Хэкум И Макъ -Anavatanın Sesi – Ocak 2020

0
1185

Мазэм и бынхэр (2)

Hatsuk Raya, yazar Mekuayoe Amir’in Rusça olarak yazdığı “Ayın Çocukları” adlı hikâyesini Adigeceye çevirdi. Son bölümünü yayınlıyoruz.

ИтӀанэ пшагъуэм сыхэтым ещхьу, къэхъур къызгурымыӀуащэу, солъагъу щӀалэхэр лъэныкъуэ зырызкӀэ зэрызэбгрыжыр. ФӀыуэ уба хъууэ зи щхьэфэр тещтыкӀа лъэслъагъуэм тету щыжэкӀэ джалэрти, псынщӀэу къыщылъэтыжхэрт, щӀихьауэ кӀийуэ зым адрейм зыгуэр жриӀэурэ, уэсым щӀихъума жыг сатырхэм къуэбзэхэжхэрт. Си пӀэм сикӀакъым, сыхъеякъым: сэ сыхэмытыхэу, къызэрыщӀэкӀымкӀэ, дунейр къокӀэрэхъуэкӀ, иджы зэман сыхуейщ абы сызэрыпыщӀауэ щытар зэфӀэзгъэувэжыным щхьэкӀэ.
Спэмыжыжьэу Ӏэуэлъауэ гуэр къыщыӀуащ: хьэмэмым и завхозым Къазыхъу пщампӀэкӀэ иӀыгъщ губжьауэ щӀэкӀиеу. КъыӀэщӀэкӀыну еӀэркъым, зыри жиӀэркъым, зитыпауэ мо лӀы лъэщым и Ӏэм фӀэлъщ, и лъапэр щӀым нэс къудейуэ къытриӀэтыкӀауэ. «Мыдэ сэ уэ иджыпсту унафэщӀым деж… Зэшхыдэну ягъуэтыр сэращ сытым щыгъуи. Сэ сыт, фызхэм я щхьэгъубжэм срихъумакӀуэ? ЕджапӀэми жраӀэнщ. Ӏэмал имыӀэу. ЛӀот-тӀэ узыхуеяр…» -жиӀэрт завхозым, дыджагъ хэмылъми, уигъэшынэу. Абы и щхьэ къуийм пыӀэ щхьэрыгътэкъым, джэдыгур зэӀудзат, и нэкӀу хъурейм пащӀабгъуэ фӀыцӀэр къытещт, нэрылъагъут фадэ зэрыӀухуар. ПсынщӀэу сыздэщытым къэсхэри, иджыри зы кӀэщӀэплъыхьакӀуэ ныбжьыщӀэ къиубыдыныр имыжагъуэу, си дежкӀэ къигъэшащ.
АрщхьэкӀэ Джыназ зыщӀыпӀэкӀэ къыкъуэцӀэфтри, жэрыжэм тету лӀым и джабэм лъакъуэкӀэ къыкӀуэцӀыпкӀащ. Зыпэмыплъа къыщыщӀам игъэбэлэрыгъри, Къазыхъу иутӀыпщащ, къытегушхуар зригъэлъагъуну и пӀащагъым къызэритӀэскӀэ псынщӀэу зыкъигъэзащ. Къытехуа удыныр абы, хуэбгъэфащэ зэрыхъунумкӀэ, зыхищӀатэкъым, игъэщӀэгъуар апхуэдэ кърищӀэну зыгуэрым игу къызэрыкӀарат. ЩӀэцӀэфтри, Джыназ занщӀэу щӀэпхъуэжыфакъым, арати лӀы къепщэфыӀэм езэуэн хуей хъуащ. Зызэрапщытри, япэ щӀыкӀэ зэрытегъэкӀуакъым, ауэ модрейр фӀыуэ нэхъ лъэщти, Джыназыр и лъабжьэм щӀикухьащ. Ауэрэ лӀым зыщигъэлэла напӀэзыпӀэр къигъэсэбэпри Джыназ къызэфӀэувэжащ, лӀым и Ӏэр быдэу иубыдщ, ибгъу ижьыр хуэгъэзауэ плӀэкӀэ зыпэщӀигъакъуэри лӀы бэлэрыгъар и дамэм щхьэпридзащ. Мор жыг щӀагъым щехуэхащ, зыжьыхэуа къудамэхэм къыпылъэлъа уэс тыкъырхэр и гущӀыӀум пэрыхьэту илъалъэу. Ар дэ къыткӀэлъыщӀыхьэжыныр пцӀыт…
Тхьэм ещӀэ мазэ дапщэми дэкӀар, е илъэс быжыгъэнкӀи мэхъу, ауэ зы махуэ гуэрым къытхуэгуапэ уафэр Ӏуащхьэм къетӀысэхыу зэманыр къызэтригъэувыӀауэ къыщӀэкӀащ. Сабиигъуэм и дунейр щыӀэжтэкъым. Зы мыцӀыху гуэр дэӀэбейри мазэр игъэункIыфӀащ, ӀэмыкӀуэлъэмыкӀуагъкӀэ къыӀэпщӀэщэщри вагъуэхэр щӀым трипхъащ, нэщӀ хъуа жыг хадэхэр зэкӀэщӀипӀытащ, пшэхэри зыщӀыпӀэ ихьащ – дауэ мыхъуами ахэм дязыхэзми афӀэкӀа зэи гу лъитэжакъым. Ӏуащхьэм дытес зэпытурэ, гу лъыдмытэжу вагъуэхэм дакъыхэкӀыкӀащ, итӀанэ дуней даущыншэм дыкъыдеджэрэзэкӀыурэ, жылэ зэщӀэпщӀыпщӀэу Дунеижьым и къуапэлъапэхэм дыкъыщыхутащ.
Арати ди Ӏуащхьэр нэщӀ хъуащ, сыт щхьэкӀэми ди ужь къэхъуа щӀалэ цӀыкӀухэм ар ягу нэсакъым (жыжьэӀуэу пӀэрэт?), зэхуэсыпӀэ ящӀар нэгъуэщӀ щӀыпIэхэращ. Иджы абы укъеплъыхмэ, нэм къыӀуидзэр теплъэгъуэ нэщхъейщ, псом хуэмыдэу бжьыхьэ зэманым. Нэр игъэгуфӀэну псэ зыхэт щыӀэкъым. Къуажэм (ар куэд щӀауэ къалэщ, районым и къалащхьэщ) жэм щызэрахуэжыркъым, пщыхьэщхьэ мамырыр ӀэуэлъауэкӀэ зыгъэнщӀыр абыхэм я бу макъыракъым, машинэ псынщӀэ дэни нэсхэращ. Иджырей сабийхэр компьютерым дихьэхащи, уэгъу къыщыхъуами хьэнцэгуащэ кърашэкӀынукъым, апхуэдэ ящӀэну ягу къэкӀыххэным шэч хэлъщ. Кхъэр из хъури зэхуащӀыжащи, щӀалъхьэну къахьыжӀакъым, щӀэуэ къызэӀуахар къалэм и адрей кӀапэм щыӀэщ. Дауэ мыгуауэми, цыджанхэр «щӀым тетӀысхьэным» ирахулӀащ, къалэ гъунэм щӀы щратащ унэ иращӀыхьыну, ялъэкӀымкӀэ дэӀэпыкъухэри, паспорти иратащ. ЩӀыдагъэлъыхъуэхэми, дауэ ящӀами, къагъуэтащ зылъыхъуар, иджы абы елэжьын завод яухуэ.
ЩӀалэхэм я гъащӀэр дауэ хъуа?
Сэ, Джыназ, НэщӀыху сымэ къалэ зырызкӀэ дызэбгрыкӀри институт дыщӀэтӀысхьащ. НэщӀыху афӀэкӀа тлъагъужакъым, икӀи къишауэ зыщӀыпӀэ инженеру зэрыщылажьэм фӀэкӀа и Ӏуэхум зыкӀи дыщыгъуэзакъым куэдрэ. Илъэс пщыкӀутху хуэдиз дэкӀауэ, къэралым зэхъуэкӀыныгъэшхуэхэр къыщыхъуу лъэлъэжа нэужь, и хъыбар къэӀуащ, щыхьэрым къикӀыу и тхыгъэ къытӀэрыхьащ. Абы итыр къыбгурыӀуэ зэрыхъунумкӀэ, ар къулейуэ псэурт, и насыпыр къикӀати, а щхьэзыфӀэфӀыр зыӀэщӀимыгъэкӀыжыну быдэу иӀыгът. Махуэ къэс телевизорым къигъэлъагъуэ къэрал унафэщӀхэм яхэту -къытхущӀэгъыхьэну апхуэдэ ди нэгу? -мэлажьэ. Дригъэблагъэрт псэукӀэ нэсыр зищӀысыр дигъэлъагъуну. Дыкъэнэну жытӀэмэ, лэжьыгъэфӀрэ псэупӀэкӀи дыкъигъэгугъэрт. Гуапэт дызэрыщымыгъупщар. Ауэ абдеж ирихьэлӀэу псори унагъуэ дыхъуат, бын цӀыкӀухэр диӀэт, жьы хъуа адэ-анэр къытщыгугъырт. ЛэжьапӀи, Ӏей-фӀыми, диӀэт. Жэуап езытыжари Джыназрэ сэрэщ.
Cэ сызэлӀалӀэхэр къыщищӀэм, нэхъ лъапӀэхэм щыщ компьютер къысхуригъэшащ. Джыназ, къыхуэзыхунури къигъуэтри, машинэ псынщӀэ щӀэрыпс тыгъэ къыхуищӀащ. Телеграммэ къыкӀэлъригъэхьыжащ жыӀэгъуэ хэӀущӀыӀур и Ӏуэхум хуигъэкӀуауэ къигъэсэбэпу: «Къысхуэгъэгъу, уи «марлен дитрихым» щхьэкӀэ дагъэ къикӀыпӀэм и кран къэслъыхъуэну сэ схущӀыхьэркъым». Джыназ елъэӀуауэ къыщӀэкӀынут и хамэ къэрал машинэм пкърилъхьэн пкъыгъуэ гуэр щхьэкӀэ.
Абы иужькӀэ НэщӀыху аргуэру бзэхыжащ. Мексикэм щыӀэу ягъэхъыбарт. А къэралым теухуауэ тщӀэ мащӀэм ди нэгу къыщӀигъыхьэрт: пальмэхэр къыщыкӀ хы Ӏуфэ, жэщщ, пасэрей индеецхэм я ӀутӀыж махуэщи, я тхьэхэм къурмэн хуащӀ, цӀыху псэум ягу пӀэжьажьэр кърачурэ… НэщӀыху и лъэужьыр Мексикэм и зы къалэ цӀыкӀу щыкӀуэдыжырт, иужь зэманым абы щопсэу ӀэмалыншагъэкӀэ и унагъуэри къызэринэкӀауэ, зызыщигъэпщкӀур тхьэм ещӀэ.
Хэт нэхъри Джыназ нэхъ къехьэлъэкӀащ НэщӀыху зэрыбзэхар. Зэрысабийрэ апхуэдэ зыгуэр абы и гъащӀэм зэрыхэлъынур къытещу щытауэ жиӀэрт. ИкӀи НэщӀыху зэи «уней псэущхьэ» хъунутэкъым, езым ещхьу. Джыназ абы щытепсэлъыхькӀэ, и гъащӀэмкӀэ зэрымыарэзыр, езыр зэрыхуеям хуэдэу къызэремыхъулӀар зыхыумыщӀэнкӀэ Ӏэмал иӀэтэкъым. Абы нэхърэ хэтыт нэхъ зыхуэфащэр лӀыхъужь псэукӀэр, абы щхьэкӀэ узыхуеину псори бгъэдэлъат.
Арати дзэ зэригъэпэщти зекӀуэ ежьэрт екӀуэлӀапӀэ зимыӀэ быдапӀэхэр къищтэн щхьэкӀэ, ауэ пэлъэщыртэкъым. Джыназ кӀэрыхур и куэду, и къарур кӀуэщӀауэ къикӀуэтыжын хуей хъурти, и уардэунэм щӀэтӀысхьэжт и уӀэгъэхэр игъэхъужыну. Пащтыхьхэмрэ министрхэмрэ яхэзагъэртэкъым, и пэжагъымрэ зыми емылъыта ӀуэхуеплъыкӀэ зэриӀэмрэ зэхуэдабзэу ягу ирихьтэкъым и бийхэми и ныбжьэгъухэми, и хьэл къахужьэдэмыкъуэр абы хэлъхьэжи, ар шынагъуэ хъурт. Арат Джыназ зы къулыкъуи куэдрэ щӀимыӀыгъыр.
Мызэ-мытӀэу и уней Ӏуэху къызэӀуихат (нэхъ тэмэму жыпӀэмэ, ахъшэм ехьэлӀауэ хьэкӀэпычагъ зыхэлъ), икӀи къехъулӀэрт. Ауэ щӀихьауэ ефэ-ешхэным, цӀыхубзхэм, абыхэм яхуищӀ тыгъэ лъэпсейхэм, къыкъуэшхыкӀ ныбжьэгъу къомым мылъкур фӀагъэкӀуэдт. Зэман дэкӀт цӀыху темыплъэу, и хъыбар къэмыӀуу – зыщӀыпӀэ емыжьауэ пӀэрэ жытӀэу дригъэгупсысу. Абы щыгъуэм и уардэунэм къыщӀэмыкӀыу щӀэсу арат, бампӀэм къыхэкӀыу ефэрт, унэӀутхэр зэбгрихут, унагъуэм яфӀэнэрт. Аргуэру ахъшэшхуэ къыхэхъуэу ежьэжти, аргуэрыжьу ныбжьэгъур куэду къыкъуэкӀт, аргуэрыжьу ефэ-ешхэ, псоми ефӀэкӀын гурылъыр. Зэгуэрым къалэм махуэщӀ къыщызэрагъэпэщти, егъэлея уасэкӀэ цыджан ансамбль къригъэблэгъащ, езыр шы хужь дахэм тесу утым къихьащ. Аргуэру и мылъкур зэрыфӀэкӀуэдыну гъуэгум тетт.
Аддэ жыжьэ щыӀэ нэгъуэщӀхэрат баррикадэхэр зыухуэр, абы лӀыгъэ яхэлъу хэкӀуадэр, къэхутэныгъэхэр зыщӀыр, мылъкум и лъахэ зэзыгъэпэщыр, олимп джэгухэм щытекӀуэр, сурэтыщӀ цӀэрыӀуэ хъууэ щыхьэрхэр къэзыхьэхур. Абы щыгъуэм езыр и унагъуэ Ӏуэхум хэзэрыхьыжащ, икӀэм икӀэжым спортым пыщӀа къулыкъум къыхуэнэжащ, фыз зэрызым яйуэ бынищ епӀ, и машинэ адэ-мыдэм жьэхэуэурэ икъутэр зэпыч имыӀэу ещӀыж.
Ипэхэм гъащӀэр къызэремыхъулӀам и гур хэщӀыу тепсэлъыхьырт, иужьым есэжащ. Иджы абыкӀэ зигъэлӀу къызжеӀэ и машинэм скатиплӀыр и щхьэгъусэм и щэхуу зэрытригъэувэфар, гъэр гугъусыгъуу щытами, мэракӀуэӀэрысэфӀ къызэрехъулӀар. Чэфу щыпсалъэм дежщ япэрей щыхъужыр, зэманым къытрихьар мэкӀуэдыжри, ткӀий, зи псалъэр быдэ мэхъуж, и нэхэм игурэ и щхьэрэ зэрызэтелъыр къыщӀощыж.
ЦIыкIужьей хэхъуащ, ауэ куэдкӀэкъым. И артист щӀыкӀэм къитӀасэри къафэм хуеджащ, къалэ къэфакӀуэ гупым зыкъомрэ яхэтащ. Абы къахэкӀыжри таксисту лэжьащ, дэӀэпыкъуэгъу псынщӀэм шофёру дэсащ, ерыскъыпхъэ къищэху ищэжыуи еплъащ, икӀэм икӀэжым «Шашлыкрэ пивэрэ» зыфӀища шхапӀэр къызэӀуихащ. Сабий дыгъитӀ иӀэт.
ЛэжьапӀэм гувауэт къызэрикӀыжыр, и ныбжьэгъу-цӀыхугъэхэр къакӀуэрти, тӀэкӀу еӀуб хуэдэурэ зэхэст. Ауэрэ нэхъыбэрэ нэхъыбэу ефэ хъуащ. Арати зи накӀэр щӀэуда шейтӀаныр къыхуэкӀуащ, зэкӀэрыблэблрэ зэщӀэубэлэцауэ. КъыбгъэдэтӀысхьэщ, зыкъришэкӀри гур хигъэщӀыу къыхуиӀуэтащ и гъащӀэм хэлъ гуауэр, фӀыуэ илъагъу и щхьэгъусэм деж щегъэжьауэ, зыми зэрызыхимыщӀыкӀыр, абы щыгъуэм ар Достоевскэ, Шопенгауэр хъуфыну щытауэ. ЦIыкIужьей абы и Ӏуэхур къыгурыӀуэщ, гущӀэгъу хуищӀри, и гур псэупӀэ хуищӀащ. Абы лъандэрэ а тӀур я закъуэу жэщыбг хъуху зэбгъэдэсщ, зы цӀыхум Ӏуплъэнуи хуэмейхэу.
Зэгуэрым ЦIыкIужьей, Ӏэджэ щӀауэ зэмыплъыжауэ, гъуджэм иплъэри гу лъитащ и нэкӀу бэгам трищӀа бэджэхъ фӀейм. Абы и лъабжьэм къыщигъуэтащ удзхэр зыдэгъуэлыхьыжа къуэ псыфхэр, къизыудар къыпхуэмыщӀэ кумбхэр, жыглыц цӀанлъэ зытрищӀэжа къыр къыгуэудахуэхэр, и пэ лъабжьэм банэ зытет чыцэхэр къыхэжащ, и набдзэм къудамэбэ жыг псэншэхэр къытекӀащ, япэм къабзабзэу щыта гуэлитӀыр – и нитӀыр – къекӀуэкӀыу къамылкӀэ зэщӀэкӀэжащи, абы блэ щхьэ удзыфэхэмрэ хьэндыркъуакъуэ зэмылIэужьыгъуэхэмрэ щопсэу. Илъэгъуар и фIэщ ищIакъым, и насыпыншагъэм щыгуфIыкIыу апхуэдэ дыдэр и теплъэу щыхьэт хъуа и щхьэгъусэми едэIуакъым, ауэ, хэт ищIэрэ жыхуиIэу, нэгъуджэ фIыцIэ зыIуилъхьэри, зэи зыIуихыжакъым. Ныбжьым хуэдэу цIыхум яхэтт, ныбжьэгъу хуеижтэкъым, гъунэгъу екIуэкIыжыртэкъым, хуэмурэ псори апхуэдэ ЦIыкIужьейм есэжащ. Ар куэдрэ ялъагъут и нэгъуджэ фIыцIэр Iулъу, зэи IурымыкI тутыныр Iурысу, бдзэкъунтх иIыгъыу къуажэ псом я фIейр зыхэлъэдэж псы цIыкIум Iусу. Зы махуэ гуэрым и хьэдэр сымаджэщ ныкъуэщIым къыщагъуэтыжащ птулъкIэ нэщIымрэ ерыскъы ныкъуэшхымрэ хэлъу.
ПIащэ псынщIэу и «шылащхьэм» къикIри -арат ар сытым щыгъуи къехьэлъэкI и пшэрагъым зэреджэр -хъыджэбз куэдым яфIэгъэщIэгъуэн щIалэ пкъыфIэ зэкIуж хъуат. А зэхъуэкIыныгъэ гурыхьыр игу къыщагъэкIыжкIэ, зэрихьэлу гушыIэу жэуап къаритт: «Пэжщ, ауэ хьэндырабгъуэ нэс сыхъун щхьэкIэ иджыри дамитI схуэчэмщ». И псалъэр жанрэ езыр нэжэгужэу, сыт хуэдэ гупри игъэгупт, хэт цIыхугъэ къыхуэхъуми, хагъэзыхьу я хьэгъуэлIыгъуэм е къыщалъхуа махуэр щагъэлъапIэм ирагъэблагъэрт.
Абы и уней Iуэху къызэIуихауэ игъэлажьэрт, цIыхум я деж цы е фэ къищэхурти, фейдэ иIэу зыщIыпIэ щищэжырт. Сытри къехъулIэрт, зэфIэкI иIэт, зэгъэзахуэ бгъэдэлът, ауэ сытми жаIэрэт ар къалэ унафэщI е щIыналъэр зыIэщIэлъ хъун хуейуэ -и Iэр зылъэIэсым псэ хилъхьэрт. Ипхъу цIыкIуитIри таурыхъым къыхэкIа хуэдэу дахэт. И унэри зыми емыщхьщ: пасэрей щIыкIэу, и щхьэгъубжэхэм, нэпкъыщхьэхэм, щIэсахэм тхыпхъэ хьэлэмэтхэр хэлъу, унащхьэм зыгъэпсэхупIэ пэш хуит хэту, удз дэжей утIэрэзхэмкIэ гъэщIэрэщIа балкон иIэу, и жыг хадэшхуэм мывэ къуэлэнхэмкIэ хэщIыкIа лъагъуэхэм я гъунитIми тетIысхьэпIэхэмрэ щIэтIысхьэпIэхэмрэ зэмыщхьурэ къыIуту.
ЖыуигъыIэрт: мис цIыху насыпыфIэм и щапхъэ. Ауэ насыпыншагъэр пэмыплъауэ къыкъуэкIри, и щхьэм зы лъынтхуэ щызэпычащ, дуней псом зы напIэзыпIэм зыкъиIубыжащ. Операцэ ящIри хьэлэмэту къелащ, щхьэм елэжь дохутыр цIэрыIуэр и тхылъхэм къыщеджам къыжриIат: «Уэ, щIалэ, укъелынкIэ гугъэу уиIар зэрыхъур процентихут». ПIащэм жэуапыншэ ищIакъым: «ЖыпIэр сыт, профессор, сэ зы шэчи къытесхьэртэкъым иджыпсту сызэрымылIэнум. – АдэкIэ, и хьэлыжьым тету, еджагъэшхуэм къыгуригъэIуащ: -ЦIыху Iейхэр, профессор, куэдрэ мэпсэу». Апхуэдэу гушыIэрт, езыр фIым я фIыжу псоми къалъытэми.
И теплъэмкIэ жыпIэнтэкъым абы узыншагъэкIэ гуныкъуэгъуэ иIэу. Куэдрэ зимыщIэжу къытехуэу зэрысымаджэр къыщытщIэр и Iыхьлыхэм дежт. Езыри гушыIэурэ тепсэлъыхьырт и къытехуэкIэм: «Си щхьэм дзыгъуэ шырхэр ирищIащи, ягу къыздихьэм деж гъуэ къыщатIри, си гъащIэмкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэ кIапсэхэр зэпаупщI. Абы къыхэкIыу зэм си нэхэм я нэхур мэункIыфI, зэми кIапсэхэм я давленэр йохуэх -зыхуей хуэзэу сылэжьэфыркъым. Гын яхуегъэтхын хуейт абыхэм». Ауэрэ ар цIыху зэхуэщIа хъуащ, гуп зэзэмызэхэ фIэкIа яхэмыхьэжу.
Къазыхъу зыри къыхэмыкIыну къалъытэрт псоми. Ар пцIы ищӀыну зыми пэщIэувакъым, къэралым къулыкъу хуищIа нэужь, гъуэгум кIэлъыплъ мылицэхэм къызэрыгуэкIыу лэжьэну яхыхьащ. Сыт хуэдэ унафэри нэгъэсауэ игъэзащIэрт, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ и псэукIэнур баш кусэр тэрэзу зэриIэтым елъытат. Гъуэгум зэрытетын хуей хабзэхэр къэзыкъутэн ди къалэ цIыкIуми щыгъунэжти, Къазыхъу дежкIэ зэхэгъэж щыIэтэкъым ар и цIыхугъэфIми, гъунэгъуми, къыдеджами.
ТегушхуэныгъэкIэ ятекIуэжат езым япэ гъуэгур зыхъумэу щытахэм, икIи машинэ исхэм ар ялъагъу хъуртэкъым. Къазыхъу ар щхьэжэ щыхъуртэкъым. Зыми темыкIуэу, псоми ящышынэу зэрыщытар иджы нэгъуэщIхэм яригъэпшынырт. Щыгъ формэмрэ иIыгъ башымрэ апхуэдэ къарурэ зэфIэкIрэ къратырт. И мылъкур псынщIэу багъуэрт: илъэс ныкъуэ къэс машинэщIэ къищэхурт, кърата щIы Iыхьэм зы гъэмахуэм и кIуэцIкIэ унэ къитэджащ.
Куэдрэ щхьэгъусэ къишакъым. КъыгурыIуат езым ей дыдэу гъуэгу къызэригъуэтари, зыIут лэжьапIэм къегъэзауэ еджапIэ зэщымыщхэр къиухащ, мылицэхэм щIэныгъэ нэхъыщхьэ щратхэм нэсыжу. Мис мыбдежщ абы фейдэуэ хъуам я къикIыпIэ лъэбакъуэр щичар: мылицэм къулыкъушхуэ щызезыхьэм ипхъу къишащ. Зэман кIэщIым къриубыдэу -ди деж апхуэдэхэр IэкIэщIлъэкIэщIу икIи бзыщIа хэмылъу зэфIагъэкI -Къазыхъу район мылицэм я унафэщI хъуащ.
Къазыхъу трагъэува къудейуэ, зи машинэр къагъэувыӀэну тегушхуэнкӀэ Ӏэмал щымыӀа Джыназыр къагъэувыӀэри, псынщӀэӀуэу зекӀуэу къагъэкъуаншат и тхылъри трахат. Езыри занщӀэу щӀыхьащ зэрысабийрэ и ныбжьэгъуам деж, «тхылъыр къызэтыж» жиӀэу. Адрейми – янэхъыкӀэ зимыгъэпагэу, езым хуэдэм епсалъэу фӀэкӀа умыщӀэну – къыжреӀэ ар апхуэдэу зэрымыӀуэху цӀыкӀур, мазэгъуэ жэщым зэрыджэгухэу щытам зэремыщхьыр, сытри хабзэм тету зегъэкӀуэн зэрыхуейр. Джыназри пцӀыхун хуейтэкъэ. А псор щызэхихым Къазыхъум и къэрал фащэр къызэщӀиубыдэри къытриӀэтыкӀащ, фӀыуэ иутхыпщӀщ, цӀыхухъу псалъэ гуащӀэ зытӀущ ириутӀыпщри, къызриӀэтыкӀа шэнт щабэм ириутӀыпщхьэжащ. А махуэм Джыназ и тхылъыр къыӀэрыхьэжакъым.
ПащӀэсырыху зэи гъащӀэм дауэгъу хуэхъуакъым. Щхьэгъусэ къашагъащӀэм зэрыгурыӀуэм хуэдэу, и пащхьэ иригъэтӀысхьэу, зэрыхуей къыхуэхъумэ, къыхуэпэжмэ, езыми къыщӀыхуэмыарэзын иримыгъэлъагъуну, зыми хуэмыныкъуэу зэдэпсэуну гурыӀуа хуэдэт. Университетыр къиухри, лэжьапӀэ Ӏуэху зэримыхуэу, цӀыхубэ зэгухьэныгъэхэм, хэхыгъуэр къыщысым щӀыпӀэ унафэщӀхэм ӀэкӀэщӀлъэкӀэщӀу зэрагъэкӀэс политикэ партхэм хэтащ. Ӏуэхум зэрегугъумрэ хэлъхьэныгъэ ищӀахэмрэ къыпэмыкӀуэӀауэ къэнакъым – щалъхуа къалэм и налог инспекцэм унафэщӀу къагъэкӀуэжащ.
ПащӀэсырыху дэни щытыншу жиӀэрт зыми и пӀэ зэримыубыдым щхьэкӀэ, абы хуэдэхэр дэнэ щӀыпӀи псоми яхуейт. Абы къищтэр дауэгъу имыӀэу езым ей дыдэрат. Зыри пэмыплъауэ ар район администрацэм и Ӏэтащхьэ хъуащ. Абы и пэкӀэ тетахэм цӀыхум щхьэкӀэ къэбэкхъыжауэ лажьэу зыкъагъэлъэгъуэну хущӀэкъуамэ, мыр теувэри, ари щыӀэжакъым. Абы емылъытауэ езы ПащӀэсырыху мыхьэнэ зиӀэ ӀуэхущӀапӀэхэм я акцэм нэхъыбэр IэщIэлът. НэгъуэщӀхэм я цӀэкӀэ тхауэ щӀышхуэ иӀыгъти, илъэс къэс гъавэ бэв къытрихт. Уежьэрэ щӀыр зеймкӀэ уахэупщӀыхьу къэпкӀухьмэ, цӀыху къызэрыгуэкӀхэм уэрэду ирашэжьэнут: «Маркизэ, маркизэ, маркизэ ПащӀэсырыху!»
Дыщызэхуэзэхэм деж абы и къулыкъум зэрыхуэфэщэну пагэу зиӀыгъщ. Къазыхъу и хьэгъуэлӀыгъуэм дышызэхуэсат. Сэ сыкъилъагъури, къригъэжьащ: «А, ХьэпцӀащхъуэ-тхакӀуэ. Седжащ, седжащ иужьрейуэ буцӀырхъам. МыкӀуэдыжын упщӀэхэр богъэув. Аратэкъым уэ узытетхыхьын хуейр, си ныбжьэгъужь. ЛэжьакӀуэ цӀыхум тетхыхь, мы зызыхъуэж зэманыр зэрыгугъум, псори дызэрымытыншым, нэхъыбэу тетхыхь гупсысэкӀэщӀэм зедгъэсэн зэрыхуейм. КӀэщӀу жыпӀэмэ, нобэрей гъащӀэм къигъэув упщӀэхэращ зытетхыхьыпхъэр. Уэ мыӀупщӀ гуэрхэм утотхыхь, нэхъыщхьэр умылъагъуу, кӀэщӀу жыпӀэмэ, цӀыхубз хьэмэмым щӀэт бахъэм ещхьщ уи Ӏуэхур. Ахэр мыхъунщ…»
Хъуэхъу жызыӀэхэр зэпеуд, ину мэпсалъэ, унафэ ещӀ, Ӏэнэм нэхъыжьу щысыр зэкӀэ и щытыкӀэр зышэч Джыназу щытми. Ауэрэ район унафэщӀхэм щыщ зыр ПащӀэсырыху къеджащ зы дакъикъэкӀэ щӀэкӀыну, Ӏэнэм къыщыбгъэӀу хъун Ӏуэхуу къыщӀэкӀынтэкъым къыщӀыхуейри. Къэтэджауэ бжэмкӀэ щигъазэм, Джыназ къигъэувыӀащ: апхуэдэ хабзэкъым, нэхъыжьым хуит зыкъебгъэщӀын хуейщ. ПащӀэсырыху и Ӏэр ищӀри ежьэжати, Джыназ фӀэкӀа нэгъуэщӀ зэрымыплъэфыну плъэкӀэ зэпхрызысыкӀымкӀэ еплъри, пхъашэу жиӀащ: «ПащӀэсырыху, тӀыси, удияуэ щыс». Псори щэху хъуащ. ХьэщӀэхэм ящӀэртэкъым ахэр дауэ зэхущытми. Ауэ ПащӀэсырыху зэрырайон тхьэмадэм псори щыгъуазэт. СыткӀэ пщӀэн асыхьэтым ПащӀэсырыху и гум щыщӀар, ауэ дагъэ къызэрыж и нэкӀум жыӀэдэӀуафэу зэуэ зы гуфӀэкӀэ къыщызэщӀэнэри, и пӀэм сабыру итӀысхьэжащ.
Маринэ-щэ? Маринэ, зэрыжаӀэщи, и цыр зэщӀэувэщ, фэ зэмыщхь цӀыугъэнэхэмкӀэ зриӀэри, и фӀэщ хъужащ езыр псом нэхърэ зэрынэхъ дахэр, зэрынэхъыфӀыр, и дамэхэр ишэщӀри щалъхуа абгъуэм илъэтащ дунейр къихьэхуну. Къэралым ит нэхъ университетыфӀхэм щыщ къиухри франдж уэркъ ехьэжьа гуэрым и щылъху дэкӀуащ. И адэр лъэхъуэщым ихуащ, абы къикӀыжа нэужь куэдрэ псэужакъым. Иджы дэ Маринэ щытлъагъур жьы дыдэ хъуа и анэм зэманкӀэрэ кърихьэжьэурэ гъунэгъухэм яригъэлъагъу сурэтыращ.
Мис апхуэдэу зы дуней и гъащӀэр иухри кӀуэдыжащ. АдэкӀэ къытпэплъэр тщӀэркъым. Сэ иджыри къыщызоущыхь ди Ӏуащхьэм, ди сабиигъуэм и таурыхъ Ӏуащхьэм. Зэманыр хэтӀэсащ. Куэд щӀащ мафӀэ ныкъуэсыр къагъанэу щӀалэхэр зэрызэбгрыкӀыжрэ. Уафэ вагъуэншэм мазэ фаер и закъуэу исщ. ЩӀыӀэмрэ псыӀагъэмрэ къыспкъырохьэ. ЩыхупӀэм гъунэгъу зыхузощӀ: модэ и лъабжьэм пшагъуэр зыщхьэщылъ нэрымылъагъу псыр щожэх, Ӏэуэлъауэ ищӀу. Лъагэщ. Иджыпстуи шынагъуэщ а жыжьэ къыщына пщыхьэщхьэр уигу къэбгъэкӀыжу мыбдеж утетыну. Нобэми къызгурыӀуэркъым апхуэдэ къызэрыдгъэхъуфар.
А щӀалэр нэгъуэщӀ еджапӀэм щыщт, хъыбар къыджиӀэжат еджапӀэр къыщыдух жэщым Маринэ и гъусэу зытрагъэуауэ. Тлъагъутэкъэ абы иужькӀэ Къуэш и нэхэм гъащӀэ щӀэмылъыжу зэрыхъуар – сытыт абы дыщӀыщыдыхьэшхыр, и дамэм дытеуӀуэжурэ, тедгъэу хуэдэу, щӀыжетӀэр: уи щхьэм йумыгъыхьэ, апхуэдэщ ахэр псори. Езым, а дакъикъэм къыщхьэрипхъуа гуауэм зыдигъэшри, и кӀуэцӀым зыгъэпщкӀупӀэ къыщилъыхъуэжати, и гум и ихьэпӀэ-къикӀыпӀэхэр зэригъэбыдар зэуэ гужьеигъуэм щиудри, мы щӀым щыземыкӀуэ гуауэ къэзылыпщӀым зэрыщыту щӀигъэнат, абы пигъэувын къару иӀэжакъым…
Къуэш мафӀэм бгъэдэкӀри зы тӀэкӀурэ тӀэщӀэгъупщыкӀауэ щытащ. Дэ дызэхэзежэт уафэгъуагъуэ уэшх къэблагъэм зызэрыщытхъумэн пщыӀэ къызыхэтщӀыкӀын дылъыхъуэу, -пшэхэр Ӏуащхьэ щыгум щызэхуэст, илъэсийр къызэрыдухым и щӀыхькӀэ зэхэдубла зэхэсыр тфӀызэтракъутэу. Псори кӀийрт, зыр адрейм нэхъ кӀэлъэфу къилъытэу игъэкъуаншэу, пщыӀэм ирикъун къудамэ дгъуэтыртэкъым, дызыхуеину псор къыздэдмыщтауэ къыщӀэкӀт, жьыри ятауэ лыр зэрыдгъажьэ мафӀэр къигъэлыдт, арати абы зыгуэр кӀэлъыплъын хуей хъурт, ар сэрат къызылъысар.
Асыхьэту Ӏуащхьэм и нэхъ лъэгапӀэм уафэ зэщӀэуфӀыцӀам къыхэщу дияуэ тет Къуэш къэслъэгъуащ. СыщӀэкӀуэр иджыри къызгурымыӀуауэ, сэ абы дежкӀэ сунэтӀащ. Уафэр шынагъуэу къэгъуэгъуащ. Гъунэгъу сызэрыхуэхъур зыхищӀа хуэдэу, Къуэш къеплъэкӀащ, ауэ сощӀэ сыкъызэримылъэгъуар – абы и хъуреягъкӀэ зыри щимылъагъужу къыпщыхъурт. Пшэ Ӏувыр тыншу зэпызыупщӀ уафэхъуэпскӀым Къуэш и нэкӀур зы напӀэзыпӀэкӀэ къигъэнэхуащ. Абы и нэхэр апхуэдизу щӀыӀэти, сэри, нэгъуэщӀ зыгуэри, мы Ӏуащхьэри, мо уафэри, зэрыдунейуи имыцӀыхуххэ хуэдэт. Зигъэзэжри Ӏуащхьэм елъащ – и лъабжьэр псы Ӏуфэ мывалъэт. Асыхьэтым сэ зызмыщӀэжу сыкӀияуэ къыщӀэкӀынущ, сыт щхьэкӀэ жыпӀэмэ псори къызэжэлӀат, къэхъуар сыт, жаӀэу. СщӀэртэкъым жэуапу ястынур, сэ езым и кӀэм нэсу къызгурыӀуатэкъым къэхъуар. Сяужь къиувэну яжесӀэри Ӏуащхьэм и лъахъшапӀэмкӀэ сыкъежэкӀыу псым сыдэлъэдэну сежьащ.
Къуэш нэкӀукӀэ хэӀубауэ щылът, Ӏэ сэмэгумкӀэ мывэшхуэм зришэкӀауэ. Сыхуэсакъыурэ къызэзгъэдзэкӀри и щхьэр къыщӀэсӀэтащ, и нэкӀум хэуа мывэ дзакӀэ цӀыкӀухэр къыхэсхыжащ. Зы дакъикъэкӀэ и нэр къызэтрихри къэплъащ. Дунейм зиущэхуати, жьыи, псы ежэхым и Ӏэуэлъауи щымыӀэж хуэдэт – псоми къэувыӀэри заущэхуащ мыгурыӀуэгъуэ гуэрым пэплъэу. Къуэш къызэплът сымаджэным иригъэша сабийм и плъэкӀэу, зы напӀэдэхьеигъуэм зи къарур зыфӀэкӀуэда нэ фагъуэхэмкӀэ, сэри езым сеплът си ныбжьэгъум къыщыщӀамкӀэ сызэрыукӀытэри сызэрыкъуаншэри къэзыӀуатэ нэхэмкӀэ. Зэи сщыгъупщэнукъым а иужь дыдэу зэ къыпыгуфӀыкӀыжыну хуейуэ къэпӀэжьэжьа Ӏупэхэр, си дунейр сухыхукӀи къызгурыӀуэну къыщӀэкӀынкъым абы и иужьрей псалъэхэм хэлъа щӀэнэкӀалъэр: «ХьэпцӀащхъуэ, сэ сыт – сылъэпэрэпауэ ара?»
Илъэс блэкIахэм я Iугъуэ фэпсым къыхэщу, аддэ гукъэкIыжхэм я дурэшплIэрэшым щопсэу а сабиигъуэм и хытIыгу нэкъыфIэщIыр, нэху щабэ дыжьыныфэр си нобэм къысхухиутIыпщхьэу. Апхуэдэм деж мазэ гъуэгу щэхумкIэ… (Bitti)

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz