Abin; Adıgecesi Abun. Krasnodar Bölgesi Kuban Havzasında bulunan bir nehir adıdır. Kelimenin kökü tam olarak açıklanamamaktadır. Ancak antik Meot aşiretlerinden biri olan Abunlar bu bölgede yaşamaktaydı. Abin adı yalnız nehre değil, bu bölgedeki şehre de verilmiştir ki Abinsk, 1835 yılında Ruslar tarafından kurulmuş bir kaleydi. Abun Nehri ve vadisiyle ilgili J.S. Bell’in “Çerkesya’dan Savaş Mektupları” adlı eserinde 1837’li yıllarda yer yer bilgiler verilmektedir.
Abishira-Akhuba; Karaçay – Çerkes Cumhuriyeti’nde dağ silsilesi. Zagedan (3099 m.) geçidinin doğusundan Dzhumarakly (3180 m.) geçidine uzanır. “Abish Otlağı” anlamına gelir. SH Ionova, kelimenin Abhaz (Apsuwa) orjinli olduğuna inanmaktadır. Abish adı, Abhazca Erkek adı olan Ahbandan türetilmiştir. Abrau; Krasnodar bölgesinde bulunan göl. Novorossiysk’in 26 km. kuzeybatısında yer alır. Abrau adı aynı zamanda göle doğru akan nehre ve gölün kenarındaki köyünde de adıdır. Deniz seviyesinden 1984 metre yukarıdadır. 10 m. derinliğe sahiptir ve yaklaşık 190 hektar alanı kaplar. Adige Halk hikâyelerinde Abrago adı geçmektedir. Bazı araştırmacılar ismin orjinalinin Abhazca “Abrau kelimesinden geldiğini belirtirken bazıları antik İran dilinde “Gökyüzü” anlamındaki Abrau’dan geldiğini düşünmektedir.
“Bir zamanlar gölün bulunduğu yerde Abrago adında zengin bir köy vardı. Günlerden bir gün şenlikler sırasında köyün sakinleri nehre kilden mısır ekmeklerini fırlatarak eğleniyorlarmış. Bu hareketi küfür saymış Allah ve köy halkını cezalandırmaya karar vermiş. Köyün en güzel ve iffetli kızını bu cezadan muaf tutmuş. Onu uzak bir ormana yakacak toplamaya göndermiş. Kız geri geldiğinde köyün göle döndüğünü görmüş…”
Abu Minge; Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nde bulunan bir dağ zirvesi. Nahariya ve Gondaray arasında yer alır. Yüksekliği 3420 m. dir. Karaçayca “Yükselmiş” anlamına gelir. Abu aynı zamanda popüler bir erkek adıdır.
Avadhara; Abhazya’da bir nehir adıdır. Lashipse’nin sağ kıyısında bulunur. Ana Kafkas sıradağlarının güney yamaçlarından doğar. Abhazca audhara “yüksek, uzak yer” anlamına gelir. (Awad: “yukarı, yüksek”, hara: “uzak”. Kelimenin sonundaki –ra eki, çoğul yapar.)
Avsanau; Kuzey Osetya’da dağ geçididir. 3050 m. yüksekliktedir. Osetçe “Avcılar geçidi” anlamına gelir.
Avtury; Shali bölgesindeki Çeçen köyü. 1792 yılında Avtarha isimli bir Çeçen tarafından kuruldu.
Agarak; Abhazya Cumhuriyeti Gudauta ilçesinde bulunan bir Ermeni köyüdür.
Agar – curt; Çeçenya’da dağ zirvesidir. Hiylah köyünün kuzeyinde bulunur. Agacbaşi; Kabardey-Balkar Cumhuriyeti’nde bulunan dağ zirvesidir. Çerek, Balkar ve Psıgansu nehirlerinin arasında yer alır. Kelime Balkar dilinden geçmiştir. (Ağaç-Başı). Agaştan; Çerek nehrinin üst kısımlarında yer alan buzul. Agua; Krasnodar Bölgesindeki nehir. Soçi nehrinin sağ kıyısında bulunur. Amuko (1918m.) geçidinin kuzey batı yamaçlarından doğar. Abhazca (Apsuwa) dan geçmiştir.
Agepsta; Krasnodar Bölgesi ile Abhazya Cumhuriyeti arasındaki dağ zirvesi. 3261 m. yüksekliktedir. Yamaçları ormanlık ve zirvesi kayalıktır. Kuzey yamacı buzullarla kaplıdır. P.W. Autleva’ya göre; Adıgece “Dağ Keçilerinin nehri” anlamına gelir. Bununla birlikte –psta kelimesi Abhaz (Apsuwa) dilinde etimolojik olarak açıklanabilir. Bir diğer teze göre kelime Adıgece ahepse – “Büyük Su, Büyük nehir”. Her iki durumda da Adıge ve Abhaz dillerinin ortak bir bileşeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Ş.D. İnal-ipa’ya göre; agapsta Abhazca “Sahil Nehri” anlamındadır. (Aha: Sahil, apsta/ vadi) Agişboltoy; Çeçenya’da köy. Gudermes’in 50 km. güneyinde yer alır. Agişty; Çeçenya’da Bass Nehri vadisindeki yerleşim. Argun kasabasının 40 km. güneyinde yer alır.
Birlikteysek güçlüyüz.
*Bir önceki bölümde yazı dizimin adını Çerkes Toponomisi olarak belirlemiş olmama rağmen bu çalışma yalnız Adıge coğrafyasını değil, kardeş ve komşu halkların topraklarını da kapsamaktadır. Bu nedenle herhangi bir polemiğe sebebiyet vermemesi için adı değiştirilmiştir. ketawnart@gmail.com
