Гъэмахуэ мазэщ, ауэ махуэр нэщхъейщ. Дунейр уэтlпсытlщ, уэшхым зитlыжырт, хъунти дыгъэ гуащlэм фызэригъэхуэбар, хэти къехьэлъэкlыу, хэти къегуэпэ-кlыу, хэти ифlэфlыпсу, иджы сэращ чэзур зейр, жиlэ хуэдэ.
Нанэ дунейм зыдещl. Щысщ щыму. И нэр мэплъыз жысIэнути, дохутырым зэрыжиIамкIэ, куэд щIащ абы и нэ лъэныкъуэр зэрыгъурэ, нэпсым щIисыкIащ. Мыдрейми илъагъуж щIагъуэ щыIэкъым. АтIэми, абы и нэгур зэм нэщхъей, зэм нэщхъыфIэ мэхъу. Апхуэдэхэм деж сэ слъэмыкIыу сигу къокIыж ЩоджэнцIыкIу Алий и «Кхъужьей щIагъым» рассказыр. Алий кхъужьей щIагъым щIигъэтIысхьа лIыжьым и щытыкIэмрэ нанэ и щытыкIэмрэ зэщхьт, ауэ нанэ зыщIэсыр жыг лъабжьэратэкъым, атlэ унэрт. Зызогъапщэ а тIур: щIэнэщхъейр я гъащIэм къыщыхъуа, я нэгу щIэкIа мыгъуагъэ гуэрхэр ягу къокIыжри аращ, щIэгуфIэр зэрызехьэу джэгу щIэблэ насыпыфIэращ.
ГъащIэ… ГъащIэ зэхуэмыдэ: дахэ, IэфI, гугъу, хьэлъэ… ЦIыхухэр я фэкIэ зэрызэмыщхьым хуэдэу, я гъащIэри зэщхькъым. АтIэ щыIэу пIэрэ зи гъащIэр фIы защIэу зэхэлъу езыхьэкI? Хьэуэ, ар си фIэщ хъуркъым, абы зы гъэунэхуныгъэ гуэрхэм ухуимыгъазэмэ, уримыгъэбэнмэ, уигъагърэ уимыгъэгуфIэжмэ, уигъэгуфIэрэ уимыгъагъыжмэ, ар гъащIэ?! Арауэ къыщIэкIынщ цIыхуфэр Iувщ щIыжаIэр. ЦIыхум куэд ешэчыф, ешэчыф, езыгъэшэчын щхьэусыгъуэ зырызыххэ къаретри. Нанэ и нэгу щlэкlа, и фэм икlахэм уегупсысмэ, къэпщlэжмэ, нобэ махуэм къызэрысар умы-гъэщlэгъуэнкlэ lэмал иlэкъым. Цlыхум гъащlэр къыщытехьэлъащэм деж куэдым и гур мажэ; сыт сыщlэпсэур, хэт сызыхуэпсэур, хэт къысхуэ-ныкъуэр, сыт сызыхуэныкъуэр? Апхуэдэхэм деж узэгупсысын мащlэ?! Хэти пэмылъэщу хэпсэлъыхь мэхъу, нэхъ гуауэжыращи, гъащlэм пыкIи къахокl. Сэ сызэреплъымкlэ, апхуэдэхэр нэхъ гуащlэмащlэу аращ, ауэ «хуэмызар лlыфlщ» жаlэ. Нани гъащlэм къритащ щlэпсэун, и гуащlэр зыхилъхьэн. Абы и нэгу щlэкlа псом утепсэлъыхьмэ, махуэр ихьынщ, ауэ зы хъыбар фезгъэдэlуэнщ. Нанэ и къуэ курытыр гуузу дунейм ехыжат, цlыху цlыкlум, дыщlыхьэным хуэдэу, къехьэлъэкlыу. Гуауэр тlуащlэ ещl, дунейм ехыжар ныбжькlэ щlалэмэ. Нэхъ хьэлъэж ещl, бын ныкъуэпl къыщlэнамэ. Дунейм ехыжа щlалэм бынищ къыщlэнат, еплlанэр ныбэ илът. Анэм игъейрт и къуэр, нэхъ lеижу игъейрт къыщlэна быниплlыр, Алыхьым елъэlурт еплlанэр узыншэу дунейм къытехьэну. Зыгуэр дунейм ехыжкlэ гъащlэр къэувыlэркъым: йокlуэкl, йожэкl, йокlэрэхъуэкl. Зэжьа сабийри дунейм къытехьащ узыншэу, сабий дыгъэлщ жыхуаlэм хуэдэу.
НэгъуэщIым и гъащIэр уи IэмыщIэ къохуэ, уи IэмыщIэ къихуам гъащIэ тэмэм къигъэщIэн папщIэ, къаруушхуэ, узыншагъэ быдэ, гууз-лыуз уиIэн хуейщ. Нанэ зы гъащlэтэкъым и lэмыщlэ къихуар. Уеблэмэ, арауэ жыпlэ хъунущ абы и гъащIэм къыщIыпищэр. Набгъэ хъуами, къуэрылъху, пхъу-рылъху цIыкIухэм я макъ жьгъырум, мазэ зыщыплI фIэкIа мыхъу я нэхъыщIэ дыдэр зэрылъэлъу зэрыдыхьэшхым догуфIэ, и гъащIэм дыхохъуэ. «Алыхьым и Iэужьыр сыту дахэ, сыхуэарэзыщ, Iэрызехьэ, зехьэней сымыхъуу дунейм сехыжатэмэ, иджы абы нэхъ насып сыхуейтэкъым», – и щхьэм хуэпсэлъэж щIыкIэу жеIэ нанэ.
ЛъэмыкIыу и нэгу къыщIоувэж нысэр пщIантIэм щыдэкIыжа махуэ хьэлъэр… Махуэми сыт и лажьэ? Дыгъэм зигъафlэу и бзий пщтырхэмкlэ щlылъэми цlыхуми къедэхащlэрт. Хьэблэ сабийхэр уэрамым къыдэужьгъауэ щхьэж фlэфl джэгукlэхэмкlэ зэдэджэгут, зызэщамыгъэнщlу, зэщыхьэми, куэд дамыхыу зэкlужхэу. Ауэ а махуэ дыгъэпс дахэр хьэлъэ нанэ къыщызыщlыр и псэм хэлъ и сабийхэм къапэплъэ гъащlэрт. Адэ зыщхьэщымытыж цlыкlухэм я анэр акъылыфlэу, гуащlэ бгъэдэлъу къахущlэмыкlмэ, къэсэхыжа жыхуаlэр аракъэ? Сабииплl къызыщlэна нысащlэ-анэм щхьэ апхуэдэу щlэхыу щыгъуэныр иуха? Гъащlэм щекlуэкl гъэпцlагъэм щхьэ апхуэдэу щlэхыщэу дихьэха? Щlалэщ, жыпlэнущи, абы хуэдэу къэна цlыхубз дапщэм я бын цlыкlухэр тегужьеикlауэ япlа икlи япlрэ? Нысэр бгъэкъуэншэныр тыншщ, ауэ… анэр анэщ, быныр зыридзэкl хъунукъым. КIуэжащ ПлодопитомниккIэ зэджэ къалэ цIыкIум…
Мажэ сабийр, мажэ, мэджалэ…, къыщолъэтыж, кIэлъожэ, и-и бетэмал, кIэлъыщIохьэ…, аргуэру мэджалэ….
Нанэ гузавэу кIэлъоплъ и анэм кIэлъыжэ и къуэрылъху цIыкIум. Тэмэму ищIэу пIэрэ? КIэлъимыгъэжамэ, нэхъыфIу пIэрэт? Мыдреищым къахэжыжынтэкъым, ахэр тхъэмэ, тхъэнт, лIэмэ, лIэнт. АтIэми и анэм гъусэ хуэхъумэ, нэхъ къищтэрт. Хэт ищIэрэ, сабийм и хьэтыркIэ къигъэзэжынкIи хъунт…. Арат зыщыгугъыр нанэр. Ауэ ущыджэлэнур пщIатэмэ, мэкъу Iэмбатэ бгъэтIылъынт. Нанэм и гур пихми, и нысэм щIалэ цIыкIур кIэлъыщIыхьэу и Iэр щиубыдым, имылъагъужыху якIэлъыплъри и гур псэхужауэ пщIантIэм дыхьэжащ.
Мэпсэу нанэр, къэна сабиищыр епI, зэримыгъэхъуэпсэным хэтщ, къабзэлъабзэу хуэпауэ, я ныбэ хуэмыныкъуэу еджапIэм егъэкIуэфри насыпышхуэу къелъытэ. Сабийхэми нани егъэджакIуэхэм щытхъу псалъэ къыхужаIэ, гъэсэныгъэ тэмэм яретри, къыдогуфIэхэр… Гуузу фIэкIуэда и къуэр игъеину хущIыхьэркъым, и псэр арэзы зэрищIыным хэтщ. Сабий къыщIэнахэр псори и къуэм ирегъэщхь, хэт и нэпкъ-пэпкъкIэ, хэти и IэпкълъэпкъкIэ, хэти и хьэл-щэнкIэ.
Абы зы дакъикъи игу ихуркъым и нэхъыщIэ дыдэр – анэм дэщIыгъур. «Жыжьэ щыIэхэкъым, я Iуэхур Iейтэмэ, хъыбар гуэр къэIунт», – зытрегъэуж нанэм. Гур зэрыгъум дыгъур ирожэ, жи псалъэжьым.
Зыщышына хъыбарри къэIуащ. Нанэ деж и зы благъэ гуэр къакIуэри къыжриIэпащ: «Анн-а-а, телъыджэ, мы цIыкIухэм яшхыр ишхынт, ящIэр ищIэнт, сабийр къулейсызыщэ мэхъу, ди гур щIоуз, тфIэгуэныхь мэхъу, щхьэ къыумышэжрэ, зэшэлIэж!» Нанэр кlэрэхъуащ, и гур здэмыжа щыlэкъым. «Къэхъуа мыгъуэр сыт? Си псэм сызэрихуэрти, сщIат зыгуэр зэрыщыщыIэр», – зэхэпх къудейуэ къыжьэдокl нанэ. Къызэрыщlэкlамкlэ, анэр щlэх-щlэхыурэ кlуэдырт, сабийм и закъуэу къигъанэурэ. Ауэ иджы хуэдэу зэи куэдрэ къэтатэкъым. Абы къыжреIэ нанэм и нысэр тхьэмахуэ хъуауэ зэрамы-лъагъур. Махуэкlэ сабий джэгухэм яхэтти, апхуэдэу гу лъатэртэкъым, щхьэж и унагъуэ lуэху ищlэжырт. Цlыкlухэм хэт щlакхъуэ lыхьэ, хэти кхъуей lыхьэ къратырти, къуэлlыкlыртэкъым. Ауэ жэщ зэрыхъуу щIалэ цIыкIур я подъездым щlыхьэжырти, бжэ гъэбыдам теуlуэм, зыми къыщыхуlуимыхкlэ, гъыурэ езэшырти lужеихьырт. А Плодопитомникым я благъи тест, ауэ зым и дежи яхущIыхьэртэкъым. ЦIыхубзым зэрыжиIэмкIэ, благъэхэм ящыщ гуэрым жея нэужь щIихьэми, къызэрыушыжу гъуэгыу къыщIэкIыжырти я бжэм деж Iужеихьыжырт. Нанэр гуузу къэгъащ: «Лъэданэ синат, щхьэ сымыкIуарэ, сымыплъарэ? ЩIалэ цIыкIум лей тезгъэхьащ», – зиукIыжырт нанэм. ЕтIуанэ махуэм и пщэдджыжьым и зы благъэ гуэрым машинэкIэ къыхуишэжащ сабийр. Ар плъыржьэрт, lуэщхъурт, дохутыри къыхураджэри ирагъэплъащ, хущхъуэри сэбэп мыхъуу зыкъомрэ а зэрыпщтыр, зэрыхьэлъэ цIыкIуурэ екIуэкIащ. ЩIалэ цIыкIум и къупщхьэхэр къыхэцIэнлъырт, ишхым къигъэзэжырт, ауэ апхуэдизкIэ мэжэщIалIэти, щIакхъуэ къущыр яхуимыутIыпщу иIыгът. Зы мазэкIэ зыкъиужьыжащ. И анэм и гугъу пщIыуэ идэртэкъым, хуэзэми иукIыну жиIэрт, ауэ ар абы щыгъуэ цIыкIут. Иджыпстуи ар щыту зыри «анэ» псалъэр къипсэлъыркъым.
Абы и бын цIыкIухэращ иджыпсту нанэ гуфIэжу зыхэсыр. ЩIалэр унагъуэ дахэ хъуащ, щIалэ цIыкIуитI яIэщ, зэгуроIуэ-зодэIуэж. НысащIэ цIыкIури Алыхьым къузэритынщ. Нанэр зыхуей хуегъазэ, фIыуэ къелъагъу, игъэмэжалIэркъым, и тепIэнщIэлъыныр сытым дежи къабзэщ, сабиитIри, нани, и щхьэгъусэри екIуу зэрехьэ. НэгъуэщIуи щIалэм идэнукъым! ЛэжьапIэм къикIыжамэ, ар япэ нанэ деж щIохьэри IэплIэ, ба хуещI, махуэр зэригъэкIуамкIэ йоупщI. Нанэ абы и анэщ, и адэщ, и нанэщ. Илъэс пщIейрэ хырэ мэхъури, анэшхуэр къэщэIуамэ, мэгужьей, ар хуейщ нанэ псэуну…
Тхыгъэр зейр: Бахъсэн Аделинэ Разиуан ипхъу
Бахъсэн къ., 6-нэ курыт еджапlэ.
ЕгъэджакIуэр: Лосэн Жаннэ Сэфарбий ипхъу
