ГУЩЫ|АП
Бзэм икъэщ|ык|э къиз|отык|ырэ |отэжь те|орэмым фэхьыгъэ сигупшысэм яз, неппэрэ бзэхэр апэрэ лъэхъан щы|агъэ зы пэрэбзэжъ горэм къытек|ызэ къызэрэк|охэрэр ары. А пэрэ бзэр |отэжь теорэмым ишапхъэ тетэу гущы|эхэм ялъапсэ зызэхэпфышъук|э, загъорэ гущы|эр неппэк|э зыхэт бзэм щымыщэу нэмык|рэ зы бзе шъхьаф горэм зэрэфак|орэр къэош|э. Араб бзэм хэт Бэрэ|ат гущы|эр этимологиям {etymology} тетэу къэсыупк|эпк|ыщт. Иджырэ нэужъы этимология {etymology} гущы|эр Адыгабзэк|э Лъэхк|олэжь{ы} пкъыгъуац|эу мы гупшысэтхым щызгъэфедэщт. Ыджы Араб бзэм къыхэнагъэу хэт Бэрэ|ат гущы|эм илъэхк|олэжьы фак|орэ сигупшысэтхы ипэублэ есэгъэжьэ.
ПЭУБЛЭР
Бэра|ат гущы|эр, Араб бзэм (البرائة) (ал – бэра|а), зэрэхэтыр. Гущы|эм илъапсэ (б-р-|э) ары. Имахьанэ: пшъэилъэу уи|э зэк|эрэри птек|ыжьынэр, лажьэу е пщыныжьынэу птелъ ч|ыфэ зыгорэ щы|эмэ зэк|эрэри арымырыми инахьбэхэрэр птек|ыжьынэр ары.
Тыркуе къэралыгъом и|э Тырку Бзе Къутамэ (TDK)-м игущы|алъэ «beraat, -ti isim, hukuk, (bera:at), Arapça berāʾat. Aklanma» е|ошъы къыуа|ол|агъэ дэеу шы|э зэк|эрэри птек|ыжьынэр махьанэу раты. Зыукъэбзыжьын, мэхьани фагъэшъуашъэ.
Къэралыгъом изы къутамэу «Дин |офлэжь Шхьа|» (Diyanet İşleri Başkanlığı) къыдигъэк|ыгъэ Ислам Энциклопедия (Encyclopedia)-м “Berat Arapça berâe/berâet (البرائة) kelimesinin Türkçeleşmiş şeklidir. Berâet, “iki şey arasında ilişki olmaması; kişinin bir yükümlülükten kurtulması veya yükümlülüğünün bulunmaması” anlamına gelir.” TDV. İslam Ansiklopedisi, е|ошъ къетхы. Берат гущы|эр Араб бзэм къыхэк|ыгъэу Тырку бзэм ихэтык|.
Имахьанэ, «Сыдми зэфэшъхьафит|ум зыпари зэфрам|офэу зэрэщытыр; нэбгырэм пшъэилъэу тефагъэ зыгорэр ыпшъэ ик|ыжьынэр е зый пшъэилъ имы|энэр. Тынчэу хъунэр ары мэхьанэ и|эр.
Бэрэ|ат гущы|эр Кур|ан лъап|эми хэт, ыджи сурэ ц|эу. (Бэрэ|а – Бэрэ|эт – Тэубэ сурэ) А сурэм мыслымэнхэмрэ Алахьым ныкъуахь фэзыш|ыхэрэмрэ зэш|уныгъэ -зэгуры|оныгъэ унашъоу зэдаш|ыгъэм ызытетык|э фэхьыгъэ аетыхэр хэтых. Алахьым унэшъо ш|ыгъэм епхыгъэу зэрэ зэк|оныхэ фаехэр къаре|о. Джаурхэр тхьагъэпц|ыгъэк|э, мыхъо-мыш|эк|э, унашъом хэлъ шъхьа|эхэм тек|ыхэу зек|охэ зыхъурэмэ мыслымэнхэми, пыйхэмрэ мыслымэнхэмрэ зэдаш|ыгъэ зэш|уныгъэр а|этыжьынэу изын къареты. Унэшъо ш|ыгъэхэмк|э зый пшъэилъ зэрямы|эжьым пае. Ау унашъоу зэдаш|ыгъэр зымыутагъэхэм язэш|уныгъэ к|эух егъотыфэ яунэшъош|ыгъэ тэтыхэу зэрэшытын фаери Тхьам къаре|о. Къур|аным, пыихэм лъытэ зыфамыш|ыжьыгъэ унэшъо ш|ыгъэхэр е|этышъ, джаурхэм зэш|уныгъэр зэрякъутэжьыгъэм пае. Ахэм зауэ арал|ыш|эшъунэу мыслымэнхэм изын къареты. Бэрэ|ат гущы|эм тэтэу къэс|онэу сызфаер, Бэрэ|ат гушщы|эм унэшъо пшъэилъым инахьбэхэрэр |этыжьыгъэ мэхьанэр зэрэхэлъэр ары.
Лъэхк|олэжым ш|эныгъэм бэрэ|ат гущы|эр зэрэхэтыр зэхэтфын, ык|и къэдгъэунэфын. Адыгабзэк|и уегупшысэмэ бэрэ|ат гущы|ам имахьанэ бэ п|этынэр ары. Гущы|эр зэрэщытэу гущы|э лъапсэ фэдэу къэлъагъо. Ар, Араб бзэмк|э ары зэрэщытэри ау Адыгабзэк|э ар гущы|э зэпхыгъэу (сложное слово – birleşik kelime) щыт. Гущы|эр ихэ нъсы зэпкъурысхын:
Бэ: Бэу хъуныгъэр ары. Ипхэндж {антоним – antonimy – zıt anlam}: мак|э. Мак|э гущы|эм ипхэнджэу щыт. Пэрхъуш|ар (наречия – adverbs – Zarf) хъуш|эм (глогал) ипэ къак|о. Бэщхы: бэ зыщхырэр. Бэ|о: бэрэ гущы|эрэр. Бэчъ: бэрэ чъэрэр. Бэджы: бэджыхъэр, бэрэ зыджырэ хьамлыор. Зэк|эрэми хъуш|эм {глагол} имахьанэ бэныгъэ хегъахъо.
Рэ: {прэпэт – предлог – preposition – edat} Хъуш|эм {глагол} ипэ гущы|эм къыпэхьэ. |офэр зы |эмэ-псымэ епхыгъэу огъэфедэ. Псалэм пае:
- Тхьаматэхэр нысэщэ |офым Рэгуша|эх.
- Тракторым дэгъоу рэпсэу.
- Ар бжэмышхым рэшхэ.
- Хьанцэм рэлажьэ.
- Имащинэ еджап|эм рэк|о.
- Курэжъыем нашъэхэр рехьы.
- Ахэр мащинэм ре|эты. Пэмык|ыхэри…
|эт(ын): {хъуш|э – глагол – vorb}. Мы гущы|эри тэщфэдиз зы гущы|э фэдэу къэлъагъорэ арыми гущы|ит|оу зэхэт. Зэр {|э} гущы|эр ары. Ар ц|ыфым ы|эпкъэу зэхэтым ящыщэу |апшъэм нэсы хъурэ |эхъуамбэ зэхэтыр ары. И|тонэрэри {ты} гущы|эр ары. Мыр ц|ыфым хьарф фэдэу щытэр арыми ар гущы|эу щытыгъ ык|и щыт. Псалъэм пае, телъ – тес – тет зып|орэм тэдэ щы|эми зыдэщы|эр гучы|оу зэрэщытэр къыуегъаш|э. Арау зыщытык|э {|эт} гущы|эр сыдми зыгорэр лъапсэм ипхэу дэпхьыенэр ары. Къэп|этырэ зыгорэр, зы |эмэ-псымэк|э умгъэфедэрэмэ гущы|эм {-рэ-} прэпэтыр щык|агъэу и|эщтэп. Ишъхьагъык|э тет шъапхъэхэм -рэ-р ахэзы.
Тхьаматэхэр мэгуша|эх.
Тхьаматэхэр - Дэгъоу мэпсэу.
- Ар машхэ.
- Сэ сэлажьэ.
- Ар еджап|эм мак|о.
- Ащ нашъэхэр ехьы.
- Ахэр е|эты.
Неппэрэ адыгабзэм {|этын} гущы|эр зы гущы|э лъарсэ хъугъэ. Мыри адыгабзэри ц|ык|у ц|ык|оу пэрэ бзем {анахь бзэжъ} къызэрэпэ|ук|ырэм ишапхъэ. Мыщфэдэ ш|энлэжьымэ уялэжьын зыхъурэм лъэхк|олэжьыми лексикологиями, граматиками узадеплъын фае.
Бэрэ|ат чъэщыр Араб бзэм хэт щабан мазэр щыщ. А мазэм ипш|ык|утфы чъэщым мыслымэнэу тхьам елъэ|урэ мыслымэн пстэуми ягонахьхэр афигъэгъунэу е|о. Махьанэу хэлъэр мыхъо-мыш|э зыш|агъэ ц|ыфым пшыныжьынэу телъ ч|ыфэхэр а чъэщым фэхьыгъэу е|этыжьы. Ау зэк|эрэри и|этыжьырэп. Ар езы гущы|эм къыуегъаш|э {бэ} е|ошъы. Им|эмыжьырэ гонахьыр Тхьам, нэмнык| ныкъуахь зэрэфэпш|ырэр ары. Афэдэу зыщытык|э бэрэ|ат гущы|эм а чъэщым епхыгъэу бэ-р зэри|этыжьырэр къызэри|отык|ырэр нафэ.
К|ЭУХЫР
Ыджырэ Араб бзэм хэт бэрэ|ат гущы|эр, гущы|эм имэхьанэк|э, игыраматикак|э, иэтимологияк|э, илъэхк|олэжьык|э (етимологтя) адыгабзэм къыдеубыты. Ащи адыгабзэр пэрэ бзэу (pre lenguige) зэрэхытэр, бэрэ|ат гущы|эм адыгабзэр бзе лъапсэу зэри|эр, мыщфэдэ гущы|э уплъык|унхэм адыгабзэр шапхъэу язэрэфэхъущтэр, нэмык| бзэхэми мыщ фэдэ гущы|э пчъагъэхэр язэрэхэтышъущтэр нафэ къеш|ы.
Гущы|эхэр:
Хъуш|э: РФ. Глагол. İNG. Verb. TR. Fiil.
Лъэхк|олэжьы: РФ. Етимология. İNG.Etymology. TR. Köken bilgisi
Прэпэт: РФ. предлог. İNG. Preposition. ТR. Еdat
Пэрхъуш|э: Рф. Наречия. İNG. Аdverbs. ТR. Zarf
