И лъэпкъ щэнхабзэр дунейпсо классическэ макъамэм хэзыухуэнэф

0
1768

Хэкум сыкъыщихьэжагъащIэхэм хуабжьу згъэщIагъуэрт си лъэпкъэгъухэм симфоническэ музыкэм хуаIэ щытыкIэфIыр. Сабийхэм куэд яхэтт пианино еуэ, нотэхэр зыщIэ. Ахэр гъуазджэм щIапIыкIырт.

Къып Гупсэ

Дэри къэтщэхуат пианино, ауэ музыкэр IэщIагъэ хуэхъун хуэдизу хэгъуэзэфыр мащIэщ. Сабийхэр музыкэм пэгъунэгъу щIын щIыхуейри аракъым, атIэ гущхьэгъэсэныгъэ яхуэхъуным, я псэр нэхъ бей ищIыным, дахагъэм хуигъэсэным папщIэщ.
ЦIыхубэм я щэнхабзэр лъагэ хъунымкIэ гъуазджэм и мыхьэнэр гурыIуэгъуэщ. ДызыщыгуфIыкIынщ Налщыч къалэм и закъуэ музыкэмкIэ еджапIищрэ гъуазджэмкIэ зы институтрэ зэрыдэтыр. Дроин, дрогушхуэ гъуазджэм и дэтхэнэ щыIэкIэми лъагэу зыщызыIэта цIыху гъуэзэджэхэр лъэпкъым мымащIэу дызэриIэм. Абыхэм ящыщ зым псалъэмакъ щхьэпэ дедгъэкIуэкIыну къытхуихуащ. Ар композитор, пианист Къэбэрдокъуэ Муратщ. Ди псалъэмакъым къыхощ ныбжьышхуэ зимыIэ щIалэм хузэфIэкIар зэрымымащIэр, классическэ музыкэм и утыкушхуэм зэрихьар, и пщIэр ину зэритыр. Мурат и музыкэр нэхъри гъэщIэгъуэн зыщIыр симфоническэ музыкэм адыгэ фащэ зэрыщитIэгъэфыращ. Апхуэдэу, симфонием хуегъакIуэ лъэпкъым къигъэщIауэ къыдэгъуэгурыкIуэ макъамэхэр. Ар Iэзагъэщ икIи хэкупсагъщ, иджыпсту дунейм лъэпкъыу тетым захъумэжыныр пщэрылъ нэхъыщхьэу зэраIэр къэплъытэмэ.
ЩIэджыкIакIуэхэм Къэбэрдокъуэ Мурат соцсетьхэмкIэ къацIыхуауэ къыщIэкIынщ, ауэ нэхъри фпэгъунэгъу хъунущ адыгэгу зэрыкIуэцIылъым, адыгэпсэ зэрыIутым, ар дунейпсо утыкум ирихьэ музыкэм къызэрытещым щыгъуазэ фытщIмэ.
Къэбэрдокъуэ Мурат щIалэ щыпкъэщ, зэтетщ, псэ къабзэ иIэщ. Ар къыщалъхуар Къэбэрдей-Балъкъэрым щыIэ Инэрыкъуей къуажэрщ, илъэс 33-рэ мэхъу, унагъуэщ, Бытырбыху щопсэу.
Къбэрдокъуэм зыхуэдгъэзащ упщIэ зыбжанэкIэ.

-Мурат, уи музыкэр фIыуэ ялъэгъуауэ, концерт щыптынум пэплъэхэр мащIэкъым. Уи гъащIэм дауэ къыхыхьа музыкэр? Утыкушхуэм дауэ уихьа?
-Си анэр виолончель йоуэ, Налшык оркестрым щолажьэ. Илъэсибл ныбжьым ситу Налшык етIуанэ музыкальнэ еджапIэм сритри, абы илъэсиблкIэ фортепианоми гитарэми сыщыхуеджащ. ИужькIэ Щэнхабзэмрэ гъуазджэмкIэ колледжым сыщIэтIысхьащ, фортепианом нэхъ куууэ зыщызгъэгъуэзэну.
Макъамэ тхыным си гур ета щыхъуам илъэс 11-12 ныбжьым ситт. А зэманым Хьэупэ ДжэбрэIил и деж си анэм сишэри стхахэри иригъэлъэгъуащ. Ахэр игу ирихьауэ къыщIэкIынти, композицэмкIэ сригъаджэу щIидзащ. ДжэбрэIил деж илъэскIэ композицэм сыщеджауэщ колледжым сызэрыщIэтIысхьар. Еджэн щIэздзэри, ДжэбрэIил деж сыкIуэну зэман сиIэжтэкъыми, зэпыуа хъуат, ауэ колледжыр къэзухыным илъэситI иIэжу пысщэжащ. Колледжым и фортепиано къудамэр къэзуха нэужь, ДжэбрэIил сигъэхьэзырри, ЩэнхабзэмкIэ институтым фортепианомрэ композицэмрэ сыхуеджэну сыщIэтIысхьащ. А зэманым институтым и композицэ къудамэр къызэIуаха къудейт, сэ сыяпэ студентт. Композицэм сыхуезыгъэджар ХьэIупэ ДжэбрэIилщ, фортепианом сыхуезыгъэджар Нестеренко Ольга Владиславовнэщ. Колледжым си егъэджакIуэу щытахэщ Бжинава Марлен Геннадьевич, Терушкина Елена Ефимовна.
Си щIэныгъэм адэкIи хэзгъэхъуэну сыхуейти, Быиырбыху дэт консерваторием и аспирантурэм илъэсищкIэ сыщеджащ, Геннадий Иванович Банщиков си егъэджакIуэу.

-Оркестрым концерт программэр щигъэхьэзырым деж сыт нэхъ гулъытэ зыхуащIыр?
-Щапхъэу къэсхьынщи, Кавказым щыдгъэIуну макъамэхэр къыщыхэтхым, дэ мурад пыухыкIахэр диIэт. Япэрауэ, оркестрым и зэфIэкIыр дгъэлъэгъуэну дыхуейт, етIуанэрауэ, цIыхубэм къедгъэщIэну дыхуейт, оркестрым, классическэм нэмыщI, эстраднэ макъамэри зэригъэзащIэр, ари зэрыдахэр. Аращ ди концертым Бэрбэч Аскэри къыщIыхэдгъыхьар. Аскэр «Голос» зэпеуэм щытекIуам, ди адыгэ лъэпкъыр хуабжьу игъэгуфIат, гурыIуэгъуэт абы едэIуэну зэрафIэфIынур. Апхуэдэу, ди концертым хэтащ киномузыкэри. Адыгэ макъамэ, Аскэр хэту эстраднэ макъамэ, киномузыка – мис а Iыхьищым, гумрэ псэмрэ дыхьэу, узэIэпишэу хэлъ дахагъэр цIыхубэм едгъэлъагъуну дыхуейуэ арат. Дызыхуейм елъытауэ ди программэр зэхэдгъэуващ. Сытым щыгъуи программэр зэрызэхэтынур зэлъытар мурадыращ.

-Симфоническэ макъамэм дихьэххэр хэт? Хэхауэ зызыбжыж зы гуп цIыкIу…
-Симфоническэ макъамэм едаIуэхэр эстраднэм дихьэххэм нэхърэ проценткIэ куэду нэхъ мащIэщ, ауэ гуп цIыкIууи жыпIэ хъунукъым, цIыхубэм ебгъапщэмэ.

-Эстраднэ макъамэмрэ дихьэххэмрэ симфоническэр нэхъ зыфIэфIхэмрэ зыгуэркIэ зэщхьэщыкIрэ? Зым дихьэхыр адрейми дихьэхынкIэ хъуну?
-Мы упщIэм зы жэуап пыухыкIа ептыфынукъым. Сэ содаIуэ эстраднэ макъами, симфоническэ макъами. ЦIыху куэд соцIыху тIуми едаIуэу, тIури яфIэфIу. Ауэ, пэжыр жыпIэмэ, симфоническэ макъамэм, псом хуэмыдэу Бетховен хуэдэ классикхэм едаIуэ цIыху бжыгъэр нэхъ мащIэщ.

-ЖыпIэфыну сабийм музыкэмкIэ щIэныгъэ ягъуэтыныр иджы нэхъ гугъу хъуауэ? Псалъэм папщIэ, нэхъ пасэм, я быным сыт и лъэныкъуэкIи зрагъэужьыну хущIэкъуу, унагъуэ куэдым пианино къащэхурт.
-Пэжщ, пианино куэдым яIэт Совет Союз зэманым. Абы къыщынэмыщIа, гукъыдэж зиIэр музыкальнэ еджапIэми щIэтIысхьэфырт, абы ахъшэ щIэтын хуейтэкъым. Сэ си сабиигъуэр Совет Союз системэм хиубыдащи, арат зэрыщытыр. АбыкIэ фIыт Совет Союзыр: сабийм щIэныгъэ гуэр зригъэгъуэтыну хуеймэ, апхуэдэ Iэмал къритт, ар математикэуи, макъамэуи, спортуи ирехъу.
Иджыри ди къэралым музыкальнэ еджапIэхэр щыпудщ. Голландием едгъэпщэнщи, абы макъамэм щыхурагъаджэ еджапIэм я бын ягъэкIуэну куэдым Iэмал яIэкъым. Дэ апхуэдэ еджапIэфIхэр диIэщ мымащIэу. Налшык музыкальнэ еджапIэу щы дэтщ, школа искусств щыIэщ, я егъэджакIуэхэри фIы дыдэщ.
Адэ-анэм я дежи зыкъом щыщыIэщ я быным зиужьыным ехьэлIау. Трагъэгушхуэфынущ музыкэми, спортми, нэгъуэщI унэтIыныгъэхэми. Илъэстху-хы ныбжьым нэса сабийм и зэфIэкIхэр наIуэ мэхъу. Абы елъытауэ е музыкэм, е математикэм – нэхъ дэзыхьэхымкIэ зебгъэужьыну Iэмалхэр куэдщ. Быным и гъащIэ гъуэгур адэ-анэм зэтраублэфынущ, сабийм и зэфIэкIыр зыхуэдэм кIэлъыплъу щытмэ.

-Уэ Бытырбыху ущопсэу, ауэ ущалъхуа Къэбэрдейм пыщIэныгъэ ухуиIэ зэпытщ. Музыкантыр метрополым щыпсэуным кърит зэфIэкIым, гурыхьу абы хэлъым и гугъу къытхуэпщIын?
-ЗэрыжысIам хуэдэу, институтыр къыщызухам къалэшхуэ – Мэзкуу е Бытырбыху – сыкIуэну мурад сщIат. ЩIэныгъэ нэхъыбэ сыхуейт, IэщIагъэ нэхъыбэ сыхуейт. Банщиковым сригъэджэну сыщIэхъуэпсти, Петербург къыхэсхащ. Иджы Iэмал сиIэщ оркестр лъэщхэм, музыкантхэм садэлэжьэну. Дунейпсом нэхъыфIу къыщалъытэ музыкэм содэIуэф, нэхъ Iэзэу къалъытэ музыкантхэм садолэжьэф. Апхуэдэурэ си IэщIагъэми щIэныгъэми хохъуэ, си музыкэр нэхъыфI мэхъу, си зэфIэкIым зеужь. Аращ иджыри къэс къалэшхуэм сыщIыдэсыр, сыщIыщыпсэур.

-Ди лъэпкъым и этническэ музыкэр симфоническэм хубогъакIуэ, абы Iэмал къыдитрэ дунейпсо музыкэм увыпIэ щыдубыдыну?
-Си фIэщ мэхъу дунейпсо музыкэм увыпIэ щыдубыдыну. Ди композиторхэри аращ зыхуэлажьэр – ди музыкэр симфоническэ оркестрым кърагъэкIуну. А оркестрхэр езыхэри куэд щIакъым зэрыщыIэрэ, илъэс щищ-щиплI хъууэ аращ. Зэуэ инструментхэри я лъэпкъ инструментхэм къытекIауэ аращ, ди шыкIэпшынэм хуэдэу. Адыгэ макъамэм и фольклорнэ лъабжьэр дымыкъутэу нэгъуэщIхэр едгъэдэIуэнымкIэ симфоническэ музыкэр зы Iэмалу аращ. Си дежкIэ Iэмалщ сэ езым си музыкэр згъэзэщIэжыныр. Сыхуейми, сыхуэмейми си музыкэр зэрыадыгэр занщIэу къыбощIэр. Сэ стхы музыкэм нэмыщI, фольклорнэ макъамэр кьызощтэри зызохъуэкI оркестрыр еуэфын хуэдэу, ари си дежкIэ Iэмалщ адыгэ культурэр классическэ музыкэ зыфIэфIу хъуам къащIэнымкIэ. Глинкэ, Чайковскэ сыми урыс фольклор макъамэр зэрадзэкIащ. Рахманиновыр зэрыурыс композиторыр занщIэу къыбощIэ, и музыкэм ущедаIуэкIэ. Мис апхуэдэу симфоническэ музыкэм ди макъамэр, ди лъэпкъ культурэр дунейпсом кърагъэцIыхунущ.

-Кинохэм уи музыкэр зэрыхагъэувэм дыщыгъуазэщ. Ар композиторым и Iэзагъым щыхьэт техъуэ Iуэхуущ узэрегупсыс хъунур.
-СызэрыщIалэрэ киномузыкэ зэрыстхынур сщIэт, сыхуейт, ари Бытырыху сыкъыщIэкIуам и зы щхьэусыгъуэт. Кино кIэщIхэмкIэ щIэздзащ. Ауэрэ, си музыкэр зыхахыурэ, режиссер цIэрыIуэхэм зыкъысхуагъазэ хъуащ. Александр Сокуровым и «Франкофония» фильмым музыкэ хуэстхыну зыкъыщысхуигъэзам, пщIэ къысхуищIат. А фильмым си цIэр хэIущIыIу ищIри, адэкIэ нэгъуэщI кинохэми, спектакльхэми музыкэ хуэстхыну зыкъысхуагъазэу щIадзащ.

-Иджыпсту проект хьэлэмэт къефхьэжьауэ, уэри узыхэт гупми Кавказым ис лъэпкъхэр дахагъэм хывошэ, макъамэ хьэлэмэтхэр ивогъэцIыху. Дауэ фыхуэкIуа апхуэдэ гупсысэм?
-Оркестрырри абы и тхьэмадэ Михаил Голиковри куэд щIауэ соцIыху, дызэдолажьэ. Саральп Альберт и фIыгъэкIэ, «Симфония Кавказа» проектыр дгъэзэщIат илъэсий ипэ. А проектым нэхъыбэр адыгэ музыкэт: симфоническэ музыкэ, совет зэманым урыс композиторхэм адыгэ макъамэм кьытращIыкIауэ е адыгэ композиторхэм ятха макъамэу. Проектым хэтащ ХьэIупэ ДжэбрэIил, Къардэн Хьэсэн, нэгъуэщI ди адыгэ композитор цIэрыIуэхэм я макъамэхэр. Абдеж щежьат дирижёр Михаил Голиковым и гъусэу дызэдэлэжьэныр.
«Таврическэ» оркестрым егъэзащIэ макъамэу стхыр. «Симфония Кавказа» проектыр Бытырбыху филармониеми, Мэзкуу консерваториеми щыдгъэлъэгъуащ, Налшык илъэсибл ипэ дыщеуащ. Абы лъандэрэ, Налшык имызакъуэу, Кавказым ису хъуар адыгэ музыкэ едгъэдэIуэну дыхъуапсэрт. Иджы, мылъкукIэ дэIэпыкъуэгъу тхуэхъуфынухэр къыкIуэкIати, Майкоп щедгъажьэри, концертхэр дгъэзэщIащ.
«Симфония Кавказа» цIэр «Черкесский альбом» тщIыжащ. Музыкэр нэхъыбэу адыгэти, «Кавказ» псалъэр хэмыту, «Адыгэ альбом» сщIыну сыхуейт. Сэ стеухуауэ жысIэнщи, «Шэрджэс альбом» фIэсщIыну сыхуейтэкъым, апхуэдэу щIэхъуар хамэ лъэпкъхэм «шэрджэсут» нэхъ дыкъызэрацIыхури, аращ. Ауэ адыгэбзэкIэ сыщыпсалъи, сыщытхи жысIэр «Адыгэ альбомщ».

-Уи псалъэмакъым къыхэщащ музыкэмкIэ япэ лъэбакъуэр щыпчым дэIэпыкъуэгъуи гъуази ХьэIупэ ДжэбрэIил зэрыпхуэхъуар. Нобэ утыку къипхьэ макъамэм зыгуэркIэ къыхэщрэ ар уи егъэджакIуэу зэрыщытар?
-ХьэIупэ ДжэбрэIил сэ илъэс I2-кIэ сригъэджащ. Аращ ди лъэпкъ фольклорыр, адыгэ культурэр нэгъэсауэ сэзыгъэцIыхуар. «Сэ сыадыгэщ» жысIэу нобэ сигурэ си щхьэрэ зэтелъу жысIэфмэ, ар ДжэбрэIил и фIыгъэщ. Абы и адыгэбзэм и кууагъыр къыпхуэмыIуэтэнщ. Сэ си адыгэбзэр абы кIэлъыщIыхьакъым, дауикI, ауэ купщIэрэ лъабжьэрэ къызитащ, адыгэ лъэпкъым и культурэр къысхилъхьащ. Адэ хуэдэу къысхущытащ, къызэрызэджэри аращ: «Си къуэ ещанэ». Пэжщ икIи: ДжэбрэIил си адэщ, сэ абы срикъуэщ.

-Тхьэм уигъэпсэу, Мурат, цIыхум я гур дахагъэм хубогъэуш, ди адыгэ культурэр хэIущIыIу бощIри, уи зэфIэкIым хэхъуэ зэпыту куэдрэ утыку уитыну ди гуапэщ.


Композитор ХьэIупэ ДжэбрэIил и гъэсэным теухуауэ жеIэ:
Къэбэрдокъуэ Мурат илъэс зыбгъупщI ныбжьым ит сабийуэ и анэм къысхуишат. Сеплъщ, итха гуэрхэми седаIуэри, талант, щэджащагъ зэрыбгъэдэлъыр къызгурыIуати: «Мыр композитор хъунущ, Эммэ, упэрымыуэ, къэгъакIуэ си деж», – жысIэри, дылэжьащ. Музыкальнэ училищэри къиухщ, Институт искусств Налшык дэтым щIэтIысхьэри, факультетитI къыщиухащ. Композитору сэ езгъэджащ, Ольга Нестеренко музыкант нэгъэсам пианиномкIэ иригъэджащ. Къиуха нэужь, чэнджэщ естащ Къэбэрдейм къимынэну. ЗиузэщIын хуейт. Тхьэм иухати, Бытырбыху кIуэри аспирантурэм щIэтIысхьащ, фIы дыдэуи къиухащ.
«Хъунур мэхъу», – жиIащ адыгэм. Композитор зыри пхуэщIынукъым, усакIуэ зыри пхуэщIынукъым, мо уафэмкIэ къикIа гуащIэ и пкъым къыпкъримылъхьамэ. Мурат Америкэм мызэ-мытэIу щыIащ, Германием, Польшэм, нэгъуэщIыпIэ куэдым къыщацIыхуащ. ЗэфIэкI имыIамэ, дуней псом щыцIэрыIуэ Сокуров Александр и «Франкофония» фильмым аспирантурэм щIэс щIалэм музыкэ хуригъэтхынт? А музыкэр дуней псом къыщацIыху.
«ХьэIупэ, уэ сыткIэ угушхуэу, угуфIэу дунейм утет?» – жаIэрэ къызэупщIмэ, жысIэнур мыращ: «Къэбэрдокъуэ Мурат хуэдэ адыгэм къытхэкIащи, сынасыпыфIэщ, сэ схуэдэ дунейм теткъым».
УкъызэплъэкIрэ, уи Iуэхур зыгъэкIуэтэн уи яужь имытмэ, уегъэджакIуэрэ, уи еджакIуэм уэр нэхърэ нэхъ лъагэу зимыIэтмэ, умыщIагъуэу аращ. Сэ сяужь къинэн сиIэщ – Къэбэрдокъуэ Мурат. Ар композитор къудейкъым, адыгэ хабзэри, адыгэбзэри, адыгэ тхыбзэри, адыгэ фольклорри ещIэ.
Си анэм нэмэз щыгъэр игъажэурэ жиIэрт: «Я дэ ди Тхьэу Тхьэшхуэ, щIышхуэр зи Iэужь», адыгэ дыдэу арат. Си анэм и жыIауэ, ди Тхьэу Тхьэшхуэ, щIышхуэр зи Iэужь, сэ сыздынэмысам Мурат нэсауэ адэкIэ макIуэри, и Iуэхур дэкIауэ, лъэпкъыр лъэпкъыу дыкъанарэ адыгэу дунейм тетым ар къацIыхуу, иригуфIэу, музыкэр псоми ейщи, дуней псор иригушхуэу, гъащIэм гу щегъахуэ!

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz