Değerli okurlarımız,
Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.
Köyde yaşayan sülaleler başlığı, tek başına halen yaşamakta olan sülaleleri içermemektedir. Köyün kuruluşundan bu yana, tespit edilebilmiş olan bütün sülalelerdir. Yasal düzenlemeler sonucu bir kısım köyler mahalle yapılmıştır. Biz köy olarak ifade etmeye devam ettik.
Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.
ahmetcevatbenk@gmail.com
Akçakoca ilçesi
Malan-Davutağa
(Acıelma, Ayüdzaa) Köyü
(Apsuwa)
Akçakoca ilçesiDüzce il merkezine 66 km, bağlı olduğu Akçakoca ilçesine ise 27 km mesafededir.
Köyde hane sayısı toplamı 100’dür. 50’si daimi olarak köyde kalırken diğer 50 hanesi yaz aylarında ve özel günlerde köye gelirler. Abaza hane sayısı 50’dir. 50 hane Abazadan daimi köyde kalan aile sayısı 10’dur. Abaza nüfusun büyük bölümü kent merkezlerinde yaşamaktadır.
Dil ve kültür
40 yaşın üzerindekiler anadilini konuşabilirler. 30-40 yaş arası konuşulanları anlayabilir. Düğünler genel olarak Abaza enstrüman ve gelenekleriyle yapılır. Düğünden hemen önce yerel enstrümanlarla düğün yapılır. Yabancı evlilik oranı %50’yi bulmuştur.
Köyde yaşayan sülaleler
Ayüzba, Andırba, Tanaa.
Akçakoca ilçesi
Malan
(Dilaver) Köyü
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 66 km, bağlı olduğu Akçakoca ilçesine ise 27 km mesafededir.
Köy toplam 80 hane, 4 mahalleden oluşmaktadır. 80 hanenin 50 hanesi Abazadır. Abazalar merkez mahallesinde yaşarken, Doğu Karadeniz Bölgesi’nden gelip köye yerleşen nüfus İmlis, Dere ve Beyler mahallerinde yaşamaktadır. 50 haneden 25’i daimiyken, diğer 25 hane özel günlerde ve yaz aylarında köyde kalmaktadır.
Dil ve kültür
Köyde en düşük anadili bilme yaşı 25’tir. Yabancı evlilik oranı %10’dur. Düğünler genel olarak Abaza enstrüman ve gelenekleriyle yapılır. Düğünün belli bölümlerinde köyün diğer yaşayanları kendi özgün enstrümanlarıyla düğüne katılırlar. Birçoğu Abaza oyunlarını da oynar.
Köyde yaşayan sülaleler
Akozba, Suktar (Kutarba), Watar, Ahba, Agırba, Peçliya, Ğulği.
Akçakoca ilçesi
Malan-Esmahanım
(Kran) Köyü
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 30 km, bağlı olduğu Akçakoca ilçesine ise 24 km’dir.
Köy 100 hane ve 6 mahalleden oluşmakta, 4 mahallede Abazalar, diğer 2 mahallede Hemşinli ve Ordulular yaşamaktadır. 100 hanenin 60’ı Abaza, 40’ı diğer halklardır.
Dil ve kültür
En düşük anadili bilme yaşı 40-45 yaş, yabancı evlilik oranı %30 civarındadır. Düğünler karma olup belli bölümleri yerel enstrümanlar, belli bölümleri ise Abaza enstrümanlarıyla yapılmaktadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Yardıra (Marşan), Mısrıya, Kutarba, Kapba, Kozba, Koçba, Arguna, Aşamba, Aşba, Kurgınıya, Axba, Keçba, Şamba, Tönba, Çüşba, Kurniya, Xeykoa.
Kaynaşlı ilçesi
Çamoluk-Kats Bey (Kavak) Köyü
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 23 km, bağlı olduğu Kaynaşlı ilçesine ise 7 km mesafededir. Köy 70 haneden oluşmakta iken son zamanlarda sayısı 23’e düşmüştür. 20 hane köyde sürekli ikamet etmektedir. Köy nüfusu bir dönem 150 haneye kadar ulaşmış, 1960’lı yıllarda mülk satışları başlamış ve süreç devam etmiştir.
Dil ve kültür
Anadili bilme yaşı 30 üstüdür. Yabancı evlilik %25’tir. Düğünler karma yapılır. Kısmen Abaza kısmen yerel enstrümanlar kullanılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Nekeriya Gırına, Fenuğa, Akilba, Atarba, Gursgaliya, Kapba.
Kaynaşlı ilçesi
Darıyeri
(Hasanbey) Köyü
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 19 km, bağlı olduğu Kaynaşlı ilçesine 1 km mesafededir. Köy toplamda 1.200 hane olup Türkiye’nin en büyük köylerindendir. 4 mahallede Abazalar yerleşiktir. Her ne kadar köyde ve çevresinde fabrikalar bulunsa da köy dışarı göç vermiş, hane sayısı 130’a düşmüş, sürekli yaşayan 100 hane kalmıştır. 1980’li yıllardaki nüfus %50 civarında azalmıştır. Köyün tamamı Apsuwadır. Köy Bolu ile sınırdır. Bolu Dağı tesislerinin tamamı köy sınırları içerisindedir.
Dil ve kültür
Anadilini köyde yaşayanlardan 20’li yaşlardakilerden de bilen olmakla birlikte, genel olarak 35 yaş üstü bilir. Yabancı evlilik oranı %50’yi bulmuştur. Düğünler genel olarak karma yapılır. Düğünün belli bölümleri yerel enstrümanlarla, belli bölümü ise Abaza enstrümanlarıyla yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Pala, Kapba, Gumseniya, Arzına, Kumala.
Kaynaşlı ilçesi
Muratbey
(Anhua) Köyü
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 25 km, bağlı olduğu Kaynaşlı ilçesine ise 7 km mesafededir. Köy yüksek rakımda, orman bölgesindedir. 60 ve 70’li yıllarda 70-80 hane iken göçler sonrası Abaza nüfus hızla düşmüş, yerine Doğu Karadeniz’den gelen vatandaşlar yerleşmişlerdir. Yaz aylarında köyde 100 hane yaşamaktadır. Bu hanelerin sadece 5 hanesi Abazadır. Daha önce tamamen Abaza köyü olan Muratbey’in %95’i artık Abazalardan oluşmamaktadır. Köyde kış aylarında ise sadece 15 hane ikamet etmektedir.
Dil ve kültür
Anadilini bilenler 60 yaş üstüdür. Düğünler genel olarak karma yapılır. Yerel ve Abaza enstrümanları kullanılır. Yabancı evlilik oranı %50 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Agırba, Tirkıla, Arguna, Ağura, Trıpşı, Altaça, Axba, Babala, Sımıra.
Kaynaşlı ilçesi
Sazköy
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 23 km, bağlı bulunduğu Kaynaşlı ilçesine ise 5 km mesafededir. Ormanlık bir alan içinde kurulu bir köydür. Çevresi kestane ağaçlarıyla çevrilidir. Coğrafi özellikleri Kafkasya’yı andırmaktadır. Yerleşik 60 hane bulunmakla birlikte köyde sürekli yaşayan aile sayısı 15 civarındadır. Köyde turizm işletmesi vardır. Köyün genel nüfusunu Apsuwalar oluşturmakla birlikte iki hane de Yozgat’tan gelip yerleşen Aşuwalardır.
Dil ve kültür
Anadili genel olarak konuşulmaktadır. 30 yaş üstünün tamamı anadilini bilir. 30 yaş altında anlayanlar vardır. Düğünler karmadır, belli bölümleri Abaza enstrümanlarıyla yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Sugba, Ayüzba, Paşanaiya, Abazba, Agırba, Nehariya, Aşıwa, Aşba, Kopsirgen, Sait, Trapşı.
Kaynaşlı ilçesi
Fındıklı Köyü
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 16 km mesafededir. Kaynaşlı’ya uzaklığı 3 km civarındadır. Daha önce Sazköy’e bağlı iken daha sonra idari olarak ayrılarak bağımsız muhtarlık haline gelmiştir. Köye çok sayıda Doğu Karadenizli aile yerleşmiştir. 2024 yılı itibariyle köyün hane sayısı 155’tir, sadece 6 hane Abazadır.
Dil ve kültür
Köyde yaşayan Abazalardan 50 yaşın altında anadilini bilen yoktur. Yabancı evlilik %50 civarındadır. Düğünler yerel geleneklerle yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Tanaa, Ağura, Metua.
Gölyaka ilçesi
Aksu (Elbuzbey, Maan Elbuz, Efteniye) Köyü
(Apsuwa)
Köy il merkezine 20, bağlı olduğu Gölyaka ilçesine ise 4 km mesafededir. Toplam 200 hanenin %70’i Abazalardan oluşmaktadır. Köyde 3 mahalle vardır. Merkez Mahallesi’nde Manav ve Abazalar birlikte, Seruk Mahallesi’nde Abazalar, Kahramançavuş Mahallesi’nde ise Doğu Karadenizliler yaşamaktadırlar. Efteniye Gölü çevresinde bulunan köylerden olduğundan Efteniye ismiyle de anılmaktadır.
Dil ve kültür
Köyde 30 yaş üzeri anadilini konuşabilir, 15-20 yaş üzeri ise anlayabilir. Yabancı evlilik oranı %20’dir. Düğünler genel olarak Abaza enstrüman ve gelenekleriyle yapılırken, bazı düğünlerde yerel enstrümanlar da yer alır. Bu durum düğün yapan ailenin tercihiyle ilgilidir.
Köyde yaşayan sülaleler
Apugaa, Agulga, Hılera, Gobeza, Kupala, Kapba, Abgında, Xışba, Cıca, Açüşba, Atıya, Atarba, Atrışba.
Gölyaka ilçesi
Hacısüleymanbey (Efteniye) Köyü
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 27 km, bağlı olduğu Gölyaka ilçesine ise 5 km mesafededir. Abhazya’nın Ahçıpsa bölgesinden gelen Apsuwa Abazaları tarafından kurulmuştur. Köy sakinlerinden ailesinin Çigerada bölgesinden geldiğini iddia edenler de bulunmaktadır. Savaş sırasında ikiye bölünen ailelerin bir bölümü bugünkü Karaçay-Çerkes bölgesine yerleştirilmiştir. Kuruluşta ve takip eden yıllarda 130 hane civarında iken köyden bir hanenin arazilerini Doğu Karadenizlilere satması üzerine, köye 4 hane Doğu Karadenizli yerleşmiş, daha sonra bu sayı fazlalaşmış, 110 hane civarında Abaza nüfus kalmıştır. Bu hanelerden 70’i sürekli ikamet ederken, kalan 40 hane sadece düğün, bayram ve yaz tatili gibi zamanlarda köye gelmektedir.
Dil ve kültür
En düşük anadilini bilme yaşı 30’dur. Yabancı evlilik oranı yaşlılarda %2-3 iken gençlerde bu oran %50’ye çıkmıştır. Düğünler genel olarak Abaza gelenekleriyle sürdürülmekteyse de belli bölümleri yerel enstrümanlarla ve geleneklerle yapılmaktadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Agumaa, Adzınba, Aşba, Ayüdzba, Babalaa, Biguaa, Butba, Gigaa, Guagen (Ubıh), Ajiba, Yaşba, Aygdza, Kaçuaa, Kuadzba, Beygua, Kucba, Kapba, Lapşaa, Hugşua, Trıpşa, Vanaça, Humsaça, Harziya, Hapat, Aşukba, Çundaa, Çımtsı, Aşuanıwa, Aşhuatsaa, Cıraa, Plagaa.
Gölyaka ilçesi
Zekeriya Köyü (Efteniye)
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 27 km, bağlı olduğu Gölyaka ilçesine ise 5 km mesafededir. Abhazya’nın Ahçıpsa bölgesinden gelen Apsuwa Abazaları tarafından kurulmuştur. Köy sakinlerinden ailesinin Çigerada bölgesinden geldiğini iddia edenler de bulunmaktadır. Savaş sırasında ikiye bölünen ailelerin bir bölümü bugünkü Karaçay-Çerkes bölgesine yerleştirilmiştir. Kuruluşta ve takip eden yıllarda 130 hane civarında iken köyden bir hanenin arazilerini Doğu Karadenizlilere satması üzerine, köye 4 hane Doğu Karadenizli yerleşmiş, daha sonra bu sayı fazlalaşmış, 110 hane civarında Abaza nüfus kalmıştır. Bu hanelerden 70’i sürekli ikamet ederken, kalan 40 hane sadece düğün, bayram ve yaz tatili gibi zamanlarda köye gelmektedir.
Dil ve kültür
En düşük anadilini bilme yaşı 30’dur. Yabancı evlilik oranı yaşlılarda %2-3 iken gençlerde bu oran %50’ye çıkmıştır. Düğünler genel olarak Abaza gelenekleriyle sürdürülmekteyse de belli bölümleri yerel enstrümanlarla ve geleneklerle yapılmaktadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Agumaa, Adzınba, Aşba, Ayüdzba, Babalaa, Biguaa, Butba, Gigaa, Guagen (Ubıh), Ajiba, Yaşba, Aygdza, Kaçuaa, Kuadzba, Beygua, Kucba, Kapba, Lapşaa, Hugşua, Trıpşa, Vanaça, Humsaça, Harziya, Hapat, Aşukba, Çundaa, Çımtsı, Aşuanıwa, Aşhuatsaa, Cıraa, Plagaa.
Gölyaka ilçesi
Çayköy (Aygdzaa Efteniye) Köyü
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 29 km, bağlı olduğu Gölyaka ilçesine ise 7 km mesafededir. Karayolu ile Doğu Anadolu (Ahlat-Bitlis) üzerinden gelen gruplardan oluşmaktadır. Köy halkı bölgeye geldiğinde ilk önce şimdiki Hendek ilçesi yakınlarına, daha sonra şimdiki köye yerleşmiştir. Ahçıpsa ve Aygdzaa bölgelerinden gelen Abazalar tarafından kurulmuştur.
Toplam 77 haneden oluşmaktadır, 12 hanesi Abaza olmayan ailelerdir. Köye gelen yerli halkın büyük bölümü Doğu Karadeniz Bölgesi’nden yüzyılın başında gelmiştir. Özellikle Trabzon’un Yomra ilçesinden yüzyılın başında gelenler Abazacayı çok iyi konuşabilmektedir. Ayrıca Abaza gelenek ve göreneklerine de uyum sağlamışlardır.
Dil ve kültür
En düşük anadilini bilme yaşı 25’tir. Yabancı evlilik oranı da %2’dir. Düğünler Abaza gelenek ve göreneklerine uygun yapılır. Düğünün ilk bölümünde (eğlence bölümü) yerel enstrümanlar kullanılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Ayıgba, Anaşba, Ajiba, Ayaşba, Vardaniya, Babala, Aşba, Arapipa, Karaçı, Kamasa (Kesiba), Akozba, Aguma, Sıba.
Gölyaka ilçesi
Yazlık (Kurak Mahalle) Köyü
(Apsuwa-Aşuwa)
Düzce il merkezine 23 km, bağlı olduğu Gölyaka ilçesine ise 4 km mesafededir. Efteni Gölü etrafında olan Abaza köylerinden biri olduğu için Efteniye bölgesi köyü olarak anılır. Yerleşenlerin büyük bölümü Ahçıpsa bölgesinden gelen Abazalardır. Daha önce mahalle statüsü ile Süleymanbey Köyü’ne bağlı iken 1950’li yıllarda bağımsız muhtarlık olmuş ve Kurak ismini almıştır. 1997 yılından sonra ise köy halkının isteği üzerine ismi Yazlık Köy olarak değiştirilmiştir. Köyün ilk gelenleri 1859’da Karaçay-Çerkes bölgesinden gelen Aşuwa Abazalarının Aana sülalesidir. Aana sülalesi şimdiki köyün hemen üst tarafında yaşarken 1864 savaşından sonra Bzıb Irmağı’nın sağ üst tarafındaki Ahçıpsa bölgesinden gelen Abazalar için kurulan köye yerleşmişlerdir. Kısaca iki yerleşim bölgesi birleştirilmiştir. Aşuwa ailelerden 10 hane kalırken Apsuwa aile sayısı 20’dir. Köyde Abaza olmayan, daha sonradan arazi satış yöntemiyle köye yerleşen Doğu Karadenizliler olmuştur. Bu ailelerin şimdiki nüfusu 45 haneye ulaşmıştır.
Dil ve kültür
En düşük anadilini bilme yaşı 40’tır. Daha küçük yaşta anlayıp konuşamayanlar da vardır. Yabancı evlilik oranı %20 civarındadır. Düğünler genel olarak Abaza enstrümanlarıyla, bazı bölümler yerel enstrüman ve usullerle yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Mamatipa, Aana, Akozba, Kisipa, Lapşipa, Vanaca, Aguhuva, Öhpat, Palba, Karacı, Gıbniya.
Gümüşova ilçesi
Halilbey
(Tsihinara ) Köyü
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 24 km, Gümüşova ilçesine 6 km uzaklıktadır. Abhazya’nın Ahçıpsa bölgesinden gelip bölgeye yerleşen Apsuwa Abazalardır. 100 haneden oluşmakta olup köy nüfusunun %85’i Abazadır. Geleneklerin sıkı uygulandığı köylerden biridir. Köye 60 yıl önce yerleşen farklı kimlikten 10 hane kültürel olarak Abazalaşmıştır. Birçoğu Abazaca bilir. Kalan 3-5 hane ise sonradan yerleştiğinden kendi kültürlerini sürdürmektedirler. Köyden Abhazya’ya gidip yerleşen 4 hane bulunmaktadır. Bu hanelerden biri savaş döneminde bölgeye gidip orada evlenip yerleşenlerdendir. Köyün yarısı yaz-kış köyde yaşarken diğer yarısı sadece yaz ayları, düğün, bayram gibi özel günlerde köyde kalmaktadır.
Dil ve kültür
En düşük anadilini bilme yaşı 40-45 civarındadır. Yabancı evlilik oranı %20’dir. Düğünler genel olarak Abaza gelenek ve enstrümanlarıyla yapılır. Düğün karşılama ve gelin alma faaliyetlerinin tamamı Abaza gelenek ve enstrümanlarıyla gerçekleştirilir. Düğünün serbest eğlence bölümünde kısa süreli davul zurna bulunur.
Köyde yaşayan sülaleler
Hıraça, Kozba, Vanaca, Orumalı (Abuca), Aşba, Arısta, Papa, Ajiyba, Pshua, Pınsıça, Hötipa (Agırba), Zuhba.
Gümüşova ilçesi
Yeşilyayla (Hücacbey,
Büyük Bıçkı) Köyü
(Apsuwa)
Düzce il merkezine 32 km, Gümüşova ilçesine 14 km uzaklıktadır. Köyde yerleşik olarak yaşayan 300 hane vardır. Farklı mahallelerinde ise yaz aylarında konaklamak amacıyla Abaza olmayan yerli halkın yaptığı yazlıklar mevcuttur. Bu yazlıkların sayısı 50’yi bulmuştur. Ayrıca köyün doğal güzellikleri ve coğrafi konumu nedeniyle çok fazla arazi talebi bulunmaktadır. Bazı bölümlerindeki araziler birden çok inşaat firmasına satılmış durumdadır.
Köyde bir hane de siyahi Sudanlıdır. Aile köye Osmanlı döneminde geldiğinden Abazalaşmıştır. Konuştukları dil Abazacadır. Köyün anavatanla ilişkisi de oldukça yoğundur. Sık sık Abhazya’ya gidenler vardır. 5 kişi de Abhazya’ya yerleşmiş, oradan evlenmişlerdir. Köye iskân edilen Abaza ailelerin büyük bölümü Ahçıpsa bölgesinden gelmiştir.
Dil ve kültür
Anadilini bilme yaşı 40 yaş üstündedir. 30-40 yaş arasındaki bireyler ise dili anlayıp konuşamamaktadır. Düğünler genel olarak Abaza geleneklerine göre icra edilmekle birlikte, düğünden bir gün önce yerel enstrümanlarla eğlence yapılmaktadır. Yabancı evlilik oranı %10’dur.
Köyde yaşayan sülaleler
Koçba, Kabaa, Ayüzba, Koza, Hoçaa, Yildizaa, Pitaa, Akoyba, Birisgila, Çimaa (Sudanlı-siyahi), Lamırçaa, Fennibay, Gıldıza, Pasaniya, Akuçba, Hotsba, Jiybaa, Ahgba, Ahagba, Hocıa, Mazaha, Dohma, Turka, Abaşa, Yaşa, Saçina, Avassa, Gamseniya, Anaşba, Yeminaa, Hötüşa.
Gümüşova ilçesi
Soğuksu (Apsara, Nüfren) Köyü
Düzce il merkezine 26 km, bağlı bulunduğu Gümüşova ilçesine 8 km mesafededir.
Hane sayısı 80 civarındadır. 50’si eski hanelerdir, 30 hane son yıllarda yapılmıştır. 50 hane Abaza olup diğer hanelerin çoğunluğu Doğu Karadenizlilerden oluşmakla birlikte yerli halktandır. Abaza olmayan halkın %90’ı, 1950 yılı öncesinde köye yerleşmiştir. Yaşlıların tamamı Abazaca bilir. Abaza gelenek ve göreneklerine uygun olarak yaşarlar. Köye son yıllarda oldukça talep vardır. Köyden Abhazya’ya bir hane dönmüştür. Zafer Yüce (Vanaca) adlı kişi Abhazya’da evlenerek oraya yerleşmiştir.
Dil ve kültür
En düşük anadilini bilme yaşı 30’dur. Yabancı evlilik oranı yaşlılarda %1’lerde iken bugünlerde %35’e çıkmıştır. Düğünler Abaza gelenek ve görenekleriyle yapılır. Düğünün toplamında sadece bir gece yerel enstrümanlarla eğlenilir.
Köyde yaşayan sülaleler
Vanaca, Ayüzba, Altacaa, Catanaa, Ataraba.
