“Rusya makamları general Yermolov’u kahramanlaştırıyor”

“Diğer taraftan, Sunja’nın sol yakasındaki köylerden bazıları, hainlikleri ve düzenbazlıkları nedeniyle cezalandırıldı, ve bu hadiselerde çatışmalarda olduğundan daha fazla insan ve kadın öldürmek mümkün oldu, zira bazen kaçmanın da bir faydası olmuyor.” General Yermolov, 1818 yılı.

“A.P. Yermolov. Kafkasya mektupları. 1816-1860” kitabının tanıtımını yapanlar, Rusya makamlarının general Aleksey Yermolov’u  kahramanlaştırmaya çalıştığını ilan ettiler. İnsan hakları savunucularının görüşüne göre, generalin icraatlarındaki gaddarlık, SKFO (Kuzey Kafkasya Federal  Bölgesi) halkının generale yaklaşımını değiştirmesine engel oluyor.

1818 yılında piyade generali ve 1837 yılında topçu generali olan Aleksey Yermolov, 1763’den 1864’e kadar süren Kafkas Savaşı’nın katılımcılarından biri idi. A.Yermolov’a dair günümüzdeki  değerlendirmeler son derece çelişkilidir. Kafkasya cumhuriyetlerinde yaşayanların Yermolov algısı çoğunlukla son derece olumsuzdur. Onu “eli kanlı general”, cellat, tenkilci olarak adlandırıyor ve hatta Kafkas halklarına soykırım uygulamakla suçluyorlar.

10 Nisan’da Moskova’da Uluslararası “Memorial” örgütünün binasında “A.P.Yermolov. Kafkasya mektupları. 1816-1864” adlı kitabın tanıtımı yapıldı. Kitap, “Zvezda” dergisi redaksiyonu ve Sankt-Petersburg’daki Avrupa üniversitesinin ortak projesi çerçevesinde sivil haklar inisiyatifi Komitesinin katılımıyla 2014 yılı sonunda basılmıştı.

“Kavkazskiy Uzel” muhabirleri, tanıtıma eseri derleyenlerden Sankt-Petersburg  Avrupa üniversitesi rektör yardımcısı Galina Lisitsına’nın, yayının sorumlu redaktörü Yakov Gordin’in ve tarihçilerle insan hakları savunucularının da katıldığını bildirdiler.

“Bu, hesaplı ve metotları bakımından canavarca bir politika idi.”

“Eskiden Yermolov’un mektupları tahrif edilerek yayınlanırdı”

Yayından sorumlu redaktör “Zvezda” dergisinin baş redaktörü Yakov Gordin, kitaba alınan mektup sayısının 500’den fazla olduğunu ve bunlardan 200 tanesinin daha önce hiç yayınlanmamış olduğunu söyledi.

“19.yüzyılda mektuplar, tahrif edilerek, bazı yerleri atlanarak yayınlanıyordu. Bunun sebebi sansür ve şahsi mülahazalardı. Ve, doğaldır ki, bunları yorumlamıyorlardı. Şimdi bütün mektuplar orijinalleriyle karşılaştırılmış ve yorumlanmıştır. Yani bu, Yermolov’un mektuplarının ilk bilimsel yayınıdır”, dedi Yakov Gordin.

Bununla beraber, Gordin’e göre Yermolov’un tüm mektuplarının kitapta yer aldığını iddia etmeye imkan yoktur,  “bazılarının kime yazıldığı belli değil, bazı mektuplar da bulunamadı” diye ilave etti “Zvezda”dergisi baş redaktörü.

Gordin’e göre Yermolov’un mektuplarının yayınlanması “günümüz Rusya’sı için günceldir”, çünkü “Kafkas Savaşı henüz sona ermiş değildir”.

Yakov Gordin, kitabın sadece tarih uzmanlarını hedeflemediğinin altını çizdi. “sivil inisiyatif Komitesinde bu kitaptan söz ettiğimizde, Aleksey Kudrin (Rusya’nın eski maliye bakanı, sivil inisiyatif Komitesinin kurucularından biridir- “Kavkazskiy Uzel”in notu)  insanların bu kitaba dokunmalarının, okumalarının ve üzerinde düşünmelerinin iyi olacağını söyledi”diye ilave etti Yakov Gordin.

“Kavkazskiy Uzel sitesinde “Штурм селения Дади-Юрт в 1819 году». (Dadi-Yurt köyüne 1819 yılında yapılan taarruz) başlığı altında yayınlanan makalede Dadi Yurt’un  (Dada-Yurt veya Dadı-Yurt) Kafkas Savaşı sırasında 15 (28) Eylül 1819 tarihinde Rus askerlerinin taarruzu sırasında tamamen imha edilen bir Çeçen köyü olduğu anlatılıyor. Çarpışma neredeyse yarım günden fazla kadar devam etti ve ancak eli silah tutan tüm Çeçen erkekleri, en az 400 kişi öldürüldükten sonra sona erdi. Taarruzun ertesi günü Terek nehri geçilirken, Dadi-Yurt’ta ele geçirilen kızlardan 46’sı esarette aşağılanmaktansa ölmeyi seçerek suya atladılar ve muhafızlarını da beraber götürdüler.”

“Kitap Kafkasya’daki subay dünyasını incelemek açısından önemli”

“Zvezda” dergisi redaktörüne göre Yermolov’un Kafkasya’daki davranışları “yolu Asya’ya düşen” ve “nereye geldiğini anlamak istemeyen bir Avrupalının davranışlarıdır”.

“O kendisini Asya fatihi olarak görüyordu ve o nedenle Kafkasya’ya atanmak istiyordu. O, büyük bir imparatorluğun küçük bir askeri değildi, kendisi imparatorluktan daha büyüktü ve imparatorluk onun projelerini hazmedebilecek kapasitede değildi”.

RAN (Rusya Bilimler Akademisi) Rusya Tarihi Enstitüsü çalışanlarından kıdemli bilim adamı Lüdmila Gatakova, kitabın okuyucuya “gerçek Yermolov tasvirini” çizdiğinin altını çizdi.

“O çok yönlü bir şahsiyetti ve karakteri çok çelişkili vasıflarla doluydu”. Lüdmila Gatakova bizatihi “Kafkasya mektuplarını” fedakarca bir çalışma ve Kafkasya araştırmalarına eşsiz bir katkı olarak değerlendiriyor. Sonuç olarak şöyle dedi: “bu kitap Kafkasya araştırmacılarına gelecekteki çalışmalarında yararlı olacaktır, çünkü burada pek çok şahsiyet, hadise ve olgu hakkında bilgi edinebileceklerdir”.

Rusya sosyal bilimler üniversitesi doçenti Larisa Tsivijba, Lüdmila Gatagova ile aynı kanaatte olduğunu belirterek şu hususun altını çizdi:

“Kitapta, onun duygularını görüyoruz, böylesi şeyler genellikle araştırmaların kapsamı dışında kalır. Her mektupta tayinlerden bahsediliyor, insanlar değerlendiriliyor. Tüm bunlar, Kafkasya’daki subay dünyasını incelemek bakımından çok önemli”.

Rusya Devlet Arşivi müdürü Sergey Mironenko, mektup külliyatının “Yermolov kuşağının neden hedefine ulaşamadığı” konusunda zengin malzeme sağladığını belirtti.

“Yermolov dağlıların yüreğine öncelikle korku salmak istedi”

İnsan hakları örgütü “Memorial”’ın Konsey başkanı Aleksandr Çerkasov, Yermolov’un mektuplarında Sezar’ın “Galya Savaşı Notlarından” ve Tacitus’un eserlerinden kopya çektiğini ifade etti.

“İşte o kime öykünmüştü, ve sonuçta ne oldu? Neden birilerinin örneğine göre bir imparatorluk kurmaya çalışılırken, girişte Sezar ve Tacitus yakışıyor da, çıkışta pek öyle olmuyor? Neden imparatorluk kurma çabaları ya Üçüncü Roma veya Üçüncü Reich ile neticeleniyor? Bu mektuplar, iktidarı ele geçirip gaddarlık temelinde bir imparatorluk kurmaya çalışan bir insana dair ibret alınacak derslerle doludur. Şimdi yeni Tacituslar ortada yok, ama bir imparatorluğu sadece kılıçla kurmanın mümkün olmadığının idraki orta yerdedir”.

Lüdmila Gatakova, Yermolov’un mektuplarından onun dağlılara “uygulanması gereken yegane politikanın” acımasızlık olduğu görüşünde olduğunun anlaşıldığını ifade ederek, şu hususun altını çizdi: “dağlıların yüreğine korku salmak” onun amentüsü idi.

İnsan hakları merkezi “Memorial”’ın konsey üyesi Oleg Orlov, Yermolov’un mektuplarının Kafkas Savaşı sürecinde “vahşetin sıradan olduğu” izlenimi bıraktığını söyledi.

Oleg Orlov,  Yermolov’un bir mektubunda, kaleler zincirinin kurulmasından ve Çeçenlerin dağlara çekilmek zorunda kalmasından sonra “açlığın şimdi her zamankinden daha fazla kırıma sebep olacağını” memnuniyetle kaydettiğini söyledi.

Oleg Orlov ,Yermolov’un general Zakrevskiy’e 1818 yılında yazdığı bir mektubu okudu. “ Diğer taraftan, Sunja’nın sol yakasındaki köylerden bazıları, hainlikleri ve düzenbazlıkları nedeniyle cezalandırıldı, ve bu hadiselerde çatışmalarda olduğundan daha fazla insan ve kadın öldürmek mümkün oldu, zira bazen kaçmanın da bir faydası olmuyor.” Diye yazıyordu Yermolov maiyetindeki generale.

“Kafkas Savaşı Adige halklarını yok olmanın eşiğine getirdi. Savaştan sonra Osmanlı imparatorluğuna kitlesel olarak sürgün edilmeleri neticesinde öz yurtlarında kalan insan sayısı 50 binin biraz üstünde idi.

Rusya makamları halen savaş sırasında Çerkeslere uygulanan soykırımı tanıma kararı almadı.”

“Yermolov rasyonel gaddarlığı Suvorov’dan öğrendi”

Sankt-Petersburg  Avrupa üniversitesi rektör yardımcısı ve mektupların yayıncısı Galina Lisitsına, “vahşetin Kafkas Savaşı sürecinde sıradan bir şey olduğunu “belirtti.

Galina Lisitsına konuşmasında “dağlıların Kazak stanitsalarına ve kendi komşularına yaptığı akınların insanlığa yakışmadığını ve vahşet düzeyinin yüksek olduğunu” söyledi.

Galina Lisitsına Kafkasya’nın, Yermolov’un dünya görüşünü ve dağlıları bastırma metotlarını seçimini etkilediğini belirtti. Yakov Gordin, Galina Lisitsına’nın komşular üzerine akın yapılmasını öngören dağlı saldırı sisteminin bir realite olduğu yönündeki görüşüne katıldığını söyledi.

“Lakin, Yermoolov’un 1794 yılında Varşova’nın bir banliyösünü zapt eden Suvorov’dan öğrendiği şöyle bir rasyonel vahşet vardı. Suvorov o zaman askerlerine yağma için üç gün verdi ve sonra halkın Varşova’daki akrabalarının gelip, olup biteni görmelerine izin verdi, ve Varşova direnmeden teslim oldu. Suvorov böyle yaparak pek çok Rus ve Polonyalının hayatını kurtardığı kanaatinde idi. Yermolov aynı şeyi Dadi-Yurt’ta yaptı. Bu, hesaplı, metotları bakımından canavarca bir politika idi” dedi Yakov Gordin.

“Yermolov Kafkasya’da taktik değiştirmeyi düşünmüştü“

Hal böyle olsa da Yermolov tedrici olarak “salt şiddetin problemi çözemediği” düşüncesine yaklaştı ve Gordin’in ifadesiyle “taktik değiştirme konusunu düşünmeye başladı”. Gordin devamla “1826 yılında Çeçenya’ya tayin edilen general Petrov’a yolladığı talimatta, önemli olanın adil davranmak olduğunu, çünkü Çeçenlerin adalete önem verdiklerini” yazdığını söyledi.

Gordin’e göre vahşetin kapanış sahnesi  Kafkas Savaşının sonunda Batı Kafkasya’nın fethi oldu.

Gordin “bunun tam bir soykırım olduğunu ve şayet Rusya bunu kabul etseydi Adigelerin Rusya’ya karşı tavrının değişeceğini, çünkü bunu adaletin tecelli etmesi olarak değerlendireceklerini” söyledi.

“Yermolov şimdi ulusal kahramanlar panteonuna dahil ediliyor”

Devlet Tarih Müzesi çalışanı Aleksandr Smirnov, Rusya’da son yıllarda “general Yermolov’un anısının canlandırılması sürecinin” cereyan ettiğini söyledi.

Aleksandr Smirnov bu konuda şöyle konuştu: “1812 yılının 200. yıldönümünde, anıt dikilmeye başlanınca Yermolov iki atlı anıta layık görüldü. Oysa daha önemli roller oynamış olan Barklay de Tolli veya Kutuzov’a sadece birer anıt dikildi.” Yakov Gordin de Yermolov’un popülaritesinin “ kısmen bizzat kendi elleriyle yaratıldığını” söyleyerek şöyle devam etti: “çok işler yaptı, göze çarpan biriydi, kendini satmayı çok güzel beceriyordu, ama Kuzey-Doğu Kafkasya’da ondan nefret ediyorlar, Batı Kafkasya’da ise onu hatırlamıyorlar bile. Rusya’nın kalan kısmında ise Yermolov’u, şimdi burada yaratmaya çalıştıkları ulusal kahramanlar panteonuna dahil ediyorlar.”

Rusya Devlet Sosyal Bilimler Üniversitesi doçenti Larisa Tsvijba bazı araştırmacıların “Kafkas Savaşı’nın vahşetini” inkar etmeye çalıştıkları görüşünde. Onlara göre,“hiçbir vahşet, hiçbir soykırım olmamış.” Hal böyle olsa da, uzmanın görüşüne göre “Kafkasya’da fiili olarak Yermolov politikasına devam edildiğine dair bir emare henüz yok.” Uzman sözlerine şöyle devam etti: “cumhuriyetlerin başındaki asker kökenli yöneticiler veya yeni SKFO (Kuzey Kafkasya Federal Okrugu-ç.n) temsilcisi (birinci Çeçen Savaşı gazisi tümgeneral Sergey Melikov-Kavkazskiy Uzel’in notu) Kafkas Savaşını yöneten askerlerden daha az bağımsızdırlar. Zaten çağımızın gerçekliğinde bu politikayı sürdürmek mümkün değil.” Larisa Tvijba, Yermolov’un hatırasının “sadece Rusya’da güncel kalmaya devam ettiği” görüşünde. “Güney Kafkasya’da onu kimse hatırlamıyor.”

“Yermolov anıtı Stavropol krayda, Mineralnıye Vodı’de 2008 yılı Ekim ayında dikildi. Bu anıt hala Stavropol krayın ve tüm Kuzey Kafkasya’nın çeşitli milliyetlerinden insanların farklı reaksiyonlarına hedef oluyor. 22 Ekim 2011’de meçhul şahıslar anıtı kirlettiler.”

“Bir dizi bölgede Kafkas Savaşı’nın kahramanları kültü yaratılmakta”

RGGU (Rusya Devlet Sosyal Bilimler Üniversitesi) dış politika ve bölgeler araştırması kürsüsü doçenti Sergey Markedonov, görüşlerini şöyle ifade etti: “Rusya’nın bugünkü Kafkasya politikasına tüm artıları ve eksileriyle bakacak olursak, iktidar Yermolov’un politikasını yürütmüyor. Ayrıca Yermolov politikasının tüm boyutlarıyla uygulanmasının günümüzde mümkün olacağını da düşünmüyorum. Yermolov’un  Kafkasya’da savaştığı sırada karşısında belli bir düşman vardı. Günümüzdeki terörist faaliyetleri savaş olarak adlandırmak mümkün değil.”

Yermolov’un anısına nasıl yaklaşıldığı konusuna gelince, Markedonov “durumun Stalin güzellemesiyle aynı olduğu” görüşündedir.

“Bu, geçmişteki bir örneği günümüzün bir problemi için kullanma çabasıdır. Bu tip insanlar Yermolov’u Kafkasya’da düzeni sağlamış çelikten bir adam olarak görüyorlar. Bunu yaparken, o zamanki Kafkasya’nın bir cephe sahası, şimdi ise Rusya’nın bir parçası olduğunun farkında değiller.”

Markedonov, Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerinde Yermolov’un resmi düzeyde bile olumsuz olarak algılandığını söyledi.

“Bu Çeçenya’da ve Dağıstan’da böyle oluyor. Dağıstan’da fiili olarak geçerli olan resmi görüş Resul Hamzatov’un şu dizelerinde ifadesini buluyor: “Kafkasya’yı feth eden Yermolov’un Rusya’sı değil/ Puşkin’in Rusya’sıdır Kafkasya’yı feth eden”. Oysa bu satırlarda bir hayli kurnazlık var. Çünkü Puşkin Yermolov’a iyi davranırdı.”

Diğer taraftan Markedonov, Stavropol krayı ve Krasnodar krayı ile Rostov vilayetinde bir “Kafkas Savaşı kahramanları kültü yaratılmakta olduğunu” söyledi. “Rusya sınırları dışında Yermolov adı yalnızca tarihçiler için bir anlam ifade ediyor”.

Moskova Carnegie Merkezi bilimsel konsey üyesi Aleksey Malaşenko, 1990’larda Yermolov’un Çeçenya’da savaşmış Rus askerleri arasında çok popüler olduğunu ifade etti. “Onlar için o zaman Yermolov, Suvorov gibi, Stalin veya Kutuzov gibi biriydi”.

Malaşov, Yermolov uygulamasının “günümüzde de kullanılabileceği fikrine” kesinlikle katılmadığını ifade ederek sözlerini şöyle noktaladı:  “Bundan başka düşmana karşı davranış da değişti. 19. yüzyıl generallerinin dağlıları ‘saygıdeğer düşmanlar’ olarak değerlendirmesi tipik bir hadise iken, şimdiki subay ve generallerin hatıratlarında söz konusu edilenler, ‘kendilerine karşı her türlü aracın kullanılmasının mübah’ olduğu haydutlardır .”

(11 Nisan 2015 tarihinde Kavkazskiy Uzel sitesinde yayınlanan bir röportajın çevirisidir)

Çeviri: Uğur Yağanoğlu