Ищыlэныгъэ илъэпкъ, лъэпкъшlэжь фэзгъэlорышlагъэ Хьаткъо Аслан идунае ыхъожьыгъ. Аслан зэрэщымыlэжьым пае ибын унагъо, игупсэхэм тафэтхьаусых, щэчыгъошlу афэхьунэу тафэльаlо.
Шышъхьаlум и 3-, Ятэжъхэм ячlыгу щыпсэунхэу Хьаткъо зэшъхьагъусэхэр Асланрэ Сюзанрэ Адыгэ Хэкум Мыекъукапэ агъэзэжьыгъагъ. Тэри гъогумаф ятlонэу яунэ тыщзэlукlагъ ыкlи ащ гущыlэгъу тащфэхъугъагъ.
Хьаткъо Аслан шlукlэ тыгу илъыщт…
ЖЬЫНЭПС
-Уитхылъэу «Илъэс Къинхэр» зыфиlоу Метин Тогузата Бозкурт зэхигъэуцуагъэмкlэ Тизэдэгущыlэгъу едъажьэ сшlоигъу. Илъэситlу хъугъэ тхылъыр къыздэкlыгъэр. Тхылъым изэгъэпэшыъом лъэпкъ 1офыъохэу уздэлэжьагъэхэм ыкlи уигукъэкlыжь-хэм ащыщэу тигъэзэт еджэхэр зыщыбгъэгъуазэ пшlоигъохэр сыд фэдэха?
-Бэ сыгу къэкlыжьырэр. Сицlыкlугъом сызэрэгущыlэщтыгъэр синыдэлъфыбзэ-Адыгабзэр ары. Еджапlэм сызчlахьэм Тыркубзэ сшlэщтыгъэп. А лъэхьаным ренэу зигугъ ашlыщтыгъэр Кавказ, Кавказ ехьылlагъэ къэбарых. Нартхэр, Саусырыкьо… Ащ фэдэ дунай сызщапlугъэр.
Ублэпlэ еджапlэм сычlагъэхьанэу Караман сащагъ, сятэшыпхьум ыдэжь. Сятэшыпхъу нахьыжьэу (Чамилэ) ишъхьагъусэ Татарыгъ. Илъэсиплlы ащ сисыгъ. Сэр сэрэу еджапlэм сыкlошъунэу щытыгъэп, бзэри сшlэщтыгъэп, арти ягъунэгъу шъэожъыехэр нэlуасэ къысфишlыгъагъэх, ахэмэ сырягъусэу еджапlэм садакlон фэшl.
Зымафэ горэм сятэшыпхъу Чамилэ зыгорэм кlонэу хъугъэ, сятэшыпхъу нахьыкlэу Чатибэ Караман дэсыгъэти ащ сыкъфигъэнагъ. Сэджэгу сшlошlызэ унэм сикlыгъ, къэлэ гупчэм итыгъ унэр, ау сэ згъэгъощагъэ. Нэпси lупси зэхэхьагъэу сэгъы; «Сятэшыпхъум иунэ тыдэ щыl, сятэшыпхъум иунэ тэдэ щыl?» Лlы горэ къысфэзыгъ,«Ухэт, хэт ущыщ, сыд пlорэр?»; ащ ыlорэрэ сэ зэхэсшlыкlырэп, сэ сlорэр ащ къыгурыlорэп, си апэрэ мафэх! Нэужым, Черкес Рамазан аlоу зыгорэ къалэм щашlэщтыгъ, ащ ыдэжь сащагъ. Рамазан дэгущыlагъэх, сэри сиlоф ащ фэсlотагъ. Черкес Рамазан къэлэ гупчэм щапlэ щыриlагъ, ар язэlукlэпlагъ тикъуаджэ ыкlи адырэ Адыгэ къуаджэхэм къарыкlыхэрэм. Сицlыкlуъом сигукъэкlыжьхэм ар ащыщ.
Къызэрэсlуагъэу сикlэлэгъо гукъэкlыжьхэр зэкlэхэри Кавказ фэъахьыгъ. Хьаджэт Нэнэъ сlапэ ыlыгъэу сыкърищэкlы зыхъукlэ, лlыжъ горэ къакlомэ къэуцути ар блигъэкlыщтыгъ. Ари шым къепсыхти лъэсэу блэкlыщтыгъ, нахьыжьыр зыlукlотыкlэ итlанэ тэ тигъогу пытыдзэжьыщтыгъ. Лlыжьыри шэсыжьыщтыгъ.
Къэпlон хъумэ Адыгэ хабзэр зыщзэрахьэрэм сыщапlугъ. Тичылэ дэсхэр зэкlэ адыгабзэкэ гущыlэщтыгъэх. Бэ сыгу къинагъэхэр…
«Сэ сэгугъэ, зыпчь зэпчьэгъоу тыхъужьыщт, тызэрэугъоижьыжьыщт, зитыужыжьыщтыщт»
-Лъэпкъ шlэжьым уфэбэнэныр гъогу кlахь. Ушэтыгъэу уиlэхэм уакъыпкъырыкlым, ныбжьыкlэхэм сыд къяпlощтыр?
-Тиныбжьыкlэхэм къясlом сшlоигъор, ябзэ зэрарэгъашl, Хабзэм зыщарэгъэгъуаз, ахэр анахь шъхьаlэ. Сэ сицlыкlугъом тичылэ кlэлэцlыкlухэм зыми Тыркубзэ ышlэщтыгъэп, Адыгабзэкlэ гущыlэщтыгъэх, ау джы ныдэлъфыбзэ ашlэжьырэп. Къуаджхэм хымэхэр къаздахьэхэм, тимылъэпкъэгъухэр къащэ зэхъум Адыгабзэр ныбжьыкlэхэм ащагъэгъупшагъ. Мыщ лъэ темытэу хэкlыпlэ къыфэгъотыгъэн фае. Мыр анахь гумэкlыгъо ин.
Къуаджэхэм хымэхэр адэсых, Тыркубзэкlэ мэгущыlэх, ахэм къагурагъэlон пае Адыгабзэр щагъэзыежьыгъап. Силэгъухэм Адыгабзэ дэгъоу ашlэ, нахьыкlаlохэми ары. Бзэр гукъау нахь мышlэми щыlэжьэп. Бзэр пlэкlэзым, Хабзэр щыбгъэзыем зи къэнахэрэп.
Тыркуем тисым тыхэщыпсахьыжьыщт щэч хэлъэп. Кавказ щыпсэухэрэм яlоф нэпэмыкl, хымэ хэгъэгу исхэм фэшъхьаф шъыпкъ.
Ау джыри гугъапlэ щыl, тапэкlэ гукlодыгъоп, зытыужыжьыщт; телевидиниер lупхым Адыгабзэкlэ къэгущыlэ, Адыгэ къашъохэр олъэгъух, тхылъхэр, журналхэр, гъэзэтхэр къыдэкlых, ахэм тяджэ. Адыгабзэх ау бзэр зэхэтэшlыкlыба. Нахь гушlуагъор, Лъэпкъым илъэпкъшlэжь егъотыжьы, ар ныбжьыкlэхэм япшъэрылъ. Яшьыпкъэ рамыхьылlэмэ Тыркуем хэщыпсахьыжьыщтых.
-О Хэкум мызэу мытlоу ущыlагъ, джы огъэзэжьы ущыпсэунэу, Хэкум гъэзэжьыъэным сыда уиеплъыкlэ? Хымэ хэгъэгум лъэпкъым зыкъщиухъумэжьын ылъэкlыщта; хьауми непэ щыlэ амалхэм къапкъырыкlынхэщ Хэкум агъэзэжьын, ащ щыпсэунхэ фая?
-Хэкум дгъэзэжьыным нэпэмыкl хэкlыпlэ щыlэп, фэшъхьафэу зыкъэтыухъумэжьын тлъэкlыщтэп. Сэ Мыекъуапэ сыщыlэу Дышъэпс кафэм тыlусэу Адыгэ лlыжь горэм сыlукlагъ. «Багдат сыкъекlы сэ, сыд тшlэщт, дэу тыхъущт» еlо, ышlэщтыр ышlэрэп. Адыгэхэр Багдат щэпсэух.
Израил къикlыъэхэми сарихьылlагъ. Ыпэкlи Израил къикlыгъэхэм бэрэ сафэзыгъагъ. Анталием тыщыlэзэ ащ къакlощтыгъэх, хым хахьэщтыгъэх. Тиуни едгъэблэгъагъэх. Израил илъэпкъ итэкъуахьыгъагъ, джы зэрэугъоижьыгъэх, къэралыгъо хъугъэх. Ахэм сяупчlыгъ: «Тэ тилъэпкъ изэрэугъоижьын сыдэущтэу хъущта? Ар апэ идгъэшын фае». Израил Адыэхэм мыщ анаlэ тыраътынэу зафэзгъэзагъ.
Тэ Хэкур зэратэгъэбгынагъэм и я 125-рэ илъэс зыхэтэгъэунэфыкlым Анкара къэкlуагъэ хэп Израил Адыгэхэр. Ау письмэхэр къытфарахьыгъ тыраъэблагъэу. Сабый цlыкlу къызфэхъуъэхэм ясурэтхэр къытфарагъахьыщтыгъ, ащ дэжьым къыдэдгъэкlыщтыгъэ журналхэмкlэ тикъэбар анэсыщтыгъ
Непэ ти Адыгэхэм зыщыщыр амгъэъощэным инэу пыльых. Ыпэкlэ тащыщы горэхэр тырку националыистхэм ахэтэу Кавказ заокlэ аубытынэу къашlощтыгъ. Сэмэгу гупшысакlэ зиlэ купхэу тэри зыгорэхэр тlшэм тшlоигъощтыгъ, а гупшысакlэм нахьышьхьаlэр Хэкум дгъэзэжьыным фэlорышlэныр арыгъэ.
Хэкlыпlэ закъоу къанэрэр Хэку гъэзэжьыгъэныр, тлъэкlытымкlэ ащ тыпылъыныр арыгъ. Анкара а лъэхьаным къыщдэдгъэкlыгъэ тхыгъэр Хэкум кlожьыным иlотакlоу дъэпсыщтыгъэ. Мыщ фэгьахьыгъэу ситхыгъэхэр журнал пэпчь къыхиутыщтыгъ.
-Кафдав тхылъ къыщтедзэгъэным илъэсыбэрэ удэлэжьагъ, ащ нэмыкlэу Хасэм уритхьаматэу lоф пшlагъэ, КАФДЕР зэхэзыщагъэхэм уряпащ. Бзэр, Хабзэр зэрагъэшlэнымкlэ lофыгъоу зешъухьагъэхэр сыд фэдэха?
-Анахьэу активите зызтезгъэкlагъэр; къошъокlо купхэр зэхэтщагъэх, зэlукlэхэр тшlыгъэх, цlыфхэм агу къэтlэтын, яшlэжь къэдгъэущыныр ары. Джы тилъэпкъ нэпэмыкl, уфаем Налчык уфаем Мыекъуапэ укlон уфит, зэхэдз яlэп; Адыгэхэр къэлэгупчэхэм къащэшъо, пщынэ еох. Мыекъуапэ тиунэ филармониер щыолъэгъу. Адыгэ гупчэри ащ ыпашъхьэ ит, къыщэшъох, щэуджых, орэд къыщаlо… Лъэпкъыр къэуцурэп, ишlэжь зыкъыlэтыгъ. Мэуджэ щыlэхэри (Тыркуер ары зыфиlорэр) ащ къырахырэ видеохэм, филмхэм яплъых. Тхылъхэр… Кирил тхыпхьэкlэ къыдэкlых… Тэ жъы тыхъугъ тыфзэгъашlэрэп, зэдзэкlыгъэу щыlэхэм тяджэ.
Сэ силъэпкъ сыщэгугъу, зиужыжьыщт, зэрэугъоижьыщт, нэкlо ыlом, Урысыешхом езэон, зэрэтемыкlошъущтыр сэшlэ, ащ фэдэ гупшыси сиlэп. Ащ щыпсэурэ ткъошхэр шlу тлъэгъухэу… Ткъошхэм ящыlэкlэ псэукlэ сыщыгъуаз, ахэр лъэпкъым фэлэжьэнхэмкlэ щыкlагъэ яlэп, къэпlон хъум Адыгагъэр щыlэныгъэм щыщэу ащ щылъыкlуатэ.
«Тыркуем сиригражданин, ау сы Черкес зэрэсlуагъэм пае тlо гъогогъо саубытыгъ»
-Ащ щыпсэурэ ткъошхэм политикэм ылъэныкъокlэ атеlункlэхэу щыта?
-Непэрэ мафэм политикэм ылъэныкъокlэ атеlункlэхэрэп. Ау урыс пачьыхьагъум илъэхьан щыlагъэу ары, джы фитныгъэ яl.
Филармони яl, къашъо, джэгу ашlы, орэдхэр къаlо, пэрыохъу ямыlэу ныдэлъфыбзэкlэ къэгущыlэх, гумэкlыгъо щыlэп.
Мэуджэ сэ синыбжьыкlэгъум «зэкlэхэри Тырку хъущтых» аlощтыгъ националитхэм. «Сы Черкес» зытlокlэ, «хьау шъо шъутырку» аlощтыгъ. «Тыркуем сырицlыф ау сы Черкес». Мыр зэрэсlорэм пае тlо гъогъо саубытыгъ. Зэмкlэ сагъэlысти, къысэупчlыхэу мэфэ 18 саlыгъыгъ джэхашъо тедзэм сытелъэу. Мэфэ 25-рэ нэуж ятlонэрэу саубытыгъ, мэфи 105-рэ сычlэсыгъ, ау ащ дэжьым тlэкlу нахьышlугъ. Апэрэ убытыъом нэбгырэ 400 зы зал тычlэсэу мэкъу шъхьантэхэм тателъыгъ, псыунэ щыlагъэп. Ятlонэрэу сызаубытым тикъалэ Коня хьапсым тычlэсыгъ, нэбгырэ тlурытlу щырыщ тыхьоу унэ тисыгъ, пlэкlорхэр тиlагъэх ау, а яупчlэхэр зэпыущтыгъэп…
Саубыты къэсми «Учеркеса, утыркуа?» аlощтыгъ. Сэри ар къэсми, «Сэ сы Черкес, сянэ Черкес, сятэ Черкес, Тыркуем сырицlыф». Хэгъэгум заоу щыкlогъэ пстэуми сятэжъхэр хэлэжьагъэх. Сятэжъ Балканым, ащ ышнахьыкlэ Хьусен Чавуш Чанаккале заом хэтыгъэх. Анахьыкlэу Хьасан, Емен заом ыуж Егепет илъэс 18 къэтыгъ.Тэ тиунагъокlэ тятэжъхэр, Черкесхэр зэкlэ мы хэгъэгум ишъхьафитыныгъэ фэбэнагъэх. Дэй къехъулlэнэу фаехэп. Черкесхэр апсэ зыхалъхьагъэу зыщыпсэурэ къэралыгъом епыйхэу яхабзэп. Ежь яхэку фэдэу ыгъэгъунэщт.
1974-рэ илъэсым Кипр заор къызщежьэм, Тыркуем икlырэ дэкlолlыхэр блащыхэу зелъэгъум Сятэ, ахэм дахэкlэ къагъэзэжьынэу къурмэн афишlыгъагъ. Тэ мы къэралыъор шlу тэлъэгъу, мы къэралыгъом шlу къыдэхъуным тычlэхьопсы. Ащ (Хэкум) дгъэзэжьынэу тыфаеми, мыщи (Тыркуер) тыфэшъыпкъ, ау ари атэжъ Хэку, зэкlэхэри кlожьынэу фаех.
Сызкlаубытыщтыгъэм иушъхьагъур Тырку ныбжьыкlэ националистхэм зэпымыоу «У Черкеса, утыркуа?» аlозэ къызэрэсэупчlыщтыгъэхэр ары. Сэ сызаубытым тиунэ къэкlуагъэх Адыгэм ехьылlаъэу зыгорэхэр чlэлъмэ аlуи унэр зэпырагъэзэжьыгъ. Адыгэ къамэр аштагъ. «Мы Къамэр тыдэ къэкlыгъа?» аlуагъ. Сэри «Тыдэ къэкlыщт, Кавказым къитхыгъ» ясlуагъ. Бэ ащ фэдэу чьымыгъупшэжьэу къысэхъулlагъэр…
Ятlонэрэу сызаубытыми ащ фэдэ упчlэхэр къысатыгъэх. Ситхылъ ахэр къыщыттхыгъэх. Черкесхэр мэуджэ щытиlэх ау, ощ фэдэу зэхэдз зышlырэ ахэтэп» аlощтыгъ. Сэ цlыф, лъэпкъ зэхэдз сшlырэп, къэралыгъом сиягъэ езгъэкlырэп ау, сихэку сыфезэщы, ащ згъэзэжьыныр сихьопсапl, нэпэмыкl зыми сыфаеп. Тятэжъхэм ячlыгу тыкlожьынэу пэрыохъу шъукъытфэмыхъу.
Ныдэльфыбзэм изэгъэшlэн пае Тыркуем амалхэр къызэрэтимытыщтыр нафэ. Кавказым лъэпкъхэр ежь яныдэлъфыбзэкlэ щэгущыlэх. Ублэпlэ еджапlэм чlахьэхэрэм яныдэльфыбзэ ашlэ. Мыщ ащ фэдэ амал щыlэп, фитныгъи аратыщтэп.
-А лъэхьаным еджапlэхэм ныдэльфыбзэкlэ еджэнхэу изин къатыщтыгъэп, шьо хасэм ар щыжъугъэцэкlэн шьлъэкlыщтыгъа?
-Хасэм ары, щедгъэджэн лъэкlыщтыгъ ау, цlыфхэр аубытынхэм тещынахьыщтыгъх. Сэ сызгъэсымэджагъэхэм ари ащыщ. Саубытыгъэ пэтми лъэпкъым игумэк1ыгъохэм сыкъыутlупщыгъэп… Итlани хасэм итхьаматэ сыхъугъ, ренэу сауж икlыгъэхэп. Къыплъыплъэ зэпытхэ хъуми уипсауныгъэ хэолъхьаба.
-Тхылъым емыджагъэхэр щыlэнкlи мэхъу, ащ укътегущыlагъэми дэгъугъэ.
-Сызэцlыкlум лlыжънэожъхэм къаlуатэхэрэр стхыщтгъэх, ахэр зэхэубытагъэу тхыльым къыдэхьагъэх. Ахэм алъыlэсыгъэр Метин Бозкурт ары, яджагъ, зэхиъэуцуагъэх… Журналхэми къыхаутыгъэх ситхыъэхэр, ахэри зыугъоижьыгъ Метин тхьаегъэпсэу.
-Адэ хэкумрэ орырэ шъуизэфыщытыкlэ тэдэ къыщежьэрэ тlомэ…
-1989-рэ илъэсым Советский Союзым и Пасольства тхылъ федгъахьыгъагъ, Алберт Чернишев тхьаегъэпсэу, ащ ыужкlи тызэныбджэгъугъ. Тизэlукlэгъухэм «тихэку дгъэзэжьыщт. Ар тэ Тятжъ пlашъхэм ахэгъэгу. Къэралыгьуитlуми япаспортхэр тиlэнэу тыфай», тlощтыгъ, ащ пае Урысыем емыпэсыгъэ гущыlэ ныбжьи къэтlуагъэп.
Урысыем егъэблэгъэ тхылъкlэ тыкlуагъ. Пасольствэм зэlукlэу щыхъухэрэм ренэу тырагъэблэгъагъ, тигъогогъухэри ащ зыдатщэу къыхэкlыгъ. Тиныбджэгъушlугъ Алберт Чернишев. Москва тыригъэблэгъагъ. Кавказыми тыкlонэу арыгъэ.
Ти куп хэтыгъэх, Лlышэ Сулиманрэ (тхьам ахьрэт нэф къырет) ишъхьагъусэрэ, Хъуажъ Фахьрирэ ишъхьагъусэрэ, сишъхьагъусэрэ сэрырэ. Кавказ тыщыlэзэ сишъхьагъусэрэ сэрырэ зэlукlэм тырагъэблэгъагъ. Гъэшlэгъонэу къытпэгъокlыгъэх, тэри ащ инэу гухахьо хэдгъуатэщтыгъ… Хьадэгъалlэ Аскэр… къуаджэхэм тищагъ, лlыжъ тхьаматэ горэм орэдхэр къытфиlуагъэх, унагъохэм тырагъэблагъэ ашlоигъоу мэгуlэх, хьохъухэр къаlох, lанэм хъохъоу къыщаlощтыгъэхэр стхьакlум икlхэрэп. Адыгабзэ нахь ар итlанэ…
Ащ щыпсэурэ ткъошхэм ябзэ зэрагъашlэ, пэрыохъу яlэп. Културэр арымэ гъунэ иlэп зепхьащтмэ.
Бэрэ сыкlуагъ Хэкум. Москва сынэсыгъ. Тыдэ сыкlуагъэми зэ нэмыlэми упчlэ гомыlу къытатыгъэп, гумэкlыгъо тлъэгъугъэп.
Тыркуер арыми, Хэкур арыми яхаз яхази мыдэныгъэ псалъэ тэри ятхьылlагъэп, ежьхэми упчlэ дыс къатыгъэп, демократичнэх.
-Хэкум шъущыlэзэ «Тыкъэжъугъани шьикlыгъ» зыlуагъэ шьырихьылlагъа?
-Хьау. Ащ фэдэу зыми ыlоу зэхэсхыгъэп. Сыдэщтэу, сыдым къыхэкlэу тикlыгъэми къагурэlо, ахэр цlыф зафэх. Атэжъ чlыгур зэрэтагъэбгынагъэр, дунаим тызэрэщитэкъуахьыгъэр тэщ нахьи нахь дэгъоу ашlэ. «Къэралыгъо 40-м шъуащэпсэу» аlо. «Къэжъугъэзэжь» зыфиlорэ орэдыр къэзыlорэ орэдыlор тэри едгъэблэгъэгъагъ. Я 80-рэ илъэсхэм къэкlогъагъ. А орэдым седеlу къэсми сыгъыщтыгъ. «Къэжъуъэзэжь», шъукъэкlожь фэlуагъэр. lофыгъо дэгъухэр щызэрахьэх.
-Плъэъугъэхэм, уушэтыгъэхэм уакъыпкъырыкlым, ныбжьыкlэхэм, мыныбжьыкlэхэм, зэкэlхэми Атэжь чlыум, Хабзэм, бзэм ехьылlагъэу къяпlо пшlоигъо щыlа?
-Ихэкум зымъэзэжьырэр зэрыс хэгъэгум хэщыпсахьыжьыщт, ихэкуи ибзи щыгъупшэжьыщт. Егепет lэнатlэ пае кlогъэ ныбджэъухэр тиlэх, ахэмэ «Ауджэ сыд фэдэ?» сlоу сяупчlэу къыхэlыгъ. Черкес лъэкъуацэхэр зиlэхэр щыlэх ау зэрэ Черкесыр зышlэжьырэр щымыlэжьэу ары. Ащ Черкес пщыгъошхо щаlыгъыгъ зэ горэм. Тетыгъор тэтиехэм аlыгъыгъ, дзэшхоу яlагъэри тэтие зэкlагъ. къэнагъэхэп. Ялъэпкъ хабзэ афэухъумагъэп.
-Иджырэкlэ Хэкум зымгъэзэжьышъухэрэм мэуджэ сыд щашlэмэ хъунэу плъытэрэ?
-Мэуджэ Хасэхэм яхьатыркlэ тикултурэ дъэгъунэн тэлъэкlы. Хасэхэр лъэшэу пхьашэу лэжьэнхэ фае, лажьэхэрэм тыпшьыгъ аlо хъущтэп. Непэ дунаир нэпэмыкl, тэ тикlэлэгъум фэдэу чыжьэу кlохэрэп, лъэпкъыр къэущыгъ ау, хэта кlожьыщтыр?
Нахьыбэм агъэзэжьынэп ау, зымыхъуми кlожьынхэр щыlэх. Зыгъэзэжьыгъэхэри макlэп. Адыгеим нэбгырэ 1500 фэдиз кlожьыгъэ.
Хэкум зыгъэзэжьыгъэхэм апэу тызэкlоми лъэшэу тагъэшlуагъ. 1989-рэ илъэсым Урысыем и егъэблэгъэ тхылъкlэ Москва тызэкlом Иорданием ипасоль ыкlи ишъхьагъусэ тырагъэблэгъагъ. Лъэшэу хабзэ къытахыгъ. Бэрэскэшхо нэмазым тызэдэкlуагъ, нэмаз зэдэтшlыгъ, зы цlыф тигъэгумэкlэу къытэплъыгъэп. Тыгу къинагъэх а мафэхэр. Сыгу лъэпэрапэщтыгъ, сыныбжьыкlагъэба иджыри.
Москва зытхьамафэ тыдэси итlанэ Щэщэным тыкlуагъ. Сыд пэгъокlыкlэу ахэр къытпэгъокlыгъэх, къэсlуатэкlэ сыфэухынэп, шъулъэгъун фэягъэ! Хьусен Менге (Тхьам джэнэт къырет) тыкъезыщэкlыгъэр. Ишъхьаъусэ щыlэн фае, зэдзэкlакlоу сигъусагъ.
Тиатрэр зэхэкlыжьыгъагъэу щытыгъ ау, тэщ пае тиатрэм зыкъщигъэлъэгъугъ. Щэщэн къуаджэхэр къэткlуахьыгъэх. Тхьамафэрэ ащ тыщыlагъ, итlанэ Къэбэртае тыкlуагъ. Къэбэртэе Балкар Республикэм иъунапкъэ къэралыгъо эмблемыр пыльагъагъ, сэ ащ тызнэсым машынэм сикlи чlыгум себэугъ. Тятэжъхэм ячlыгу тызэрихьагъэм лъэшэу сыгу ыгъэтхытхыгъ. Мэфэ гъэшlэгъоныгъэх ахэр. Къэбартаии игъэкlотыгъэу дахэу къыщытпэгъокlыгъэх.
«Силъэпкъ къызэрэущырэрэ зэхэсэшlэ; хымэ чlыгу исхэри, хэкурысхэрэ ары»
-Къэбэртае е Мыекъуапэ узыкlокlэ тэда апэу плъэгъу пшlоигъохэр?
-Къэбэртае узукlокlэ апэу Саусыкыкьо итеплъэ зытетым уащэ.
Тэ зэкlэхэми тыкlуагъ, нэхьыжъхэм къытфаlотагъэхэм тядэlугъ; орэдыlохэм орэдхэр къытфlуагъэх…
Сишъхьугъуси сэри илъэс 83-рэм тит. Ащ емылъытыгъэу тихэку тэкlожьы, ныбжьыкlэхэр чьэхэзэ агъэзэжьын фае. Ащ зынэсыжьыкlэ дахэу къапэгъокlыщтых, сицахь ателъ. Апэрапшlэу ти бизнесмэнхэр, анахьэу псэолъэшlыхэр кlожьынхэ, lоф щырагъэжьэн фае. lэкlыбым щыlэ ныбжьыкlэу Хэкум кlожьыхэрэм lофшlапlэ агъотынымкlэ, яхьалыгъу къалъжьын, зыщыпсэунхэ зычlэсынхэ унэ яlэн фэшl ишlуагъэ къагъэкlон фае, ар анахь пшъэрыль шъхъаl.
Черкесхэр къэущыгъэх. Ащ кlожьыхэрэм зи мыхъуми, зычlэсынхэ унэ къафагъоты, отелхэр лъэпlащэх. Мыекъуапэ щагъэпсыгъэ Хьакlэщыр апэрэ мафэхэм бысым афэхъу, ядекументхэр афагъэпсых.
Силъэпкъ зызэриужыжьырэр синэрылъэгъу; силъэпкъэгъэу lэкlыбым щыlэхэри къэущыгъэх, Хэкум щыlэхэри нахь дэгъужь. Сихэку шlу сэлъэгъу. Адыгэ лъэпкъым ихэку ыгъэзэжьыным шlуагъэ ин хэлъ; сыда пlомэ ежь ичlыгу, ылъапсэр ары, зэрэфаеу ыбзэ ыгъэlорышlэщт. Адыгабзэ зымышlэхэрэм апае бзэ зыщарагъашlэрэ гупчьэхэр щыlэх. Лъэпкъым шlуагъэ къыфэзыхьын лъэкlыщт lофыгъо пстэуми адэлажьэх.
-Тхьамэтэ маф! Тхьаоегъэпсэу гущыlэгъу укъзэрэтфэхъугъэм пае. Уигугъэхэм зыкъагъэшыпкъэжьынэу тыкъыпфэльаlо. Тхьам ыlомэ тэри бэ темышlэу тихэку дгъотыжьын.
-Тхьам шъори шьуигухэлхэр къыжъудегъэхъух сикlал. Тэ неущэ ныбжьырэ тихэку тыкlожьынэу гъогу тытехьажьыщт. Мыекъуапэ тыщыпсэущт.
Адыгабзэм езгъэкIугъэр:
МэфшIукъо Щенгюл
Хьаткъо Аслан
Хьаткъо Аслан Тыркуем къалэу Караман епхыгъэ къуаджэу Гёкче къыщыхъугъ. Къалэу Коня ираионхэм ахэр ахахьэх. Аслан, Ублапlэ ыкlи гурыт еджапlэхэм Караман ащеджагъ. 1961-рэ илъэсым Станбул Университетыр Псэолъэшlы Инженерэу къыухыгъ.
Кавказ Хасэхэм ягупчэу зэхищагъэ КАФДЕР итхьаматэу, КАФФЕД-ым итхьамэтэ гъэшlуагъэу lоф ышlагъ. Кафдав изещакlо куп хэтыгъ. Илъэсыбэрэ Анкара Черкес Хасэм итхьаматэу лэжьагъэ, нэужым Хасэм иупчьэжьэгъу Гъэшlуагъэу агъэнэфагъ.
Ищыlэныгъэ зэрэпсаоу, иlамал къыхьыгъэмкlэ илъэпкъ икултурэ, иныдэлъфыбзэ, лъэпкъым ишlэжь икъэухъумэн фигъэlорышlагъ. Тэдэ щыlэми Атэжъ чlыгум гъэзэжьыгъэным игупшысэ кlэдэугъ.
Хьаткъо Аслан щыпсэунэу ныбжьырэ хъопсапlэу иlагъэ ихэку, шышъхьаlум и 19-м 2021-рэ илъэсым Мыекъуапэ идунае щихьожьыгъ, ихэку гупсэ ичlыгу lахь щигъотыжьыгъ.
Тхылъыр: Хьаткъо Аслан – «Илъэс Хьылъэхэр» Кавказ, Атэжь чlыгум гъэшlэным чlэхьопсызэ псэугъэм игукъэкlыжьхэр зыугъоижьыгъэр, дэлэжьагъэр Тогузата Метин Бозкурт-КАФДАВ тхылъ тедзапlэр, Анкара. 2020-рэ илъэс.
