Тыркуем ишъольыр зэфэшъхьафхэм ащыпсэухэу Кавказ кlожьыгъэ Бзылъфгъэхэр
Черкесхэм илъэсыбэрэ зиугъ ашlыгъэу; пэшlорыгъэшlымрэ шъыпкъэмрэ зыщзэпеорэм азфагу дэкъузагъэ гухэлъшъхьаl Хэкум гъэзэжьыгъэныр.
СССР-р зызэхэтакъом ыуж мы гухэлъыр зыгъэцэкlагъэхэр щыlэх. Ау, зыгъэзэжьыгъэхэр «минипшlыхэм» пlонэу зэрэнэсыгъэр нафэ ыкlи мы гущыlэ зэпеохэм ащыщэу шlоигъор къыздэмыхъугъэхэм япчьагъэ хигъэхъуагъ.
Хэку гъэзэжьыныр къэзгъэхьылъэрэ унашъохэу Урысые Федерацием къыди- гъэкlыхэрэр къыдэмылъытэм; социално, экономически ыкlи политически lамалхэм яхази хэкум екlужьынхэм кlагъэгушlугъэхэп. Арэу щыт нахь мышlэми, Хэкум зыгъэзэжьыгъэхэм, ащ щеджагъэхэм, унагъо щызышlагъэ хэм къаlотэн, узщагъэгъозэн къэбар икъунэу ашlэ.
Кавказым кlожьыгъэ бзылъфыгъэхэм сыда къаlуатэхэрэр; ахэм щыlэныгъэр зэраушэтыгъэр, янэплъэгъу итхэр, апэкlэкlыгъэхэр сыда?
Гъэзэтэу Жьынэпс мызэгъэгум Кавказым кlожьыгъэ бзылъфыгъэхэм къаlота- гъэхэм ядэlугъ.
Чэтао Лащын Бэгъ, Кlокlо Жьан, Чага Сюрея, Кавказ и Политически ыкlи Социо-Културэ щыlакlэ бзылъфыгъэм чlыпlэу щыриlэм, къиныгъоу зэрихьылlэхэрэм, lофшlэным кlуачlэу щиубытырэм, бзылъфыгъэр жъугъэу зыщзэблэкlырем, Тыркуем ибзылъфыгъэхэм ягъэпшагъэм ащ зэреплъыхэрэм ыкlи нэмыкlхэм, алъэгъурэмкlэ Жьынэпсым къадэгощагъэх.
Чэтао Лащын Бэгъ, Мыекъуапэ
-Тыркуем ущыпсэугъ, Хэкум укlожьыгъ. Нэlуасэ зыкъытфэпшlына. Тыдэ ущыпсэурэ, илъэс тхьапш хъугъа узыкlожьыгъэр?
-2002-рэ илъэсым щыублагъэу Мыекъуапэ сыщэпсэу. Апшъэрэ гъэсэныгъэр Тыркуем щызэзгъэгъотыгъ. 1997-рэ илъэсым Анкара Ортадогу Университетым Химиемкlэ факултетыр къэсыухыгъ. Уц lэзэгъухэр къызщыдагъэкlырэ фирмэ илъэситlо сыщылэжьагъ. Мыгъэ илъэс 20 хъугъэ шхапlэу «Дышъэпс» сэгълажьэ.
-Непэ узщыпсэурэ обшеством бзылъфыгъэм чlыпlэу щиубытырэр иугъу къытфэпшlына? Унагъом, lоф шlапlэм, къалэм, Бзылъфыгъэм епэсыгъэ ычlыпlэр сыд фэда?
-Адыгэ обшеством бзылъфыгъэм lэнатlэу ритыщтыгъэм анахь шъхьаlэр шъхьагъусэ, ны ыкlи унэгъо бысымгуащэр арыгъэ. Хъулъфыгъэхэр лэжьэным, къылыкъу хьыным фэгъэзэгъагъ. Арэу щыт нахь мышlэми бзылъфыгъэр, обшеством игумэкlыгохэм язэшlохын, «гупсэфэу», «мамырэу» хэкlыпlэхэр къагъотызэ зэрагъэуцуагъэхэ шапхьэхэр зэпачыщтыгъэх.
Ижъыкlэ бзылъфыгъэхэр, хьулъфыгъэхэм ягъусэу зэlуапlэм lухьащтыгъэхэу тхыгъэхэм къахафэ. Зекlоу Черкесием къакlощтыгъэхэм, Черкес пшъашъэхэр, гуфит шхьафитхэу, зыгу зыкlачlэхэу, губзыгъэхэу, гущыlэгъэфхэу, гулъытэ чанхэу, еlорышlэу щымытыгъэхэу къыщатхыжьы. Непи къэнагъэх ащ фэдэ шэнхэр, хьулъфыгэхэм абгъутхэу щыlэныгъэм илъэныкъо пстэуми ащыолъэгъух.
Револуцием ыуж обшеством зэхъокlыныгъэу щыхъугъэхэм адакlоу, Черкес бзылъфыгъэхэми ащ чlыпlэу щаlыгъым лъэшэу зызэблихъугъ.
Совет хабзэм илъэхьан бзылъфыгъэм ыкlуачlэ, игулъытэ къыгъэлъэгъуагъ. Хъулъфыгъи бзылъфыгъи зэфэзгъадэрэ хабзэм, шъхьадж ычlыпэ lофшlэным къыщынэфагъ. Черкес бзылъфыгъэхэм апшъэрэ гъэсэныгъэ агъотынымкlэ, социо-културэм зыкъыlатынымкlэ ахэм яlахь инэу хэлъынэу хъугъэ.
Непэ Черкес бзылъфыгъэхэм, хъулъфыгъэхэм афэдэу, къэралыгъо lофшlапlэ хэм фитныгъэу щыряlэр зэфэд. Ау, Адыгэ бзылъфыгъэм, лъэпкъ хабзэм къыдилъытэу джэгу, хьадагъэ зыфэпlощтхэм, ахьыл благъэ зэхэтыкlэхэм, културэм ыкlи ныдэлъфыбзэр къыткlэхъухьыхэрэм аригъэшlэнымкlэ пшъэрылъ хэхыгъэ яl. Мыхэм унэгъо кlоцlым бзылъфыгъэм щыриlэпшъэдэкlыжьхэр къагъэхьылъэ.
-Бзылъфыгъэхэм амакъэ къаlэтыныр, феминизмэм кlуачlэ иlэныр аужырэ лъэхьанэхэм тэди нахь къыщхэщы хъугъэ. Мыщ фэдэ макъэ Хэкум зыкъщаиlэтэу щыта? Бзылъфыгъэхэм зэхащагъэу оранизациехэр щыlэха?
-Активнэу феминизм е lофышlэ къызэрыкlохэм (рабочая сил) амакъэ къаlэтэу щыlэп е сэ сшlэу щыlэп феминизмэм фэбанэхэрэр. Бзылъфыъэхэм зэхащагъэ Ны Хасэ ыкlи Бзылъфыгъэ Хасэхэр щыlэх. Ахэр социо-экономикэр шlушlэныр ары нахь зыдэлажьэхэрэр.
-Бзылъфыгъэр къахэзгъэщэу/ипозиция кlуачlэ езытырэ lофыгъо горэхэм зафагъазэу мэхъуа? Политически зэфэсхэм ахэм щатегущыlэхэу къыхэкlа? Мыщ фэгъахьыгъэу уигупшысэ зыфэдэм тыщыбгъэгъозэна?
-Адыгеим бзылъфыгъэр къахэгъэщыгъэн фаеу гумэкlыгъо щыlэп. Бзылъфыгъэр щыlэныгъэм илъэныкъо пстэуми ащыолъэгъу (медицинэм, тиатрэм, музыкэм, къашъохэм, литературэм, ыкlи нэмыкlхэм) хъулъфыгъэм нахьи нахь активнэх, щыlэныгъэм икупсыпlэ итых. Такси, трелейбюс зезыфэ- хэрэм ащыублагъэу парламентым нэсыжьэу ащэлажьэх.
Тыркуем хэушъхьафыкlыгъэу Унэрыс бысымгуащэ мэхьанэ иlэу мыщ щашlэрэп. Ащ фэдэ зэе тlуае щыlэми, унагъом ибзылъфыгъэхэр егъэджакlу, еджакlу е зыгорэм щэлажьэх. Хъулъфыгъэхэри джащ фэд, зыгъэпсэфыгъом ыныбжь нэсыгъэми, щыlакlэ нахь зыпкъ итын фэшl lоф ашlэ.
-Хэкум щышъуиlэ социалнэ щыlакlэр, Тыркуем сыда зэрэтекlырэр? Бзылъфыгъэм чlыпlэу обшеством щиlыгъыр къэралыгъуитlум ащзэфэ- шъхьафа; хьауми зэфэдэха?
-Къэралыгъуитlум сащыпсэугъ, шъхьаихыгъэу къэсэlон, мыщ нахь сыщыгуп- сэф, шынэгъончьагъэр къысэбэкlы, гуфит шъхьафитэу сэпсэу. Мыекъуапэ, къалэр къэзыуцуахьырэ гупсэфыгъор орэд макъэу щызэхэошlэ. Зыпlэ зэрыт, ар зымыуасэ щыlэп.
Тыркуем сыщыlэзэ сыкъэзыфызахьыщтыгъэр гумэкlыгъоу сыгукlэ сызхэтыгъэр зэхэсшlэжьырэп. Гупсэфэу сэзекlо, сщыгъыщтым сыфит, гуфитэу сэпсэу. Зи гумэкlыгъо щымыlахэу тыгъэ нэфынэу къэlуатэ! Зыlонхэри къыхэкlынджи мэхъу ау, шъыпкъэр къэlогъэн фае.
Бзылъфыгъэм утын, шъхьакlо езыхырэ зыхэмыт обшество мэхъуа, хъурэп, ау, цlыф жъугъэхэр мэфэ реным рыгущыlэхэу, хэкlыпlэ фамгъотэу, къалэм илыуз хъун фэдиз ащ фэдэхэм бэрэ уащрихьылlэрэп… Ары къэсlонэу сызфаер Илъэс 20 хъугъэ сыщэпсэу, бзылъфыгъэм тенегуикlэу е зэхэкlыжьыгъэхэ пае урамым тыраукlахьэу слъэгъугъэп. Зэхэсхыгъэп.
Къэралыгъуитlур зэбгъэпшэнымкlэ мы щыситlур макlэп. Къокlыпlэ хэгъэухэм е адырэ Ислам къэралыгъохэм ябзылъфыгъэхэр зыхэт гумэкlыгъо мыщ щыlэп.
Кlокlо Жан, Налчык
-Тыркуем ущыпсэугъ,Кавказ укlожьыгъ. Нэlуасэ зыкъытфэпшlына? Джы тэдэ ущэпсэу, илъэс тхьапш хъугъа хэкум узыкlожьыгъэр?
-Тыркуем къалэу Кайсери хахьэрэ Узуняйла шъольырым ит Алтыкесек-Лоукъуажьэ сыщыщ. Тыркуем Училищэ Исскуствэр къыщысыухыгъ.
2006-рэ илъэсым сыкэкlогъагъ Налчык сыщеджэнэу. Университетыр ащ къыщысыухыгъ, сыщэпсэу. Сишъхьагъусэ Налчык щыщ, илъэси 7-хъугъэ унагъо тызыхъугъэр.
-Непэ о узщыпсэурэ обшеством бзылъфыгъэм чlыпlэу щыриlэр сыд фэда? Унагъом, lофшlапlэм, къалэм-Черкес бзылъфыгъэр зыдагъэуцурэр тэд?
-Черкес бзылъфыгъэм ичlыпlэ, апшъэрэ чlыпlэ хэхыгъэу гъэшlуагъэр ары. Тыркуем фэдэу хьулъфыгъэр апэрэу-патриархальнэу щытэп. Бзылъфыгъэхэр мыщ анахь lоф хьылъэхэми ащыплъэгъущтых. lэнэтэl пстэуми аlутых. Унагъом щыпэрытых, унэгъо унашъом ахэр фитых. Хьулъфыгъэр ары фэдэу къэолъэгъуми, бзылъфыгъэм ыlорэр ары хъурэр.
-lофшlэкlо (рабочая) бзылъфыгъэхэм язытет сыд фэда? Сыд фэдэ lофа зыщылажьэхэрэр?
-Бзылъфыгъэхэр lофшlэным щыlэныгъэм икупсыпlэ итых. Тыркуем зэрэщащаlэрэм фэдэу унэрыс бысымгуащэ зыфаlорэр мыщ щыlэп. Унэшlыным, урам пхьэнкlыным, бэдзэрым, лъэныкъо пстэум ащэлажьэх. lофышхо ашlэ, lофэу ашlэрэм теукlытахьхэрэп. Нахь пшъэдэкlыжьыбэ аштэ. Тыркуем «сиунагъо сlыгъын фае» зыфиlоу хьулъфыгъэм игущыlэхэр, мыщ бзылъфыгъэхэр ары рыгущыlэрэр.
-Бзылъфыгъэхэм амакъэ къаlэтыныр, феминизмэм кlуачlэ иlэныр аужырэ лъэхьанэхэм нахь къыхэщы хъугъэ. Хэкум мыщ фэдэ макъэхэм зыкъщаlэтэу щыта? Бзылъфыгъэхэм зэхащагъэ оранизациехэр щыlэха?
-Ащ фэгъахьыгъапэу бзылъфыгъэхэм зэхащагъэ организация щыlэп. Бзылъфгъэхэр ащ пае зэlукlэхэрэп, куп зэхащэрэп, партии яlэп. Бзылъфыгъэр зэрыт чlыпlэм епэгэкlырэп… Гущыlэм пае: бзылъфыгъэр маршурткэм итlысхьагъэу ыужкlэ хъулъфыгэр еlыстэмэ, бзылъфыгъэм ащ чlыпlэ ритынкlи мэхъу, иныбжь емыльытыгъэу. Феминизм зыфаlорэм мыщ щылъыплъэхэрэп. Уасэ щыриlэп, хэти зыдэщытыр ыгу нэсы, ичlыпlэ ешlэжьы. Ащ пае ятlонэрэ цlыфэуи залъытэжьырэп. Зыщищыкlагъэм дэжь зэкlэкlон елъэкlы. Хьулъфыгъэхэр щагъэлъапlэх. Япхъухэм нахьи, ябзылъфыгъэхэм нахьи нахь щагъашlох. Сэ зэрэсшlошlырэмкlэ ар къызхэкlыгъэр заохэр ары.
-Адэ о мыщ уигъэцыхэрэба?
-Хьау, сигъэцыхэрэп, шъхьакlуи сшlырэп. Сэ Узыняйла сыкъщыхъугъ, сыщапlугъ. Ащи бзылъфыгъэхэр инэу щагъэлъапlэу щагъашlоу щытыгъэп. Хьалъфыгъэ хэбзэ яl, Диным фэдэу алъытэу. Ащ фэдэ политичекий концепт тызэрапlугъэр, сэ ащ сигъэцlыкlоу сыкъызщыхъужьырэп. Хъулъфыгъэр сэщ нахьый нахь дэгъу е нахь дэеп; ащ фэдэ зэхашlэри сштэрэп.
Сызэрэцlыфышlур зыдэсэшlэжьы. Адырэ цlыфым сыфэдэнэу слъытэрэп.
-Джы непэ Налчык ущыl, зэ горэм Узуняйла ущапlугъ. Културэм чlыпlэм елъытыгъэу зепсахьы, нэмыкlхэм атекlы; Узуняйла сыд фэд щыlакlа илъыгъэр? Зэбгъэпшэна?
-Тищыlэныгъэ зэрэпсаоу чылэм щыдгъэкlуагъ сlоми хъущт. Узуняйларэ мыррэ зэфэсэгъадэх. Бзылъфыгъэм уасэу фишlырэр, зэрэзэфыщытхэр зэтекlыщэрэп. Сэри мыщ псынкlэу сыщезгъэсаъэр арары. Налчык ицlыфхэр сиунагъо щыщым фэдэу шlу слъэгъугъэх. Сынэгу кlэкlыгъэхэр, слъэгъугъэхэр зэкlэ зэфэдэхэщ арын фае.
Тэри тянэжъ пхъэшагъэ, бзылъфыгъэ лъэшыгъ. Узуняйла ар бэмэ щашlэ. Тятэжъ пасэу идунае ыхъожьыгъагъ, ащ къыхэкlэу тятэшхэмрэ тэрырэ тызэхэсэу тапlугъ. Сэ илъэси 5-сыныбжьэу чылэм тыкъдэкlыжьыгъ, ау сятэшхэм якlалэхэр сэ сшыхэм апэ исэгъэщых. Кьош шlулъэгъур тянэжь ары къытхэзылъфхьагъэр, ари бзылъфыгъ. Ащ ипхъу хилъхьагъэр, ежь инысэ нигъэсыжьыгъ, тяни тэ тырипlугъ, шэн шlагъоу шlулъэгъур зыщыбысым унагъом тыщапlугъ. Тянэжъ «сыбзылъфыгъэщ смакъэ сlэтынэп» ыlощтыгъэп. Зыщищыкlагъэм игущыlэ зэригъэфэн ылъэкlыщтыгъ, ищыкlагъэми ипшъэ- рылъ ыгъэцакlэщтыгъ. Зыгу зыкlучlэу щытыгъ, хъулъфыгъэ къызэрыкlохэм нахь пхьэшагъ.
-Бзылъфыгъэр къахэзгъэщэу/ипозиция кlуачlэ езытырэ lофыгъо горэхэм зафагъазэу мэхъуа? Политически зэфэсхэм мыхэм щатегущыlэхэу къыхэк lа? Мыщ фэгъахьыгъэу о уигупшысэ зыфэдэм тыщыбгъэгъозэна?
-А шьуипчьэ Политическэу мафэ къэсми рыгущыlэхэу щытэп. Тыркуем фэдэу бзылъфыгъэхэм утын арахэу, агъэстыхэу щытэп. Щыlэми тэ зэхэтхырэп… Ащ фэдэ щынагъо гумэкlыгъо зэрэщымыlэм фэшl. Бзылъфыгъэхэм зыкъаухъумэжьын, шынэгъончьагъэм енэгуен, зыфэпlон фэдэхэр ашlэрэп. Феминист замышlы мыхъунэу алъытэрэп, къэпlопэн хъумэ, зыдэщытхэ чlыпlэр ашlодэеп. Хьулъфыгъэр ежьхэм нахьи тlэкlу нахь агъэлъапlэу щытми, зыщищыкlагъэм дэжь атекlонхи алъэкlы. «Зэпстэуми зы уцупlэ щыряl ыкlи ащ икlыхэ хъущтэп» ыlоу щытэп, бзылъфыгъэри хъулъфыгъэри а зы lэнатlэр агъэцэкlэнэу амал яl. Хъулъфыгъэм зыфагъэдэн фаеу алъытэрэп. Хъулъфыгъэм зыфагъэдэными фэбанэхэрэп. Тэ нахь телъегэкlы хъулъфыгъэхэр зэрыт чlыпlэм… Нахьыбэ зэхэтэшlыкlы ыкlи тэшlэшъу. Сыдэ сэ хъулъфыгъэм зезгъэпшэн фая? Ары, тэ тиеплъыкlи фэшъхьаф еплъыкl.
Сюрея Чага, Сухъум
-Тыркуем икlыжьи Кавказ кlожьыгъэхэм зэу уащыщ. Нэуасэ зыкъытфэпшlына? Джы тэдэ ущыпсэур, илъэс тхьапш хъугъа хэкум узыкlожьыгъэр?
-Сыубых, 1972-рэ илъэсым сыкъэхъугъ. Шхапlэм сырипщэрэхьакlу. Ащ игъусэу кафэ зэlусхыгъэу сэгъэлажьэ. Тыркуем сыщыlэзэ илъэс 25-рэ рестран згъэлэжьагъэ. Мыщ сызщыпсэурэр илъэс 6-хъугъэ, ащ ыпэкlэ хэкум сыщыlэу бэрэ къыхэкlыгъ. 1996-97-рэ илъэсым Налчык сыкъэкlуагъагъ, ащ дэжьым къэскlуахьыгъэр бэдэд. Ау сицlыгъом щыублагъэу Абхьазым сыкъэкlожьыныр сихъопсэпlагъ. Тыркуем lофэу щысшlэхэрэр зэкlэхэри сищыlэныгъэ Абхьазым щызгъэкlоным тезгъэпсахьыгъагъ, сигухэлъ диштэнэу.
-Непэ о узщыпсэурэ обшеством бзылъфыгъэм чlыпlэу щыриlэр сыд фэда? Унагъом, lофшlапlэм, къалэм-Черкес бзылъфыгъэр зыдагъэуцурэр дэт?
-Мэуджэ Бзылъфыгъэр кlуачlэу лъэшэу щытын фае; унагъом, щыlэныгъэм, унэгъо зехьаныр зэкlэхэрэи зыпшъэ дэкlырэр бзылъфыгъэр ары. Хьулъфыгъэхэм ахэм афэгъахьыгъэ гумэкlыгъуи,пшъэдэкlыжь зэхашlи яlэп. Шъыпкъэр пlощтмэ, бзылфыгъэхэри ащ фэдэхэмкlэ хъулъфыгъэхэм ащыгъугъурэп. Бзылъфыгъэр ахэр ыпшъэ дэльыным есагъэу щыт, иlэнатlэу елъытэх. Тэрэз бзылъфыгъэр кlочlэшху, игущыlый лъэшы ау, бзылъфыгъэм пшъэрылъэу зэрихьарэм елъытыгъэм игущыlэрэ икlуачlэрэ макlэ пlоми хъущт.
-Бзылъфыгъэм ахэр ыпшъэ дэлъынхэм ясагъэу щыт пlуагъэ, бзылъфыгъэр мыр сэ къыстефэ, къысэпэсыгъ! Ыlоу зыми кlэдэурэба?
-Сэ синэплъэгъу ащ фэдэ зи къыридзагъэп. Ахэм къатефэрэр ашlэныр тэрэзэу алъытэ. Гущыlэм пае; джэгу е хьадагъэ зыхъукlэ ащ щэзекlоще lофыгъо пстэури, хабзэр бзылъфыгъэм зэрегъафэ, бзылъфыгъэр ахэм ягупшысынэ фае, обшествоми ащ фэдэу елъытэ.
Илъэкl къыхьырэ фэlо фашlр ерэшl зыми ыlощтэп, зэрэхъу хабзэм тетэу зэкlэхэри шlэгъэн, зегъэкlогъэн фае ыкlи пстэури бзылъфыгъэм зэшlуихыныр ипшъэрыль. Хьулъфыгъэм къыфанэрэр а lэнэ зэгъэпэшыгъэм етlысылlэныр, хъухъу кlэракlэхэр къыlутэкъуныр, тхьа ельэlуныр, ешъоныр…
-lофышlэ къызэрыкlо зыфэшъошэ бзылъфыгъэхэм сыд язытет? Сыд фэдэ lоф щылажьэхэра?
-Нахьыбэмкlэ лажьэрэр бзылъыгъэхэр арых. Мылэжьэу щыlэ бзылъфыгъэр мэкlэдэд. Бэдзэрым щапlэ чlыпlэ мин щытым, ащ щыщэу 990-рэм lутыр бзылъфыгъ.
Къанэрэм аlутхэр Ермэл е Узбек хьулъфыгъэх. Хьылъэ зехьа зыфэпlощт фэдэ lоф къинхэми Узбек хъулъфыгъэхэр арых ащыплъэгъущтхэр нахь, Абхьаз хъулъфыгъэхэр арэп.
-Адэ ар сыда къызхэкlырэр? Абхьаз хъулъфыгъэхэр сыда зыкlэмылажьэхэрэр?
-Мыщ дэжьым зэпыргъэзагъэу, гурыlогъуаеу зыгорэхэр щыlэх. Заом игъом Урысыем шапхьэу/амбарго къатырилъхьагъэм фэшl, чlыпlэ имыкlышъугъэ хэр яушъхьагъу. Ащ къыхэкlэу бзылъфыгъэхэр ыпэ ишыгъэ ыкlи lоф ашlэн фае хъугъэх. Ар зы, ятlонэрэр, ижьыкlэ Абхьаз хьулъфыгъэр лэжьэныр къырагъэкlущтыгъэп. «Ащ фэдэ lоф хьулъфыгъэ щылэжьэщта?» аlо.
Гъот ямыlэм къыхэкlэу щыlакlэ унагъом илъэп, ялlы такси зэрифэнэу ышъхьа рипэсырэп, ар тэрэзын лъэкlына… Хэкум урамхэр зыпхьэнкlырэр, хэкlыхэр зыугъоирэр зэкlэхэри Узбек бзылъфыгъэхэмрэ хъулъфыгъэхэмрэ арых. Абхьазым хэкl ыугъиныр емыкlу. lофыр бзылъфыгъэхэми мыщ дырагъаштэ нахь.
-Адэ обшеством унэгъо lофи, хэбзэ lофи зыпшъэ изылъхьажьырэр бзылъфыгъэр арымэ, Абхьаз хъулъфыгъэм сыд ышlэрэр?
-Лажьэрэ хъулъфыгъэри щымыlэу арэп. Щэн щэфэным хэзэгъагъэ хъулъфыгъэхэр Тхьаматэмэ! Мэлажьэх. Ежь зыщытхьаматэ lофым унашъо щешlы, лэжьакlохэр егъэlорышlэх, lоф ешlэкlэ макlо.
Хабзэ lофшlапlэхэми аlутых. Сэ непэ нэсэ унэшlыным щылажьэу Абхьаз хъулъфыгъэ слъэгъугъэп.
-Бзылъфыгъэ движениехэм ыкlи феминизмэм фэбэнэнхэм пае зепеохэр аужьырэ илъэсхэм къэлъагъохэ хъугъэ. Абхьаз хэкум мыщ фэдэхэм яфэмэ бжьымэ щызахашlа? Бзылъфыгъэ хасэ е зэфэс горэ зэхэщагъэу щыта?
-Политикэм хэтэу бзылъфыгъэхэр щыlэх. Илъэскlэ узэкlэlэбэжьым хэдзынхэр щыlагъ; парламентыр зычlэт унэм ыпашъхьэ мышхэхэу загъэнэкlызэ мыдэныгъэ зэlукlэ яlагъ. Мыр зэхэзыщагъэм инахьыбэр бзылъфыгъ. Щэтрэ агъэlагъагъ, мэфэ пчьагъэрэ чlэсыъэх. lофшlапlэм фэгъэкlотэн хэлъэу е lахьыл благъэхэр зэраштэхэрэр щагъэзыенхэу. Ушэтынхэм апхырыкlырэр lофшlапlэхэм аштэнэу кlэдэугъэх.
-Профсоюз яlэным фэбанэхэрэба?
-Ащ фэдэ зэхашlэ гумэкlыгъо яlэп. Сыкъзэкlожьыкlэм сшlогъэшlэгъонэу сычlэупчlэгъагъ. Комунист партие горэ щыl, ари ау сыдми носталгиеу зэlу хыгъ. Зэшlокl зиlэ партиеп. Мыщ хэдзынхэм о уидунэе еплъыкlэ елъытыгъэу макъэ щыптырэп; цlыфым, lахьылым, уинэlуасэ е купэу щыlэм умакъэ фэоты. Политически шъыпкъэныгъэ, пытагъэ; социялист е лъэпкъ шlэжь зыфэпlон щыlэп.
-Зэрэхъурэмкlэ, бзылъфыгъэхэм амакъэ зыщагъэlун, зыкъщагъэлъэгъонэу политически гупчэ яlэп…
-Щыlэп, социялизмэм ыпсахьыгъэ къэралыгъозэ бзылъфыгъэхэм ямафэ ифэшъуашэ уасэр щигъотырэп; Тыркуем, Дунэе Бзылфыгъэ Лэжьакlохэм Ямафэ уасэ щыфашlы, мыщ ар щыlэп, буржуа-дэгъоу щыlэхэм анэкlэ маплъэх, къэгъагъэхэр, шlухьафтынхэр, гъэмэфэкlыныр…
-Хэкоу уздэщыlэм исоциялнэ полажения Тыркуем фэда, сыдэ зэрэзэтекlхэрэр? Обшеством бзылъфыгъэм чlыпlэу щыриlэр къэралыгъуитlуми ащзэфэдэха: Сыд фэдэ лъэныкъоха зыщзэтекlыхэрэр?
-Зэкlэ къэсlотагъэхэм апэуцурэм фэдэ хъущт мы къэсlощтри ау шъыпкъэм сыкъщыуцун фае, мыщ бзылъфыгъэм чlыпlэу щыриlэр бзылфыгъэр зыфаем фэдиз. Тыркуем фэдэу бзылъфыгъэм ежь чlыпlэ зыфхихыжьыным фэбанэн ящыкlагъэп. Мыщ бзылъфыгъэр социялнэ обшествоми lофшlапlэми щыlэныгъэм илъэныкъо пстэуми икупсыпlэ итых, къащэлъагъох. Ыпэкlэ политически гупчэхэм къазэрэщылъагъощтыгъэхэр хэмыlом. Илъэс заулэкlэ узэкlэlэбэжьым, бзылъфыгъэхэм нахь амакъэ аlэтыщтыгъ, политикэм хэгущыlэщтыгъэх, джы политикэм хэт бзылфыгъэхэр къызэрэсшlошlырэм-кlэ чыжьэкlэ щытэу маплъэхэм фэд.
А пстэуми адакlоу, сэ мы хэкум илъэсыбэрэ сыкlэхъопсыгъ, сыщыпсэуныр сиплъэпlагъ, Шlу сэлэгъу, сигуапэу сыщэпсэу. Сиlофшlапlэ згъэпсыгъэ, сищыlакlэ зэтеуцуагъ. Тэрэзэыр пlощтымэ; мыщ къэкlожьыгъэхэм апэрэхэр, унагъом щыщ апэрэ цlыфыр зыгорэущтэу мэпщынэ. Къакlэхъухьырэ ятlонэ лlэужыр адештэ гупсэфэу щэпсэу.
Сэ сшъхьакlэ непи ащ фэдэ къиныгъохэм сапхырэкlы, ау ахэр сшlэщтыгъэх сыкъэкlожьы зэхъум. Тыркуем сыщыlэзэ културэм ылъэныкъокlэ мыщ бэрэ фэбэнагъэхэм сащыщ, ау апэу мыщ укъэкlон зэбгъэлъэгъуныр нахь тэрэз.
