İngilizler, Kafkasya ile ilk temaslarını 17. yüzyılda ticari ilişkilerle başlatmışlardı. Onların o yüzyılda Kafkaslarla ciddi ticari ilişkileri vardı. İngilizlerin Kafkasya’ya girdikleri bu ilk süreçte Rusya’nın İngilizler karşısında ne bölgesinde ciddi bir ticari ağırlığı, ne de dünya ticaretinde bir ağırlığı vardı. Rusya henüz bölgesinde ve dünyada etkili değildi. İngilizler, Kafkasya ve Trans Kafkasya (Kafkas ötesi) topraklarında yürüttüğü ticari faaliyetleri, Rusya topraklarında geçen ticari yollardan sürdürüyordu.Süreçte Rusya dünya ticaretinde de kendi bölgesinde de ekonomik bakımdan giderek büyüdü, güçlü sömürgeci devletlerarasında yerini aldı. Bu durum sonucu artık İngilizler, Rus topraklarından geçerek Kafkaslarda ve Kafkas ötesinde elde ettiği ticari faaliyetlerini sürdüremez olmuşlardı. Rus sömürgecilerin rekabetiyle karşılaşan İngilizlerin ticari faaliyetleri de engelledi.
İngilizler, Rusya içlerinden geçen yollardan ticaret yapamaz olunca arayışlarını sürdürdüler. 1780’li yıllara kadar İngilizler Rusya içlerinden geçerek Kafkasya’ya ticari yolarla ulaşmışlardı. Durum artık değişmişti. Böylece Rusların İngiliz ticari yollarını engellemesiyle İngiltere’nin Kafkasya ile ilişkileri de bu yıllarda başlamış oldu. Artık İngilizler ticaretlerini Kafkasya’da Çerkesler üzerinden sürdürmek durumunda kaldılar. Tarihte İngilizlerle Çerkeslerin de ilişkileri ilk defa bu yıllarda (1780’lerde) başlamış oldu.
O yüzyılda Avrupa’nın hatta dünyanın iki sömürgeci büyük devleti vardı. Biri İngiltere diğeri Fransa…Dünya ticaretini adeta bu iki sömürgeci devlet yönlendiriyorlardı, dünyanın ticari kaymağı onların ellerindeydi. Rusya artık bu iki sömürgeci devlete rakip olmuştu. Böylece İngilizler kendilerini, Rusya’nın Kafkasya politikalarına karşı müdahil olmak durumda hissettiler. Rusya’nın ticari ilişkilerine zarar versin, Rusya’yı engellesin diye İngilizler, Kafkasya’da Rusya karşısına Çerkeslerle kurdukları ilişkilerle çıktılar. “Rusya’nın Kafkasya’daki başarısının onların Hindistan’daki çıkarlarını sarsabileceğinden korkuyorlardı. Acemistan (İran) hemen hemen bir Rus ili olmuştu. Rusya, değerli taşlar merkezi Lahor’a uzanabilirdi. Hindistan Savaşı için Fransa tarafından eğitilen Siks’ler Rus yardımına karşın yenilemeyebilirlerdi. Rusya, Hindistan’ın İngiltere egemenliğinden kurtulmasını istediğini açıklarsa, bütün Hind prensleri bir bayrak altında toplanabilirlerdi…(…) Böylece Kafkasya’nın önemsiz kabile sorunları, İngiltere için ilgi çekici olmuştu.”(Cennetin Kılıçları, LesleyBlanch, İst. 1978 Akt. N. Berzeg. Çerkes Sürgünü).
İngilizler, Kafkasya’nın ve Hindistan’ın ticaretini Ruslar ele geçirir diye endişelenmeye başladılar. Kafkasya’nın Rusların eline geçmesi demek Doğu’nun ve Hindistan’ın ticaretinin de İngilizlerden ele geçirilmesi demekti. Kafkasya’da ÇerkeslerRuslarla savaşarak Rusları engelleyeceklerdi, böylelikle İngilizler ticaretini uzun yıllar sömürgeleri üzerinden rahatlıkla sürdürecekti. Hindistan’daki ticari çıkarları için İngilizler Çerkesleri desteklemeliydi. Kafkas – Rus savaşlarının ilk yıllarından itibaren İngilizler, Kafkasya’ya Çerkesler arasına -pek çok kaynakta da bahsedildiği gibi- sayıları yüzleri geçen ajanlar gönderdiler. Çerkeslerin Rusları savaşlarla engellemesi,İngilizlerin Doğu’yu, Hindistan’ı sömürmesi, ticaretinin engellenmemesi anlamına geliyordu. İngilizlerin deniz yoluyla Karadeniz’e çıkması Çerkeslere destek sunması demek, İngilizlerin kendi çıkarlarını sürdürmesi demekti.
Kafkasya’daki savaşlar bölgede ve dünyada; Fransa, İngiltere, Rusya ve hatta Osmanlı güç dengelerini sarsıyordu. Dönemin en büyük sömürgeci devletlerinin güç dengelerinin ve ticari rekabetinin oluştuğu bir ortamda; Kafkas-Rus savaşları sürüyordu. İngilizlerin Kafkasya’ya ilgisini zorunlu kılan nedenler; Kafkasya, Doğu – Batı arasında ticari yolların ve Batı sömürgecilerinin Doğu’nun sömürgeleştirilmesinin sürdürülmesinde en stratejik yollar üzerinde olmasıydı.
Karadeniz’e, Kafkasya’ya egemen olan, Doğu-Batı arasındaki sömürge ticaretine de egemen olacaktı. Rusya’nın Kafkasya’yı ele geçirmesi, İran üzerindeki etkisini arttırması demek Hindistan’a da egemen olması, İngiliz, Fransız sömürge ticaretinin yollarının da engellenmesi demekti. Bu durum İngilizlerin ticari sömürüsünün önünü kesecekti. Hindistan yolunun kesilmesi İngilizlerin Kafkasya politikasında değişiklikler getirdi. Bir defa İngilizler, Rusya karşısında Romanya, Bulgaristan, Sırbistan topraklarında tampon bölgeler geliştirmeye, Kafkasya’da ise savaş heyecanlarını ve yerel direnişleri geliştirmenin türlü yollarını arayan politikalara gitti. Aynı sıralar sömürgecilerin kendi aralarındaki rekabetleri acımazsızca devam ediyordu. Öte yandan da dünya genelinde İngilizlerin ticari rekabetleri Fransızlarlaydı. İngilizler gerek doğuda gerekse de Osmanlı ile ilişkilerinde Fransa’yı da saf dışı bırakmalıydı. Hatta türlü nedenlerle Fransa, İngilizler karşısında güçsüzleştirilmeliydi. İngiliz – Kafkas politikaları böylesine dünya ticaretinin ve Doğu-Batı ticari ilişkilerinin rekabeti içerisinde yürüyordu. İngilizler böylesine çok yönlü politikalarla Kafkasları kullanarak ilişki geliştiriyorlardı. İngilizler çıkar ilişkileri adına Çerkesleri desteklemeye kalkmışlardı. Sömürgecilerin başka coğrafyaların zenginliklerini elde etme pahasına aralarında savaşbaşlatmaları her zaman olmuştu.
İngilizler; Kafkas-Rus savaşları sonucu Çerkeslerin 1864’te topraklarını kaybetmelerinden, sürgünle diaspora edilmelerinden çok kendi çıkarlarını kaybetmelerine üzülmüşlerdi.
Sayı: 2013 08
