Çerkes Mızıkası

0
1295

Yerli ve yabancı kaynakların çoğunda mızıkanın kökeninin Almanya olduğu belirtilse de konu hala tartışılmaktadır. Kafkasya’daki mızıkaların kökeni ve mekanizması konusu da aynı şekilde bir araştırma konusudur. Bu konudaki birçok soru halen tam olarak aydınlatılamamıştır. Kafkasya’da hangi çeşit mızıkalar kullanılmaktadır? Yerli halklarda kök salan müzik enstrümanları neden diğer komşu halklarda yer almamaktadır? Çerkes mızıkasının özel çeşitleri nasıl şekillenmiştir? Çerkesler mızıkayla ilk ne zaman tanışmıştır? “Çerkes mızıkası” kavramı nasıl oluşmuştur? Çerkes mızıkasının farklı türleri var mıdır? Bu tür sorular çok önemlidir ve cevaplandırılması bir gerekliliktir.
200 yıllık geçmişini hesaba katınca çok uzun bir süre gibi görünmese de soruların cevaplarını bulmak hayli zor. Bu karmaşanın nedeni, 19. yüzyılda Kafkasya’da yaşanan dramatik kültürel değişimlere bağlanabilir.

Halkbilimci Alexander Filimonovich Grebnev’e göre, 19. yüzyıl ortalarında Rusların Kuzey Kafkasya halkları üzerindeki etkisinin yayılmasıyla dağlı halklar mızıkayla tanıştı. Bu tarih, Adıge halkbilimci S. Shu’nun belirttiği zamanla aynıdır. 1920’li yılların sonlarında “Kuzey Kafkasya Dağlılarının Müzik ve Besteler,” kitabını hazırlamak için Kuzey Kafkasya halklarının müziğini araştıran bestekar Rostov Mitrofanov, mızıkanın Adigey’e 1890’lı yıllarda girdiğini belirtmektedir. Mızıka, Kuzey Kafkasya halklarının çoğu tarafından kabul görmüştür. Felix Alborov’a göre, Osetler mızıkayla 19. yüzyıl ortalarında tanışmıştır. Alborov bunda Kazak müzisyenlerin etkili olduğuna inanmaktadır. Bir başka yazar K. Tshurbaeva da mızıkanın Osetlere Kazaklardan aktarıldığını belirtmektedir. Bu arada, Oset mızıkalarının adında “İron Kandzal Fandir” (Kazan Oset aleti) isminin geçmesi Tatar tip mızıka ya da Tatar kökenli olduğu anlamına gelmektedir. Son yüzyılda yapılan etnografik araştırmalarda ise mızıkanın 1869-1870 yıllarında Oset düğünlerinde ve erkek çocuk doğumu kutlamalarında çalındığından bahsedilmektedir.

Abaza araştırmacı I. Khashba Abaza mızıkası “amırzakan”ın Doğu kökenli olduğunu ve Abazaların Adıgeler aracılığıyla mızıkayla tanıştığını söylemektedir. Bu tezi E. Rudenko da desteklemektedir. Rudenko’ya göre, Abazalar Maykop ve Labe’den (Koş-Hable bölgesi) gelen mızıkaları kullanmışlardır. Labe mızıkası Abazacada “Laba klabiz” Adıgecede ise “Labe pşine” olarak adlandırılır.

Belli bir zaman sonra bu yeni enstrüman yerel enstrümanlarla birlikte kullanılmaya başlamıştır.

Mızıkayla ilgili en eski referansa Kabardey pşınawo Kushhova’nın Negureş şarkısında rastlanmaktadır. Arşiv belgeleriyle desteklenen bilgilere göre bu şarkı 1857-1859 döneminde bestelenmiştir. Şarkıda, oğlu öldürülen kadının, kızı Negureş’e mızıkayla dışarı çıkıp Qafe çalmasını istemesi anlatılmaktadır.

“Ей, Нэгуреш, уи пщынэр къащтэ, жи дыкъэгъафэ!
Нэгурэшу дахэмэ и пщынэр къещтэри къафэ йоуэ.
ЛIыгъэу Екъубмэ ищIам хуэгуфIэуэ и анэр щэ къофэ”

“Ey Negureş, al mızıkanı dansedelim
Güzel Negureş mızıkasıyla Qafe çalıyor.
Yakub’un yiğitliğini övüyor annesi, üç kere Qafe oynuyor”

Bu da gösteriyor ki Kuzey Kafkasya halklarının mızıkayla tanışması konusunda farklı görüşler mevcuttur. Bu farklar, zamansal olarak 1850 ya da 1890’lar; kaynak olarak ise Kırım, Dağıstan, Tataristan ya da Rusya gibi seçenekler arasında değişmektedir.
Bilinen tüm kaynaklar ve saha çalışmaları özetlendiğinde, Çerkes mızıkası ile ilgili üç seçenek ortaya çıkmaktadır.

1- Yakın köylerde yaşayan Ruslar, Ukraynalılar ve Tatarlarla yakın aile ve iş ilişkileri yoluyla…

2- 19. yüzyılın ikinci yarısındaki pazarlar ve panayırlar yoluyla… Mızıkalar daha çok çocuklara hediye edilecek bir oyuncak olarak alınırdı.

3- Gezgin müzisyenler yoluyla…

(ardshi. ru)

Çeviri: Serap Canbek

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz