-«Черкес Пшысэхэм я Антология» къыдэкlыгъ. «1864 Шlэжь Гупкlэм» ар иапэрэ тхылъ къызэрэкlэкlыгъэмкlэ, сыфэгушlо, гъогумаф есэlо. Гьогу кlахь къыкlугъ антологием. Жьынэпсым еджэхэрэр мыщ фэдэ гупшысэр къызхэкlыгъэм щыбгъэгъозэнха?
-Илъэситфыкlэ узэкlэбэжьым ащ фэдэ гупшысэ сыфэкlуагъ. Нахь дэгъоу тызщыгъуазэ гушъхьалэжьыгъэм изыlахьэу тиныбжьыкlэхэм къафэдгъэнэщ тым тыхэлэжьэн, лъагъо фызэlутхын фае тlуй «шlэжьым» зафэдгъэзагъ, гукъэкlыжьхэм lоф адэтшlэнэу едгъэжьагъ.
Анахь тимэхапlэ хьасапым ыцыпэ тыкъщежьи тызэхэтlыстагъ, ау сыдми псынкlэ lоф тшlошlэу тытегушlуахьыгъ «илъэси 155-рэм пшыси 155-рэ тэжъугъаlо!» тlуагъэ. Ащ дэжьым гу псынкlагъэу тызхэтым къыхэкlэу мы пlальэми, пчьагъэхэми тыкъыгъэцыхагъэп, зи къидгъэкlыгъэп, мэхьанэ ин иlэми зи фэlуагъэп, тэ къиным тытекlошъущт! Зэтlожьэу тытегушхуагъ…
Пшысэхэр къэтыугъоигъэх, ащыщхэр макъэ тезыщэрэм теттхагъэх, ахэр тет- тхыкlыгъ, пчьагъэрэ зэдгъэфэжьын, ыджыри зэ ыджыри зэ бэрэ бэрэ тяджэжьын, тыуплъэкlужьын фэягъэ. Ащ фэдизэу тызтегоlахьыгъэу, кlо щыкlагъэхэри ерэlэх зыфэтlуагъэ тхылъыр ары мыр, щыкlагъэхэри ерэlэх мэкъэ зэфэшъхьафхэр къыхэрэlукlых, бзэм ихыягъэ къыхэрэжьыукl, тlуагъэ.
Мыкlодыжьыным фэбэнэрэ лъэпкъым ымакъэ зэщымыкlэжьэу къикlин ылъэкlыщтэп; чlыпlэ чlыпlэу мэкъэ цlытхьагъэу, зэмызэми lушъашъэу. Къэлэм зэфэшъхьафхэм атхыгъэ макъэхэр зэхахыщтых. Щыкlагъэр къэзгуахьырэр мыхэр арых… Нахь зэгъэфагъэуи тшlын лъэкlыщтгъагъэ, нахь пшысэ макlэ зэхэдгъэуцон, тхылъ тедзапlэ анахь лъэшым щытырядгъэдзэни тыфзэшlокlыщтагъэ ау тэ, зэрэщытым фэдэу къыкlэlотыкlыжьыгъэр ары тызфэяъэр. Сыда пlомэ: Пшысэр сыд фэдизрэ къыкlэlотыкlыжьыгъэм ащ джыри мыкlыжьыгъэ уlагъэр хэлъ икупкl щыныгъэу. Тшъхьа федгъэзэкlыми, ар ащ хэжьэгъуагъэу хэлъ, мыхъужьэу.
Мы антологияр 1864-рэм къыхэнагъэ уlагъэм итыкъо мыкlыжь, тиджэ макъ тикуакl…
Антологияр къыдэмыкlызэ ащ хэлэжьагъэхэм ащыщхэм ядунае ахъожьыгъ, ащ дэжьыр ары нахь къызщыдгурыlуагъэр lоф дэгъу ыуж тызэрихьагъэр. Дунаир тамэкlэ къезыхьакlырэ Атласыр зыдэщытым тыщыт; зэмызэм тилъэкlапlэхэр мэкlэзэзых ащ ихьылъагъэ афэмыщэчэу, ау итlанэ пшъэдэкlыжьэу зетхьарэр ащ нахь онтэгъужь.
Мы гъогу кlахьым тызlуцуагъэм щегъэжьагъэу тигъусэхэу, ишlэжь хэт пшысэхэрэ къыддэзыгощыгъэхэр, къысфэтхыгъэп ау макъэр тещагъэу къесэгъахьы зыlуагъэхэу, телефонымкlэ пшысэ къытфэзыlотагъэхэу цlыф дэгъу цlыф гушхохэм тизэдэгущыlогъу сыкъыпкъырыкlызэ тхьашъоегъэпсэу ясlо сшlоигъу. Мы тхылъыр сэсый, о уий, зэкlэхэми зэдитый; мы тхылъыр Черкесхэм яшlэжь мыгъуащэрэм ныбжьыкlэхэм къафигъэнэщт дышъэ кlэн.
-Станбул Кавказ Културэ Хасэм 2019-рэ илъэсым «псэ зыпыт lотэжь/ тхыным игупчэ» зыфиlоу щызэхэшъущагъэм лъапсэ щидзыгъэу ары къызэрэсшlэжьырэр. Гупчэм зыкъыгъэшыпкъэжьыгъа? Шъо жъугъэнэфагъэ пчьагъэхэм сыдэущтэу шъуанэсыгъа?
-Гъэтхапэм и 1-м 2019-рэ илъэсым, «Мыгъатхэ къэгъэу зыкъзэlутэжъугъэх» тlуи гъоу тытехьагъ… Тшlэрэр зэкlэ адэтыугощым тшlоигъу. Тащымыгъуп- шэжьын фэшl псым тытемытхэу, тхылъыпэм теттхэн фае тэlо. Тызфэгуаlэрэр арары. lотэжьым иугъоижьын фэдгъэсанэу нэбгырэ 30-у къекlогъэм зи къыщымыкlэу иlоф ыгъэцэкlагъ гупчэм. Мыр джыри лъэубэкъу цlыкlух, нахь lофышхохэм апае гъогупэм телъ мыжъукlэхэр, ятlэхэр тэукъэбзых.
Нахь lоф инхэр, ащ нахьыбэжьхэр илъэс къэсми хабзэ афэхъуныщ lотэжь тхыным, угъоиным ехьылlагъэ зэнэкъокъухэр тиныбжьыкlэхэм зэхащэныр къафэпсынкlэн фэшl тыдзырэ апэрэ лъэубэкъукlэх.
2019-рэ илъэсым хасэм иунэшъошlыгъэу, джы Федерацием итхьаматэу Шэуджэн Умит, мыр зыпчьагъэкlэ егъэжьагъэу, зыпкъ итэу, а зымкlэ къыухыжьырэ проект зеlом, дунааир тыфэхъужьыгъэп. «Къыддэхъугъ!» тlуагъэ.
Тызкlэхъопсырэр а зыр ары… Такъыгурыlоныр. Тэ къытщытхъунхэм тежэрэп мы lофыр типшъэрылъэу тэльытэ, пшъэдэкlыжьэу хэлъыр зэхэтэшlэ ау такъыгурыlо зыхъурэм нахь тыкlэгушlу.
-Хэкур зарагъэбгынагъэм и я 155-рэ илъэсым пшысэ 155-рэ зэфэхьасыгъэ- ныр ары гухэлъэу шъуиlагъэр, антологие 158-рэ зэфэшъухьасыгъ. Мыгъэ Хэкур зытагъэбгынаъэм и я 158-рэ илъэс. Ар мыгъэрэм къэжъуъэсынэу зэрэхъугъэр сыда къызхэкlыгъэр?
-Дунаир зэтезгъэуцуагъэ узыр тэри пэрыохъу къытфэхъуъ. Илъэсиплlы ыпэу тхылъыпlэ щымыlэм зиушъомгъугъ. Пшысэхэр имыкъоу къэнагъ. Нэмыкl пэрыохъухэри щыlэх. Ау анахьэу игъо къызэрэмысыгъэр ары, гузэжьогъу lофы пшlэу, угу кlэмытlахьсэн нахьи, тlэкlу оежэмэ нахьышlу тlуагъэ. Илъэс 155-рэ зэжагъэхэ проектым, илъэс 3-5 оежэми зи щышlынэп. Итlанэ мыр гукlэ псэкlэ уздэлэжьэрэ lофэу щыт. Мы проектым къыхэкlыщт lахьэщэр, мыщ фэдэ lофыгъохэм апэlухьыжьыщт. Тиакъыли, тыгуи, тикlуачlи хэтлъанэу гу тетшlахьыгъ.
Пшысэхэри 158-рэ илъэсым нэдгъэсыгъ. Хэкур зытагъэбгынагъэм илъэс 158-рэ зыщыхъугъэм, пшысэ/lотэжь 158-рэ!
-Антологие тхылъым ычышъо хэта зыгъэкlэрэкlагъэр?
-Хьамди Акчай ары сурэтхэр зиер. Ар тхылъ тедзапlэ лъэш горэм иlофышl, Черкесэп ау ныбджэгъушlу. Тщымыщ горэм ышlымэ нахь тэрэз мыщ фэдэу нэм къычlидзэрэр, сыда пlомэ тхылъыр зыфаттхыгъэр цlыфхэр арых, арыщ ар зыщэфырэм инэкlи оеплъын фае.
-Тхылъфым ычышъо «Диаспора» ыlоу кlэгъэтхьыгъэу тетхагъ, Хэкуми мыщ фэдэ lофыгъо щызэрахьэ, ар тыдэ нэсыгъ, тыркубзэкlи зэрадзэкlыщта?
-Хэкум пае гухэлъи тиl, ау хэукъоныгъэм джыри зэ къыфэтымгъэзэжьым нахьышlу! Тlуи зыпчьагъэр хэдгъхьагъэп антологием.
Антологиер Черкесыбзэр апэ итэу Кавказ щыпсэурэ бзэхэмкlэ, Урысыбзэ ыкlи инджылыбзэкlи зэрядгъэдзэкlын тыгу хэлъ. Хэкум lоф зыдэтшlагъэхэр Тыркубзэкlэ къыдэкlыщт. ХЭКУМ рэ Хэхэсым азфагу лъэмыджэу орэхъу. Гъашlэу, пшысэу зэпычыгъэхэр илъэси 158-рэ ыуж зэlорэкlыжьых.
Икъунба! тэр тэрэу тызэрэзэlушъэшъэжьыгъэр, ыджы тымакъэ къизерикlэу тыкуоным иъо къэсыгъ, емыкlу, ащ сыд ыlон, мыдырэхэм аlощтыр тымыlоу. Дунэякlэ дгъэпсынэу тызэпэш…
1864 Шlэжь Гупчэр
Адыгабзэм езгъэкIугъэр: МэфшIукъо Щенгюл
