Kafkasya’da el sanatlarının ve zanaatçılığın devrimden daha önce geliştiği bilinmektedir: Çanak çömlek yapımı, deri, kumaş üretimi, yün ve ipekten yapılmış ürünler, ahşap, kamış, saraç işleri, altın işleme vb… Adigeyli şarkıcı, hikâye anlatıcısı Tsug Teuçej, saraciye konusunda büyük bir usta olarak kabul ediliyordu. Yetenekli silah ustaları; kama, tabanca ve tüfeklerin kabza ve kılıflarını oyma, savat tekniği ve yaldızlarla süslüyordu.
Adigeler uzun zamandır altın işlemeleriyle ünlüydü. Seyahatlerinde Çerkeslere tesadüf eden gezginler, bu konuda yazdı. Çerkes kıyafetlerinin süslemeleri hakkındaki ilk yazılı kaynak, 10. yüzyılda Arap seyyah Mesûdî’nin beyanlarıdır.
Adige kadınları arasında altın işleme sanatını üst noktada icra eden ustalar vardı. Buna en iyi örnek, Şapsığ kadınların sergilere katılımıdır. Tapu ve Kadastro Müdürlüğü tarafından düzenlenen 2. Tüm Rusya El Sanatları Sergisi, Mart-Nisan 1913’te St. Petersburg’da gerçekleşmiş, Rusya’nın el sanatları endüstrisine ithaf edilmişti. Serginin Kafkasya bölümü, Kafkasya El Sanatları Komitesi tarafından hazırlanmıştı.
Kafkasya’nın Karadeniz kıyısının “Rus Rivierası” adı altında ilk sergisi de aynı yıl (1913) St. Petersburg’da düzenlendi ve 2 Kasım-15 Aralık tarihleri arasında gerçekleşti. Serginin amacı, ziyaretçileri Kafkasya’nın Karadeniz kıyılarının kültürü, el sanatları ve tarımı ile tanıştırmak, “bölgenin daha hızlı gelişimi için büyük sermaye ve teknolojileri kıyıya çekmek”ti. Sergi çerçevesinde, “Kafkasya’nın Karadeniz Kıyısı Figürleri Kongresi” de düzenlendi, kongre bildirileri 3 cilt halinde yayımlandı.
“Rus Rivierası” sergisinde sunulan Karadeniz Çerkesleri (Şapsığlar) ile ilgili materyaller, etnografya departmanından A.A. Miller ve A.K. Serzhputovsky tarafından toplanmıştı: Ev eşyaları, tarım aletleri, Çerkes kilimi örnekleri. Ulusal kostümler, sanatçı K.Z. Kavtaradze’nin çizimleriyle sunuldu. O zamanlar, Kafkasya’da fabrika endüstrisinin gelişmemiş olması dikkat çekicidir.
2. Tüm Rusya El Sanatları Sergisi’ne dönersek; Şapsığların eserlerinin “Nakış, altın işlemeli ürünler” ve “Deri ürünler” olmak üzere iki reyonda sunulduğunu görüyoruz.
Goshekhurai Kobleva (Koble Guaşehuray – Krasnoaleksandrovskoye Köyü’nden – Bugünkü Haciko Köyü), Vagutleva Salmet (Küçük Pseushkho Köyü), Xlechas Vahida (Karpovka köyü), Soutok Guaşe (Karpovka Köyü), Hasida Bous (Krasnoaleksandrovskoye Köyü) ve Fatimet Sxabos (Krasnoaleksandrovskoye Köyü), ürünlerini birinci reyonda sundu: Örgülü siyah dizgin, gümüş işlemeli tütün kutusu, altın işlemeli yelpaze ve kadife kese, saat kutusu, nakış örnekleri.
Deri ürünler reyonunda ise Krasnoaleksandrovskoye Köyü’nden Fatimet Koble, Nafisa Gvaşev ve Minat (Muminet) Kadiyeva’nın ürünleri vardı. Fatimet Koble’den deri cüzdan ve gümüş kadın kemer seti, Nafisa Gvaşev’den deri tozluklar, Müminat Kadiyeva’dan deri kadın botları.
“Rus Rivierası” sergisinde zanaatkârlar dört bölümde eserlerini sundu: “Altın ve gümüş işlemeler”, “Kilimler”, “Dokumalar, kumaşlar ve yünlü ürünler”, “Deri ürünleri ve deri ayakkabılar”. İlk bölümde Guaşe Şotokh, altın işlemeli kadife kese sergiledi. Fatimet Koble’den gümüş işlemeli bir kese ve gümüş tokalı bir kadın kemeri, Hasida Bous’tan brokar bir duvar süsü, Vahida Xleças’tan altın işlemeli kadife yelpaze ve kese.
Salmet Vagutleva, Fatimet Sxabo ve Guaşehuray Koble de sergide yer aldı. Fatimet Koble’nin dört bölümde de eserlerinin sergilenmiş olması dikkate değerdir. Örneğin, “Kilimler” reyonunda işlemeli bir kilim, “Dokumalar, kumaşlar ve yünlü ürünler” bölümünde iki adet ipek dokuma kemer ve işlemeli pamuklu kazak, “Deri ürünleri ve deri ayakkabılar” bölümünde bir cüzdan, “Altın ve gümüş işlemeler” bölümünde örgülü siyah dizginler, gümüş işlemeli bir tütün kutusu sergiledi. Guaşehuray Koble’nin ürünleri ise “Altın ve gümüş işlemeler” ve “Halılar” bölümlerinde sergilendi.
Elbette ki Şapsığya’da üretilen tüm eserler ve altın işlemecileri bu sergilerde yer almamıştı. Şapsığ kadınların ürettiği altın işlemelerin çoğu şu anda Krasnodar Bölgesi müzelerinde, kişisel koleksiyonlarda ve akrabalarında, bir kısmı da yok oldu.
Kadınlar arasında çok ünlü zanaatkârlar vardı. Özellikle de henüz 9 yaşındayken sergiye katılan ve birincilik kazanan Guaşefij Xacizbeç Ançek. Guaşefij’in 90 yaşındaki kızı şunları anlatıyor: “Annemin eseri birinci seçilince komisyon üyeleri şüpheye düşmüş. Sonrasında bu eşsiz çocuğun yeteneklerini yerinde kontrol etmeye karar vermişler. İplik ve kumaşlar satın alınmış, komisyondan iki erkek gözlemci eşliğinde anneme gönderilmiş. Guaşefij onların gözü önünde gömlekleri hazırlamaya başlamış. Top şeklindeki el dokuması düğmelerle süslenmiş iki gömlek ertesi akşam tamamlanmış. Tüm süreç boyunca yakın gözetim altında tutulmuş. Guaşefij, yarışmanın en iyi oyacısı olarak kabul edilmiş ve hak ettiği şekilde ödüllendirilmiş.” (adygi.ru)
Çeviri: Serap Canbek
