Адыгэ-Черкес Пчыхьальыкъо Сюхеин Бек. Сирием щыщ. Колифорня щэпсэу. Лъытэныгъэ зыфашIырэ цIыф пэрыт, тхакIо. ШIэныгъэ зэфэсхэм бэрэ ахэлажьэ, къащэгущыIэ. Итхылъэу “Топические Стероиды Иягъэ ЗэригъэкIыхэрэр” зыфиIорэр 2019-рэ илъэсым къыдэкIыгъ. Интернет нэкIуб- гъоу Амазон, псауныгъэм икатегорие апэрэ чIыпIэр ащ щиубытыгъ ыкIи зи къэмынэу тхылъыр ащэфыгъ. Сюхеин итхылъхэу “Чышъом Ыушъэфырэп” ыкIи “Зэхамыхыгъэ: Америкэм и Быслымэн НыбжьыкIэхэм Амакъэ” зыфиIохэри мы илъэсым шIэхэу къыдэкIыщтых. ШIэныгъэлIым, яунагъо гъогоу къыкIугъэр къытфиIотагъ. Мыщ фэдэу къырегъажьэх гущыIэхэр:
Гъогу уанэхэр
1864-рэ илъэс,тигупсэу Атэжь чIыгур, Кавказыр къызытэнэк- Iыгъ, 1870-рэм Болгарием, Сирием-Шам, 1967-рэм Джолан иIуашъхьэхэм такъщыуцугъ, 1971-рэ илъэсым политически бырсырхэм апкъ къикIэу Шам гъэбыльыгъэу къэтыбгынагъ, 1980-рэм Нию Жёрси и Американцэ мэхьаджэхэм такъIэпы- кыгъ, 2011-рэ илъэсым Сирием зао къыщзэкIэблагъ, джыри гъогу тытехьагъ, Кавказ, Еврупа ыкIи Америкэр…
Джащ фэд тилъэпкъ,тиунагъо иблэкIыгъэ гъогу онэ мыухыжь тет…
ТшIокIодыгъэхэр дгъаехэу тытхьаусыхэным нахьи, ащ фэдиз къиным къялыгъэу къызэшIоуцожьын зыкIуачIэ къыхьыгъэ тилъэпкъ тырыгушхон фае.
ЗэкIэри къызэунэкIыныщ фэшъхьаф къэралыгъо, нэпэмыкI щыIакIэ, шъхьафит бэнакIэм ылъыгъэ гу плъыр стырым къы зэкIакIо иIагъэп; тхьапшырэ гъогу уанэ техьагъэми, жьы зычIэмыт хышхом ычIэгъ чIихьагъэм фэдэу зэхишIэу къэт- хытхыгъэми, шынагъом джэхэкIуатэщтыгъэ.
ШIулъэгъум ихьишъэ
Тиунагъо фэгъахьыгъэу Iотэжьэу къыднэсыжьыгъэр, шIулъэ гъуныгъэм итхыдэкIэ къезгъэжьэн. Кавказым ит Бжьэдугъ чылэу ПчыхьалъыкъIуае къыдэкIыгъ Тятэжь, иунагъо игъусэу апэу Румением, итIэнэ Болгарием кIуагъэ. Нэужым Сирием Шам нэсыгъ псэупIэ ар афэхъугъ. Сятэжьэу Пчыхьалъыкъо Мухьамэд Али врач, Осмэн пачыхьа гъум илъэхьан медицински факултетым апшъэрэ гъэсэныгъэ щызэригъэгъотыгъ. 1876-1909-рэ илъэсхэм я II-рэ Абдулхьамид пачьыхьам илъэ хьан хэгъэгум ианахь хирург ин 65-рэм сятэжь ащыщыгъ, ыкIи еджапIэр дэгъудэдэу къыухыгъагъ. Пачьыхьагъум дзэм ыщагъ, Капитанэу зэуапIэм Iухьагъ. Хэгъэгум анахь бай лъэрыхьхэм ащыщэу Июсыф Зия Абдул- лахоглу ипшъашъэ Алавиах Зейнеп ханум къыщагъ, ау сабый къафэхъугъэп. Сатэжь заом Iутэу ишъхьагъусэ сымаджэ дэй хьугъэ, идунае ыхьожьыгъ. КъыкIэныгъэр зэкIэ сятэжъ къы- фигъэнагъ, хэт сыд ыIуагъэмиты ядэIугъэп тыраригъэтхагъ. Псаоу къызэрэхэкIыжьыщтыр ышIэщтыгъ, ыкIи ишIулъэгъу зэрэлъэшыр ригъашIэ шIоигъуагъ.
Сятэжь цIыфхэр шIу ылъэгъущтыгъ. АдыгабзэкIэ, арапыбзэ кIэ,тыркубзэкIэ гущыIалъэ зэхигъэуцогъагъ. Иунагъо игъусэу Джолан щыпсэунэу къыхихыгъагъ. Сирием щыщ Адыгэ пшъашъэу Нажьиа Ал Асали къыщагъ. Асали, Сирием исэу зиIо пхырыкIырэ анахь унагъо лъэрыхьхэм япшъэшъагъ. Тянэжъ ышнахьыжъ Сабри Ал Асали президентым ычIыпIэу ыкIи пример министрэу IофышIагъ. Сятэжь, ишъхьагъусэ тянэжь, мамук ыкIи медсестра гъэсэны- гъэ ригъэгъоти иклиникэ щигъэлэжьагъ. Нэ узхэмкIэ ишIэны-гъэ хигъэхъуагъ, ыIапэхэр фэIазэу ыгъэIорышIэу зыригъаси операциехэм ахэлажьэу азэ хъугъагъэ. Егепетрэ Саудскэ Аравиемрэ япщыгъохэм къарыкIхэти кIалэ зымгъотхэрэ ыдэжь къакIощтыгъэх, ахэм зэряIэзэщт, уцхэр къафиугупшысыщтыгъ, зэрэзэхэпшIахьыщтыр аригъашIэщ тыгъ, сымаджэхэр ыгъэхъужьыщтыгъэх.
Iэлажь фэгъахьыгъ
ЫпшъэкIэ зигугъ къэсшIыгъэ Клиныкым, нэ кIышъо уз ыкIи щыныгъэ етагъэм ягъэхъужьын, Кавказ лъэпкъ IэзакIэм уцэу арахьылIэщтыгъэм арыгъуазэхэу фэIазэ хъугъагъэх антибиотик зэхэшIахьыкIэм. А уцхэм ащыщ изэхэшIахьыкIэ сэ къысфищынагъ. Эгзама, кIышъо тэпэгъу узхэр згъэхъужьынэу Америкэм Iоф шIапIэ щызэIусхыгъэм, Iэлажь цIэу фэсыусыгъ. БзиблыкIэ зэбдзэкIым ащ къикIырэр Iэзэгъу. (www.elajnaturally.com). Сыдэу дэгъугъа, Черкесхэр зэрэIазэщтыгъэ уцхэмэ формюл зэфэшъхьафхэр ахалъхьатыгъэмэ…
Джолан бэмэ алъэгъущтыгъэу къаIотэжьы, сятэжь трахома зыфаIорэ нэ узыр ыгъэхъужьын фэшI Черкесхэм ашIыщтгъэ уцымкIэ зэреIазэщтыгъэр. Вулканически мыжъо шхьонтIашъокIэ напIэр Iотыныр. Мыжъом, Базалт е офиялит мыжъокIэ еджэх.Сятэжь, мыжъор къэгъагъэхэм къапытэкъурэ сапэр зыхитэкъогъэ псынэчьэчь псы къагъом (родниковая вода) ыкIи борик асит зэхэшIахьы- гъэм ахигъаощтыгъэу къаIотэжьы. Къэгъэгъэ сапэм, щыныр къырищынкIэ эIэзэгъу, нэм ихъупцIыни зэтыреIажэ.
Хэку Хьаф
Сятэжь иIэзапIэ 1967-рэ илъэсым щыIэгъэ мэфих заом щызэ- хакъутэгъагъ.Тянэшэу Лъэцэрыкъо Набил Аюб, сянэрэ сятэрэ ягукъэкIыжьхэр, тиунагъо фэгъахьыгъэ осэнчьэ тхылъ ыкIи, тхыгъэхэр, сурэтхэр, зэIуагъэкIэу яIэ щыIэр зэкIэхэри а заом хэкIодагъэх.
1970-71-рэ илъэсыхэм политически кризисс шъхьаф къаугуп- шысыгъагъ. Сятэ зы мафэ ыпэу Сирием къикIыжьын фэшI иIэ пстэури апыкIыгъ. Сириер тэрыкIэ Хэку хьафыгъ ыкIи ар те културэ, бзэ ыкIи шхыныгъо зэмлIэужугъэохэмкIэ къытфэусэу къытэтэгъагъ, ау а пстэури кIыфагъэ. Анахь лъапIэу къытфекIугъэр зыпкъ – имыуцорэ политикэр арыгъэ, ар пщыныгъуаеу щытыгъ.
Чэщ ныкъо горэм, чэщ зеIко мэшIокIумкIэ Тыркуем тыблэк- Iи, Мюнхен лагерым тынэсыгъ. Илъэс тешIагъэу Толстоим ыцIэ зыхьырэ Фонд Толстой ишIуагъэкIэ тэри офицалнэу имигрант статюс къытатыгъ. Ар Джолан дэкIыжьыгъэхэу Америкэм кIонэу гъогу техьагъэ Черкесхэм IэпэIэгъу афэ – хьунэу зэхащагъагъ.
«Укъэщынагъоу гульябгъатэ хъущтэп»
Мыщ къыщежьэ тиунагъо итхыдэ изынэкIубгъоу ныбжьи ты- зэмыжагъэр. Зы зэуапIэр къэтыбгыни, адырэм тыIуцуагъ. НэмыкI цIыф лъэпкъ зымыштэрэ хьаблэ горэм тыкъщыуцугъ Тагъэщынэн хьаблэр тагъэбгынэн фэшI Америкэм илIэкъо жьалым купхэр Iэшэ ихыгъэкIэ къытэкIугъэх. Ау зыпыхьа гъэхэм ащыгъозагъэхэп, ягухэлъ пхэнджэу къычIэкIыгъ. Сятэ щынэ зимыIэ и Бжьэдугъулъ къызэкIэнагъ, хьаблэ дэдзыхы гъэжь цIыкIум ибзэджашIэ куп тезаоу тыублагъ. ТаукIынэу зэрежьагъэхэм, тиунэ, тимашынэ зэрагъэстыгъэм, тихьа къэрэгъулхэр щынауткIэ зэрагъэлIагъэм, сэ сызэраты гъугъэм, яхази Сятэ зэкIигъэкIон ылъэкIыщтыгъэп. Мы пстэум ушэтын тагъэшIыгъ.
Илъэс 12 ыкIи 14 зыныбжь сшыхэм хабзэм ымыдэ нахь мыш Iэми машынэ зэрафэщтыгъ. Ахэм гъэзэтэу агощырэм кIахырэ ахьщэм епхыгъагъ тызэрэпсэущтыр. Iоф дгъэпсышъуным пае Iахьщэ зэIудгъэкIэн фэягъ. КIэрахьохэр тыукъэбзыщтыгъэх, дгъэонэу, зыкъэтыухъумэжьынэу зыдгъасэщтыгъ. Шъэжьыехэр зетхьащтыгъэх, Iэхъу Iэлъын лъыгъэхэр зыпыт- лъхьащтыгъэх къыттебанэрэм шъобжь етхын тлъэкIынэу. Тыкъэщынын тыкъзэкIэкIонэу фитныгъэ тиIагъэп.
«ХэтышIэра неущэ джыри кощакIо тыхьукIи мэхъу»
ИлъэскIэ узэкIэIэбэжьым мы хъугъэ шIагъэхэр къызэрыкIоу щытэу къысщыхъущтыгъэ. Сянэ сикIэлэгъу къезгъэIуатэфэ. ИтIанэ Сянэ гущыIэгъу сыфэхъуи ар Ютуб каналым инэкIуб гъо изгъэуцуагъ. Тиунагъо ищыIэныгъэ зэрэфэбэнагъэр апэ- рэу зэлъашIагъ. Тигупсэхэр гъыхэзэ телефонкIэ къытеуагъэх. Сыда пIомэ, кощакIоу тыкъекIокIызэ тищыIэныгъэ къыры – Iуагъэм зи щыгъозагъэп. Джы титхыдэ псэ пытэу апашъхьэ къиуцуагъ, ыкIи тиблэкIыгъэ ижьау хьылъэ къызэтынэкIыгъ.
Сянэ, гушхуагъэкIэ сятэ ыкIэ къызэримынагъэр щытхьоу фэп лъэгъу хъущт. Хьаджэ Кубба Абдзахэм икъорэльф пшъашъэ гуащэу апIугъагъ. Ау сятэ зыфэбэнагъэ сыдырэ къини щына- гъуи псэемыблэжьэу ащ гоуцуагъ. Мафэ къэсми IофышIэ фабрикэм кIощтыгъ, ащ къызикIыжьыкIэ, шхапIэ ыкIи, щапIэ инышхоу тиIэм къэкIожьытыгъ, зы мэфэ закъо сып-шъыгъ е сысымадж ыIоу тхьаусыхэу зэхэсхыгъэп. Сянэ джы сэ “Бащэу олажьэ” къысиIо хъумэ сыкъегъэщхы. Ссятэ, Сянэ ыкIи Черкес лъэпкъэу сызщыщым дэгъоу, зэпы-мыоу Iоф пшIэныр ары яслъэгъулIагъэр. Улэжьэн фае Iофыр бгъэцакIэу, сыда пIомэ, хэт ышIэра неущ джыри кощакIоу тыхъункIи мэхъу… ПсынкIэу тиунэгъо IапIэхэр зэкIэткъон, зым тикIым, адрэм тищыIэныгъэ щыдгъэпсын тлъэкIынэу гушхоу тыщытын фаеу къысщэхъу.
Адыгабзэм езгъэкIугъэр: МэфшIукъо Щенгюл
