İlk kadın hakları bildirgesi
Dünyanın ilk kadın hakları bildirgesi olarak bilinen, metni ABD’li yazar ve aktivist Elizabeth Cady Stanton tarafından yazılan “Seneca Falls Bildirgesi”, 19-20 Temmuz 1848’de Seneca Falls’ta gerçekleşen toplantı esnasında tartışıldı ve sonrasında imzaya açıldı.
“Kadınlar ve erkekler eşit yaratılmışlardır” ifadesi geçen bildirgede ‘kadınların toplumsal, medeni, dini alanlardaki durumu ve hakları’na yer veriliyordu ve 300 kadın ve erkek katılımcıdan 100’ü tarafından imzalandı. 
Osmanlı’nın ilk kadın dergileri
Kypseli
1845 yılında İstanbul’da Efrosini Samarcidis tarafından çıkarılan Kypseli (Petek) dergisi, Rum kadınlarının sesi olur.
İlk sayısı 1 Mayıs 1845’te çıkan Kypseli dergisi aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nda yayımlanmış ilk kadın dergisi olma özelliğini taşıyor.
Gitar
1 Ağustos 1862’de ilk Ermeni kadın dergisi olarak aylık yayımlanan Gitar’ın sloganı “Ermeni Kızlarına Davet” şeklindeydi. Dergide, kadınların toplum hayatına karışmalarını, eğitim görmelerini, böylece aile içindeki görevlerini daha iyi yerine getireceklerini savunan yazılar kaleme alındı.
Kadınlar Dünyası
İlk sayısı 4 Nisan 1913 tarihinde yayımlanan Kadınlar Dünyası dergisi, Osmanlı Müdafaa-ı Hukuk-u Nisvan Derneği’nin yayın organı olarak da işlev gördü.
Derginin sahibi Nuriye Ulviye Mevlan Civelek’ti. Yazı yazanlar, hatta mürettipleri bile kadındı. Dergide “Kadınların hak ve hukuku tanınmadıkça erkek yazılarına yer verilmeyeceği ilkesi” kabul edildi.
“Biz de maarif vergisi veriyoruz” diye yazan kadınlar, yüksek eğitimden yararlanmayı kadının en doğal hakkı olarak tanımlıyor; yüksek eğitim taleplerini entelektüel ve siyasi otoritelere iletiyorlardı. Kadınlar Dünyası, dönemin feminist söylemini anlama açısından önemli bir yere sahiptir.
Diyane
Diyane (Annemiz) dergisinin Mart 1920 tarihli ilk sayısı, Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti’nin fikirlerini yaymak üzere çıkarılmıştı. Dergide yer alan yazılar ve şiirler Çerkesçe ve Osmanlıca olarak kaleme alınmıştır. İmtiyaz sahibi Hayriye Melek Hunç’tu.
Hayriye Melek Hunç’un Diyane dergisinde yer alan yazısından:
“Bütün insanlık, özellikle bütün küçük ve zayıf milletler gibi Çerkeslik de bugün ağır ve acı bir sınav dönemi geçiriyor. Biz bunu tüm ağırlığı ve acılığı ile hissediyoruz. (…) Yüz sene Rus Çarlığı önünde eğilmeyen Çerkeslik, kendisindeki cengâverlik özelliklerinin ne kadar temiz ve yüksek bir dereceye vardığını dünyaya göstermiştir. (…) Şimdi ise Çerkes varlığı artık başka bir alanda savunma bekliyor. Fikirlerini yaymak amacıyla çıkardığı dergiye Diyane adını veren Çerkes kadınları, bu halkın savaşta gösterdiği cengâverlik duygu ve heyecanının diğer özelliklerine zarar verecek oranda gelişmiş olmasından korkuyorlar. Cesaretlerin en büyüğünün savaşırken gösterilen olmadığı gibi en büyük zaferlerin de savaşta kazanılanlar olmadığını düşünüyorlar.”
Şükûfezâr
Kimi kaynaklarda 1884 olarak yer alsa da bilinen ilk sayısı 1886’da yayımlanan ilk Müslüman kadın dergisi Şükûfezâr (Çiçek bahçesi), imtiyaz sahibi ve tüm yazarlarının kadın olduğu ilk kadın dergisidir ve “saçı uzun aklı kısa” deyimine savaş açtığını ilan etmiştir.
Osmanlı’nın ilk kadın kuruluşları
Milletperver Ermeni Kadınlar Cemiyeti
Ermeni feminist yazar Zabel Asadur (Sibil) tarafından taşradaki Ermeni kızların eğitimini teşvik etmek ve okullar açmak amacıyla 1879’da kuruldu. 1894 tarihinde zamanın baskıları sonucunda kapatılan cemiyet, 1908’de tekrar açıldı ve 1915’e kadar faaliyetlerini sürdürdü.
Teali-i Nisvan Cemiyeti
1908 yılında Halide Edip Adıvar tarafından Türk kadınının bilgi ve kültürünü artırmak amacıyla kurulmuştur. Derneğin etki ettiği en önemli kararlardan biri, evlilik ve çokeşlilik üzerine olmuştur. Çıkardıkları kararnamede, evliliği yasal bir çerçeveye bağladılar, kadına boşanma hakkı tanıdılar ve çokeşliliği de kadının rızası ile sınırlandırdılar.
Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti
Resmi olarak 1919 yılında kurulmuş olsa da gerçekte faaliyetlerine 1918 yılında başlamıştır. Çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti’nin destekleri ile Seza ( Puh) Polar Hanım, Emine Zalique Hanım, Makbule Hanım, ilk kadın yazarlardan Hayriye Melek Hunç Hanım ve Hayriye Melek Hunç Hanım’ın kardeşi Faika Hanım tarafından kurulmuştur.
Kürt Kadınları Teali Cemiyeti
Tarihte bilinen ilk Kürt kadın örgütlenmesi olan Kürt Kadınları Teali Cemiyeti, 22 Mayıs 1919’da kuruldu.
Osmanlı’nın son dönemlerinde birçok kadın cemiyeti ve vakfı kurulurken, Kürt kadınları da kendi dertlerini anlatabilmek adına böyle bir cemiyet kurduklarını dile getirdi. Açılışta konuşan cemiyet üyelerinden Encum Yamulki, “Kürt kadınlarının çağdaş bir zihniyete kavuşturulması için çalışacaklarını ve ırk, dil, din ayırmaksızın bütün kadınların bu mücadeleyi sahiplenmesi gerektiğini” belirtmişti.
İlk feminist yazar
Christine de Pizan (bilinen adıyla de Pisan) (1363 – 1430) ortaçağ sonlarında Venedik’te doğdu.
Pizan, kitaplarında kadınların toplumsal var oluşa katkılarını ele almış, kadın düşmanlığının nasıl azalacağını işlemiş ve çözüm aramıştır.
Kadın düşmanlığı ile mücadele eden yazar, Simone de Beauvoir tarafından 1949’da kaleme alınan Épître au Dieu d’Amour adlı yazıda, kadın cinselliğinin ve kadınlığın önemini savunan ilk isim olarak gösterildi. Beauvoir’un tespitine göre, Christine de Pizan, ilk feminist veya protofeminist düşünürdü.
Türkiye’nin ilk Çerkes kadın editörü
Çerkes Numune Mektebi’nin müdürlüğünü ve coğrafya öğretmenliğini yapan Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk Çerkes kadın editörü Seza (Puh) Polar’ın Çerkesçe-Türkçe olarak çıkardığı Diyane (Annemiz) kadın dergisinin ilk sayısı, 10 Mart 1920 tarihinde yayımlandı. Diyane’nin başyazarı ise Hayriye Melek Hunç’tu.
“Bir halkın uygarlık ölçüsü kadınlarının sosyal yaşamdaki rolü ile doğru orantılıdır. Kadının doğal yeteneklerini özgürce kullanabildiği her dönem toplumların ilerlemesine çok büyük, çok faydalı etkiler bıraktı. Toplumları yükseltti, zirveye ulaştırdı. Kadının alçaltıldığı zamanlarda toplumlar çöküşe sürüklendi.” (Seza Puh – Diyane, 10 Mart 1920)
Türkiye’nin ilk Ermeni kadın gazetecisi
Türkiye’de ilk Ermeni kadın gazeteci olan Elbis Gesaratsyan, gazeteciliği ve yazarlığı boyunca kadınların özgürleşmesi için çabaladı.
1830 yılında İstanbul-Beşiktaş’ta doğan Elbis Gesaratsyan, 1862-63’te ilk Ermenice kadın dergisi olan Gitar’ı yayımladı. Cinslerarası eşitsizliğin nedenlerini çözümlemeye çalışan ve toplumun ileri gitmesi için ”kadının özgürleşmesini” savunan ilk kadın yazardır.
Ve şu sözü hem kendisini hem de bakış açısını çok güzel anlatır:
“Çoğu kez tanık olmuşsunuzdur, kendi erkeğinden daha düşünceli, daha öngörülü ve daha işbilir kadınlar vardır; ama bilerek, yol yordam bilmez erkeğe körü körüne boyun eğmek zorunda kalırlar; çünkü kurallar gereği, kadın dili kesilmiş kuş olmalıdır ve erkek, karga da olsa, kendi ötmeli, kurum kurum hükmetmelidir… Evet, sevgili kız kardeşim, işte benim düşüncelerim böyle. Bizim fikirlerimiz çiçek açmalı. Yetenekli kişiler bunu görev edinmeli, uyuşuk kafaları meşru yollarla harekete geçirmeli, uyanık olup özgürlüklerine sahip çıkmalı, eğitim çağrısı yapmalıdır. Okuma salonları, meclisler oluşturup yüreklere ve beyinlere seslenen bilgiler öğrenmeli ki ilerleme yolunda adımlar atabilelim ve insan sayılabilelim…”
