Nitekim, toplumun dinamik ihtiyaçlarına yanıt veremeyen bir kültürün atıl kalacağını söylemek hatalı sayılmaz. Peki ya bu dönüşümü yakalayabiliyor muyuz? Bugün becerisiyle, elinin iş görmesiyle, hizmeti ve hürmetiyle övünülen Çerkes kadınlarının eşinin anne ve babasıyla aynı sofraya oturabilmesi hâlâ haynape mi (ayıp)? Misafirperverliği hâlâ kadının fedakârlığı üzerinden mi sürdürüyoruz? Evli olduğu için düğünlerde (buluşma/eğlence) görmeyi ayıp saydıklarımıza erkekleri de dahil edecek miyiz? Hepsi bir yana, Çerkes kadınını ‘ince beli’ ve ‘zarafetiyle’ tanımlamayı daha ne kadar sürdüreceğiz?
Değişime tabiyiz. Kültür de bundan muaf değil. Kültürü tarihsel ve zamansal bağlamından kopararak bunlara evrensel anlamlar atfetmek kültürün taşıdığı değerleri yalnızca yozlaştırıyor. Bugün, 50 yıl öncesinde kural olarak kabul ettiğimizi sorgulamaya ve bunun üstüne konuşmaya mükellefiz. Xabze’yi belli ayrıcalıkların sürekliliği için araçsallaştırmanın kültürle bir ilişkisi yok, tersine sadece erkek egemen düzenin imtiyazlı kesimine yarıyor. Benzer olarak bugün bir kadının dernek yönetimine thamate (başkan) olarak seçilmesinin yadırganmasını da kültürden ziyade bu düzene ilişik bir sorun olarak görmek gerekiyor. Bunu ayırt etmek önemli. Ayrıca, bu sorgulama önerisi ve değişiklik çağrısı yeni de değil. Aksine Çerkes kültürünün içinde zaten var olan bir mefhum. Önemli toplumsal münakaşaların yapıldığı ve karara bağlandığı Adige Xase toplantı geleneği, yüzyıllardır bu kültürde değişimi mümkün kılan bir mekanizma olarak mevcut. Cinsiyet eşitliği için verilen mücadelede gerekli dönüşümlerin sağlanmasına yönelik yollar elbette çetrefilli ancak imkânsız değil.
Çerkesler ne dedi?
Haziranda Twitter’da #erkekyerinibilsin ve #erkekleryerinibilecek hashtag’iyle başlatılan kampanyadan Ekşisözlük’te şöyle söz edildi:
“Toplumda yıllardır süregelen ve kadınlar üzerinden yapılan seksist yaklaşımlara ve genellemelere tepki olarak Twitter’da oluşturulmuş hashtag. Alışılagelmiş klişe kalıplarda özne yer değiştiriyor. Örneğin; “Bir erkeğin en güzel kariyeri babalıktır”, “Oğlunu dövmeyen dizini döver” gibi…
Bu kampanyaya Çerkes erkeklerini katmamak olmazdı. İşte birkaç örnek de bizden…
Janet Huvaj – @janethuvaj: “Çerkes erkekleri neden bu kadar ince belli ve güzel olur biliyor musunuz çünkü kulağının içi kadar yerler.”
haskin lilith – @gozumdaldi: “Çerkez erkekleri çooğsel ya.”
Duğuj – @etkgz: “Çerkes damatları sofraya oturmaz. Ayrıca kayınvalide ile konuşmaları ayıptır. Ayrıca çerkes erkekleri İnce belli olurlar. Gece yarısı çat kapı gelen misafire anında bir tencere psihaluj yapacak beceride olurlar. Çerkes erkekleri güzeldir. Diğer erkeklere benzemez. Asildir bir kere.”
Duğuj – @etkgz: “Çerkes erkeği dediğinin saçı beline kadardır. Uzun saç Çerkes erkeğinin sembolüdür adeta.”
Duğuj – @etkgz: “Çerkes erkekleri evinden alınıp evine bırakılır. Düğünde kaşenlik teklifi gelirse hayır demez, ayıptır. Nezaketen bütün gece çikolata gönderen kıza eşlik eder.”
Sinem Kılıç – @sinmkilic: “Ceug sırasında çikolata gönderilen asaletin ve nezaketin timsali erkeklerin yalnızca teşekkür etmelerinden sıkıldık. Biraz yaratıcı olun artık.”
Akanda Taştekin – @akandatastekin: “Asaletin ve nezaketin timsali Çerkes erkekleri düğünde (dans/eğlence) nazikçe alkış tutar ve kadınların dejusuna (müzik sözlerine eşlik etme) katılmaz.”
Fahrettin Jan Asım – @hafikprensi: “Çerkes erkeği dediğin en az 2 metre boyunda ve omuzları geniş olur. Çerkesçe, İngilizce ve Türkçe haricinde 3 dil daha konuşur, benzinliğe girdiğinde pompacıya ‘depoyu fulle ustam’ der, eli hamur işine de tesisata da yatkın olur.
Fahrettin Jan Asım – @hafikprensi: “Ben Çerkes erkeğiyim, umudumun bittiği yerde inadım başlar.”
Fahrettin Jan Asım – @hafikprensi: “Beyler hatiyago o çikolataları siz her seferinde ‘teşekkür ederim’ deyin diye getirmiyor, Çerkes erkeklerinin veri tabanında ‘teşekkür ederim’den başka cümle yok mu bazen şüpheye düşüyorum.”
Fahrettin Jan Asım – @hafikprensi: “Bir de son olarak şu Çerkes kızlarının şeşen oynarken erkeği avel gibi ortada bırakıp kızların tarafında oynaması mevzusu tahmini ne zaman biter acaba?? Aguey Hayati’nin laneti peşinizi bırakmasın ne diyim.”
ridade – @kabardey_ridade: “Çerkes erkekleri asil olur başları dik gözleri yerde.. Her düğüne süslenip gider eşofmanla düğüne gelen kızlara kınayan gözlerle bakarlar…”
Mert Selek – @dispov: “Nerede o eski Çerkes erkekleri kapı eşiğinde beklerlerdi.”
“Çerkes erkekleri evet güzeldir. Ama onları yücelten, bunu her yerde söyleyip efsaneleştiren nazik Çerkes kadınlarıdır.”