Lezgilerde seramik sanatı

0
829

Dağıstan’ da düzenlenen “Modern Geleneksel El Sanatları Sergisi”, birtakım gerçekleri ve sorunları su yüzüne çıkardı. Lezgi seramik sanatının geçmişi ve geleceği açısından yaşamsal önem taşıyan bu sergi hakkında sanat eleştirmeni Shary Pashayeva’nın makalesini paylaşıyorum: 

K’ala Köyü, hayalet köy Kieled Huir mi yoksa başka bir köy mü? Bir ilgi kuramıyorum, çünkü “Kala” biraz değiştirilmiş bir isim, doğru değil. Bu seramikler nereden geliyor? Kieled Köyü’nün ormanla kuşatılmış olduğu ve geçilmez hale geldiği söyleniyor. Lezgilerin antik seramik ve çömlek merkezi olan, Tatar-Moğollar tarafından Ortaçağ’da tahrip edilen köyden bahsediyoruz. 

K’ala, Dağıstan’ın tarihi, etnografyası ve halk uygulamalı sanatında da tamamen keşfedilmemiş olan Kuzey-Doğu Kafkasya’nın en eski çömlek merkezlerinden biridir. Özellikle K’ala Köyü’nde Lezgilerin turkuaz boyalı seramiklerinin eski geleneklere uygun aydınlatma örnekleri bulunamadı. Bu seramiklerde, Ispic’te olduğu gibi, resmin doğasında, çömlek yapma teknolojisinde benzer yerel özellikler vardır. Bu tür boyalı seramiklerin ürünleri (farklı boyut ve şekillerdeki kaplar, kâseler, tabaklar) Ortaçağ’da Kafkasya genelinde büyük rağbet gördü ve Ortadoğu’ya yayıldı. 

İran ve Türkiye müzelerindeki benzer ürünlerin K’alinsky ustalarının ürünleri olması mümkündür. İpek Yolu, Güney Dağıstan’dan geçerdi ve Lezgilerin neredeyse tüm el sanatları dışarıya ihraç edildi ve doğu ülkelerinin topraklarına gitti. Ne yazık ki, sonsuz istilalar halk sanatına ölümcül zarar verdi. K’ala’da köyün yağma ve yıkımıyla bağlantılı olarak antik Lezgi çömlekçiliğinin gelişim süreci kesintiye uğramıştır. 

Sanat eleştirmeni E.V. Kilchevskaya’nın ileri sürdüğü gibi: “Turkuaz seramik üretimi, XIV. yüzyılda sona erdi” [Kilchevskaya E. V., Ivanov A. S. Dağıstan sanatsal el sanatları. M. Nauka, 195, s.44]. Güney Dağıstan toprakları ağır ve kanlı olaylara sahne olduğu ve K’ala Köyü yıkıldığından, seramik üretiminin durdurulması Tatar-Moğol istilası sırasında meydana geldi. 

Akhtsakh Köyü’nün müzesinin koleksiyonunda K’ala’dan gelen gemi saklanır. Uzmanlar, geminin yaşını yaklaşık 700 olarak tahmin etti. Kalyn seramiklerinin bir resim özelliğine sahiptir, beyaz bir zeminde turkuaz renkli koyu bir angob (kil minerallerini barındıran çamurun süzüldükten sonraki renklendirilmiş sıvı hali) ve çiçek desenleri vardır. Şekli, geleneksel Dağıstan seramikleri için tipik değildir. Bu alandaki temel arkeolojik kazılar, seramik buluntuların dikkatli bir şekilde toplanmasını gerektirdiğinden, Dağıstan sanat tarihçileri Kalyn seramiklerini İpek Yolu boyunca Dağıstan topraklarına yayılan İran örneklerinin etkisine bağlamak için acele ettiler. Belki bir etkisi oldu, belki de olmadı. Esasa ilişkin bir şey konuşmak için arkeolojik kazılar gerekli. Güney Dağıstan’ın tamamının bu tür kazılara ihtiyacı var. Tüm bölgeyi ciddi bir şekilde incelemek için bir araştırma girişimi gerekli, çünkü güney bölgesi hiç incelenmemiş, en zengin arkeolojik malzemeler yağmalanıyor, eserler tahrip ediliyor veya tüccarların eline düşüyor. 

Lezgi sanatsal seramiklerinin zengin ve eski gelenekleri, çok renkli boyamanın kullanımı ve yanıcı sırlara metal oksitlerin eklenmesi sonucunda akan suların etkisinin kullanılmasıyla çömlekçilikte somutlaşmıştır. K’ala Köyü’nün turkuaz boyalı seramikleri, çömlekçi çarkına oyulmamış, özel olarak hazırlanmış bir forma -matris – bastırılmış kabartmalı sulama ile yaygın olarak biliniyordu. 

Ne yazık ki, bugün hem Ispic hem de Kalyn olmak üzere tüm otantik Lezgi seramikleri kayboldu. Bu nedenle, seramik ustaları kayıpları yeniden yaratma göreviyle karşı karşıyadır. Seramikler, diğer sanat ve el sanatları türlerine kıyasla en keşfedilmemiş olanlardan biri olduğu için gelenekleri geri getirme süreci son derece zordur. Bunun için çocuklara çömlekçi ve usta nitelikli uzmanlar yetiştiren tanınmış sanat okullarında veya üniversitelerde eğitim alma hakkı verilmelidir. 

20. yüzyılın ilk ve ikinci yarısında hâlâ bir şekilde var olan gerçekLezgiçömlekçiliğinin neredeyse tamamının neslinin tükendiğini belirtebiliriz. Sadece müzelerde, özel koleksiyonlarda sergilerde ve bilimsel koleksiyonlarda bunlardan nadir bahsediliyor. Bunlar her şeyden önce Ispic ve K’ala’nın çömlek el sanatlarının en büyük sorunu, herhangi bir geleneksel zanaatın mahkûm olduğu zanaatın sürekliliğinin restorasyonudur. Ustalar ne kadar uğraşırlarsa uğraşsınlar, zanaatı canlandıramayacaklar. Güney Dağıstan’da, 12-14 yaş arası çocuklara Güney Dağıstan halklarının tüm geleneksel el sanatlarını öğretecek bir sanat okulu açmak da son derece önemlidir. Zanaata ilgiyi aşılamak ve iletimini nesilden nesile ailede başlatmak gerekir. Ustalığın prestijini yükseltmek gerekir. 

Bu yaklaşım olmadan zanaat canlandırılamaz. 

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz