Лъагъуэхэшым и фэеплъыр лъэпкъым ехъумэ зыхащIэ

0
1467

Къэрэшей-Черкес Республикэм хыхьэ Адыгэ-Хьэблэ къуажэм деж 1947 гъэм фокIадэм (сентябрым) и 14-м пщIэ лъагэ зиIэ лэжьакIуэшхуэ Дер Едыдж и унагъуэм къихъухьащ адыгэм зи псэр хузэIухауэ хуэлэжьа, игъуэнэмыс хъухункIэ къызыхэкIа лъэпкъым щыпкъэ хуэпсэуа, зи псалъэм Iуэху къыпэкIуэу дунейм тета Дер Станислав. НэгъуэщI къэралым щыпсэуамэ, и Iуэху щилэжьамэ, дауи, Форд Генри хузэфIэкIам нэсыфынт адыгэм къытхэкIа цIыхушхуэ, лъэпкъым и вагъуэ, и гъуазэ, къэрал политик, жылагъуэ IуэхущIакIуэшхуэ, Черкесск къалэм и мэр IэнатIэр зыхуагъэфэщауэ щыта цIыху пашэр — Дер Станислав Едыдж и къуэр.

Илъэс зэхуэмыдэхэм Дерыр УФ-м и Полномочнэ лIыкIуэу Ипщэ федеральнэ хэгъуэгум щыIэм и чэнджэщэгъу, УФ-м и Федеральнэ ЗэIущIэм ФедерацэмкIэ и Советым КъЧР-м и Правительтствэм къыбгъэдэкIа сенатор IэнатIэхэр зэрихьащ. 1999 гъэм республикэм и президент хэхыныгъэхэми зыкъыщигъэлъэгъуауэ щытащ… ИщхьэкIэ зэрыщыжытIауэ, республикэ къалащхьэм и мэр IэнатIэри адыгэ щIалэм къыхуагъэфэщауэ щытащ, хэлъ хыхьэхэкI Iуэху зэхэщIыкI иныр, и лэжьыгъэ бгъэдыхьэкIэ нэхъусар къыхалъытэкIэрэ. ИкIи, нобэр къыздэсым къалэдэсхэм ягу ихужкъым апщыгъуэм, зэман кIэщI дыдэкIэ, республикэ къалащхьэм и теплъэм зэрызихъуэжауэ щытар…

Дерыр зыщыпсэуа зэманым, къыдэгъуэгурыкIуа цIыхухэм ямыщхь, къызэрымыкIуэ акъыл узэщIа зыбгъэдэлъ хыхьэхэкIырылажьэт, IуэхущIакIуэт, политикт, псэ хьэлэл зиIэт, къызыхэкIа лъэпкъым щхьэузыхь зыхуищIыну сыт щыгъуи хуэхьэзырт. Станислав хуэдэхэм щхьэкIэ: «Илъэсищэм деж зэщ апхуэдэ цIыху дунейм къызэрытехъуэр» жаIэ. Ар шэч къызытумыхьэн хьэкъщ.

Зи адэр щIэх зыщхьэщыукIуриикIа унагъуэм я сабий нэхъыжьу щыткIэрэ, Iуэхум щымышынэу, пщэрылъ хьэлъэхэр зыгъэзащIэу къэтэджа Станислав щIэх къыгурыIуащ лэжьэным, лэжьыгъэм гъащIэр, дунейр зэрызэтриIыгъэр.

1990 гъэ зэхэтхъуахэм хыхьэхэкI Iуэху и лъэныкъуэкIэ зи лъэ увын щIэзыдза Станислав гугъу емыхьауэ пхужыIэнукъым. Арами, акъыл узэщIа зиIэ адыгэлIым и IуэхущIапIэр зэфIэтыфащ нэгъуэщI предприятэхэр щызэхэщэщэжами, къэралыр зэхэтхъуа щыхъуами. Ар и щыхьэтт Станислав цIыху Iущу, ипэкIэ плъэфу зэрыщытам. АтIэ, «Меркурий»-м къыщIигъэкIын щIидза «Птичье молоко», «Медовик» IэфIыкIэхэр къащэхун папщIэ, нэху мыщ щIыкIэ цIыхухэм сатущIапIэм чэзу къыщаубыдт.
Псы къыщIэзыгъэкI заводыр-щэ? ЦIыхур игъащIэми псы хуэныкъуэнущи, апщIондэхукIи, Станислав зэфIигъэува «Меркурий»-м фIыщIэу хуащIыр, Дерым и цIэр кIуэдынукъым. АтIэ, Станислав и лэжьыгъэм хуиIа фIылъагъуныгъэ иным и щыхьэтщ и продукцэмкIэ дуней псом цIэрыIуэ щыхъуа «Меркурий» фирмэ щэджащэ иухуар. ЦIыху мащIэ лэжьапIэ IэнатIэкIэ къызэрагъэпэща Станислави, и къуэшхэми ягъэлажьэ заводхэм?

Станислав и цIэр къыгуэпх мыхъуну епхащ псапэ щIэнми. Гузэвэгъуэ ихуа дэтхэнэми и гу хуабагъкIэ, мылъку дэIэпыкъуныгъэкIэ пыкъуэкIынут. АпхуэдизкIэ цIыхухэм фIыщэу къалъагъут, дэтхэнэми и псэм пэгъунэгъути: «Ди Стаст» зэреджэхэр.
Гу къабзэу зи Iуэхухэр зылэжь, цIыхухэр тыншыгъуэ яIэу псэуным, лъэпкъхэр зэгурыгъэIуэным къаруушхуэ езыхьэлIа Станислав нагъыщэ лъапIэ куэдкIэ и фIыщIэхэр къэралым къыхилъытащ. АтIэ, Хэкум и пащхьэ къилъэща фIыщIэм папщIэ ещанэ нагъыщэ зиIэ «Орден Орла», «Благословление за усердные труды во славу Святой Церкви» орденыр Ставрополь, Бакинскэ митрополитым къыхуигъэфэщауэ щытащ, «За духовное единение» медалкIэ и цIэр къраIуат.

«Памятник первопроходцу» зи фIэщыгъэцIэу, Станислав дунейм ехыжа нэужь, 2007 гъэм къыдэкIа тхылъ телъыджэр — Дерым и гъащIэр, и дуней тетыкIар, и Iуэху бгъэдыхьэкIэу, и цIыху хэтыкIэу щытар зы къэмынэу къэзыгъэлъагъуэщ. Тхылъым и щхьэщIэдзапIэм наIуэ пхуещI Станислав сыт хуэдэ Iуэхуми езыр и акъылкIэ къыхуэушу, псоми япэ ищу, лъагъуэхэшу зэрыщытар.

Станислав и гъащIэм деж увыпIэшхуэ щаубыдт Къэрэшей-Черкесым и жылагъуэ, политикэ Iуэхухэм. АтIэ, Дерыр псэемыблэжу хуэлажьэт республикэм щыпсэухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэным.

1997 гъэм Черкесск къалэ администрацэм и Iэтащхьэ хъури, илъэсищым къриубыдэу къомыцIыхужыну къалэм и теплъэм зригъэхъуэжат, цIыхухэм илъэс куэдкIэ ямылъэгъуа хуэгъэкIуэтэныгъэхэр яIэ хъуат, апщыгъуэм зэрыжаIэу щытам нэхъей, «жьы къабзэ яшэжат…» Республикэм щыпсэухэм къагурыIуат къалащхьэр зи IэмыщIэ ихьа Дер Станислав абыхэм я гъащIэр икIэщIыпIэкIэ зэрихъуэжынур, фIы зэрищIынур. ХьэкъыпIэкIэ къызэрыщIэкIари аращ.

Республикэм, Черкесск къалэм щыпсэухэм IуэхущIакIуэ емышыжым фIылъагъуныгъэ ин зэрыхуаIам и щыхьэтщ Станислав къыхуагъэфэща нагъыщэр — «Черкесск къалэм щIыхь зиIэ и цIыху» щIыхьыцIэ лъапIэр.

КъинэмыщIауэ, Дерым КъЧкъУ-м, КъЧТУ-м «ЩIыхь зиIэ я доктор», Урысейм и гуманитар институтым и къудамэу Черкесск къалэм дэтым и «Почётный доктор» цIэ лъапIэхэр зэрихьэт. 2004 гъэм УФ-м и Федеральнэ ЗэIущIэм ФедерацэмкIэ и Советым КъЧР-м къыбгъэдэкIа сенатору щыщыIам, ди республикэм IуэхуфI куэд хуилэжьащ.
Лъэпкъхэм яку политикэ зэпэщIэтыныгъэ къыщыдэхуам Станислав и фIыщIэщ Къэрэшей-Черкесым деж лъы зэрамыгъэжар, уеблэмэ Ищхъэрэ Кавказыр щытыкIэ хьэлъэ зэримыувар. Адыгэхэм я политик, жылагъуэ пашэу щыт Дерым и псалъэм лъэпкъыр ебэкъуакъым, «ди Стас жиIэр ди унафэщ!» жаIэри. Абыи къегъэлъагъуэ Дерым и псалъэм лъэпкъым и пащхьэм щиIа пщIэр. Ноби кIуэдакъым.

КъызыхэкIа лъэпкъ уардэр зы хъужыным щIэхъуэпсу псэуа, лъэпкъыпсэ-хэкупсэу зи гъащIэ кIэщIыр къэзыгъэщIа Станислав хузэфIэкIар, и цIыху щIыкIэу щытар дэтхэнэ адыгэкIи щапхъэщ. Псом хуэмыдэу Дерыр къэкIуэныфIкIэ щыгугът лъэпкъым къыщIэтаджэ щIалэгъуалэм…

Лъэпкъым и щIэблэр зыдэплъеин хуей цIыху щыпкъэхэм я пашэщ Дерыр. Адыгэм и гъуазэу, и дамэу, и напщIэу, и гъуэгугъэлъагъуэу иIа Станислав и вагъуэр лъагъуэ нэхуу игъащIэкIи лъэпкъыгум щылыдынущ.

Ижащ ди вагъуэр

Тенджызым хуэдэщ дэни цIыхубэр,
ЗеIэт гукъеуэм и цIэр жаIэху,
Лъэпкъыр мэгуIэр, и гум тоIэбэр
Ехузри гущIэр нэпсыр къыщIеху.
ЯIэту нэгур цIыхухэр зэплъыфкъым,
Псэншэ дияуэ щэхуу зэхэтщ,
Я гур зыкъузыр бзэкIэ жаIэфкъым,
Дыгъэ пэзэзым мафIэу пэщIэтщ.
Къэхъуар ди хэкум и гум щIыхьауэ
Бгыжь джэрпэджэжхэм щызэIэпах,
Псыкъелъэм гуауэр зыхищIэпауэ
И уэрэд макъыр нэхъ ирешэх.
АдыгэлI щыпкъэу ди къуэш Станислав
ЩыIэжкъым, лъэпкъыр зэуэ къоуIэбжь,
Гуауэр мыл къату псэкIэ догъэвыр,
Ар хущIыхьакъым хъуну нэхъыжь.
Ижащ пасаIуэу лъэпкъым и вагъуэр,
Махуэр мазэхэ хъуауэ къытфIощI,
Итыжкъым дяпэ ди гъуэгугъэлъагъуэр,
Гукъутэ махуэм ди гур хегъэщI.
Псалъэхэм яIэщ щхьэж и къалэнхэр,
Гуауи гукъеуи ахэм зэдахь,
Ауэ сэ згъуэткъым щхьэкIуэм хуэфащэр,
Си бзэ тенджызым сыхэтщ, гугъу сохь.
Уи акъыл жаныр къызэфIэицIакъым,
МылъкукIэ ажалым цIыхухэр къебгъэлт,
Хэт къолъэIуами «хьэуэ» жыпIакъым,
ГуIэм и макъыр япэ зэхэпхт.
Дерхэ фи лъэпкъым и щIыхьыр пIэту
И бын лъэрыхьу уэ епхьэкIащ,
Адыгэм щхьэкIэ уи псэр щIэптыну
Жыр шэпэIудзу уэ удиIащ.
ЩIэтащ бгъэ лъэщу лъэпкъыр уи дамэм
Жагъуэгъуу диIэр къоплъмэ илIыкIт,
Уи гур хуэкъабзэу лъэпкъ ныбжьэгъугъэм
ЦIыхугъэу пхэлъым куэди фIэлIыкIт.
ЦIыхухэр бгъэлажьэу я бын япIыжу,
Лэжьэн, псэункIэ щапхъэ уахуэхъут,
Уи лъэпкъым нарту укъыщхьэщыжу
Упсэут лIы хуэдэ, куэди къохъуэхъут.
Дыщэ гъэжауэ фэеплъ пхуэфащэр
Уи гуащIэдэкIкIэ къабзэу пщIыжащ,
IуэхукIэ гъэнщIауэ буха уи гъащIэр
ЛIыгъэ еджапIэу ди гум къинащ.
ЖаIэр уи гъащIэр тыншу зыцIыхухэм
Дунейм уэ фIыуэ, псапэу щыпщIар,
Аращ Алыхьри щIэту кхъаблэпэм
Жэнэтым занщIэу, Стас, ущIэтхьар.

2006 гъэ, бадзэуэгъуэ (июль) мазэ
Шорэ Хьэсин

 

Щохъужь Люсанэ

(ЧЕРКЕС ХЭКУ)

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz