Мис сыщысщ. Согупсысэ. Сызэгупсысри зыщ – си анэ шыпхъурщ. Мис соплъыр, къыспэщыс цIыхубз дахэу, зэкIужу, зи нэгум угъурлыгъэр щызу щыта бзылъхугъэм зыри къызэрыхэмынэжам. Ярэби, сыт хуэдэ лей, сыт хуэдэ щыуагъэ мыбы IэщIэкIар, мыпхуэдэ гузэвэгъуэ къылъыкъуэкIын щхьэкIэ? Хьэуэ, сыщоуэ, ар дауэ си гум къэкIыхха? Майе цIыхум и жагъуэ ищIын дэнэ къэна, псэущхьэм я нэхъ цIыкIу дыдэми егуэуэкIынутэкъым. АтIэ апхуэдэу и гъащIэр кIыфI щхьэ хъуа, хэт бгъэкъуэншэнур? Къуажэ псор къэкIухьи, нэхъ цIыху хьэлэлрэ нэхъ цIыху бегъымбаррэ къыуигъэлъыхъуэнт Майе хуэдэм, абы и дуней тетыкIэм. ДэнэкIи зидзу апхуэдэт, гъащIэшхуэр хуримыкъун и гугъэу псори и хъуэпсапIэт. Ауэ гугъэмрэ гъащIэмрэ щызэтемыхуи къохъу. Иджыпсту хуэдэу сощIэж си анэ шыпхъум и гъащIэр къызэрекIуэкIар. Абы и хъыбарщ къэсIуэтэнури…
ЕджапIэ нэужьым къалэм ягъэкIуэну и адэ-анэм яхузэфIэкIыртэкъыми, Майе къуажэ фермэм жэмышу кIуэн хуей хъуащ. Пэжщ, дыгъуасэ курыт еджапIэр къэзыуха хъыджэбз цIыкIум дежкIэ гугъут а лэжьыгъэр, ауэ нэгъуэщI Iэмал щыIэтэкъым. ИкIи, жэмыш пэрытхэм закъыкIэригъэхуакъым.
Пщэдджыжь нэмэзым дэкIыу, пщыхьэщхьэм гувауэ къэкIуэжу лэжьащ. Езэш имыщIэу кърихьэлIащ а лэжьыгъэ мытыншыр. И цIэр куэдрэ фIыкIэ къраIуащ. Зэман зыбжанэ дэкIри, и хъуэпсапIэ экономист IэщIагъэр зригъэгъуэтащ. ЕджапIэ нэужьым Джэрмэншык къуажэм и сберкассэм куэд дыдэрэ щылэжьащ, «почтэ МайекIэ» къеджэу. А зэманым къриубыдэу Майе щхьэпэ зыхуэмыхъуа щIагъуэ къуажэм къыдэкIакъым. ЦIыху гузавэм зэрыдэIэпыкъун мурад иIэу и щхьэпэ куэдым екIащ икIи цIыхум а фIы яхуищIар нобэр къыздэсым ящыгъупщэркъым.
Унагъуэ щихьам къыщыщIидзэри, Майе и гъащIэр егъэзыхыгъуэ хъуащ. Щхьэгъусэ мыхьэнэншэ гъусэ къыхуэхъури, и насыпыр къутащ. Сабийр Iэблэм тесу адэ-анэм деж къыщигъэзэжым, яхудэхужакъым. Абы къыщыщIэдзауэ ибг щIикъузэри, езым и къарукIэ унэ лъапсэ иухуащ. Иужьым и насып зытригъэувэжын и гугъэу еплъат, ауэ етIуанэу щхьэгъусэ хуэхъуам и узыншагъэм хигъащIэри дунейм ехыжащ. Майе и Iэблэм сабиитIыр тесу къытхуэнащ. Псори тхузэфIэкIымкIэ дыдэIэпыкъун щIэддзащ. Зэман дэкIауэ езы Майе и узыншагъэми къыхигъэзыхь хъуащ, и «фошыгъур» дэкIуей хъуащ. Апхуэдиз гукъеуэр дэнэ кIуэнт? Сыту узыфэ Iей, ауи узримыгъэплъэкIыу. А узыфэм и нэр хилъхьащ Майе. Пэжщ, нэпс куэд щIэдгъэкIащ. Зыри ди Iэмалтэкъым. ИтIанэми жиIэрейт: «Алыхьышхуэм сыхуэарэзыщ, нэхъыкIэ симыщIкIэ». Бэшэчагърэ лIыгъэу Майе бгъэдэлъар куэдым яхузэфIэкIынтэкъым. АрщхьэкIэ узыр зыми къимыщэху, зыми имыщэж. Мис мыр нэхъ сымаджэщыфIщ, нэхъ дохутырыфIщ жыхуаIэу зыри къэдмыгъанэу къетшэкIащ, ауэ зыри и Iэмалтэкъым, къытеункIыфIащ дунеишхуэр.
Дохутырхэм гугъэ лъэпкъ зыри къыдаттэкъым, ауэ езы тхьэмыщкIэ цIыкIум «Операцэр евгъэщI, зэ закъуэ нэхъ мыхъуми си нэхэр къэвгъэплъэжи мы дунейм нэхум сызыхэвгъэплъэж», жиIэ мыгъуэт, ауэ а операцэми зыри къыхуищIакъым. ТхузэфIэкIыу зыри къэдгъэнакъым, ауэ нэхэр къытхуэгъэплъэжакъым.
Сыту зэман хьэлъэт, шынагъуэт, гузэвэгъуэт. ЦIыхуфэр сыту Iув, сыту куэд ишэчрэ. Ауэ зэманыр тепщэщ. Уи гъащIэр гущIэгъуншэу епхьэкIыну натIэм къритхамэ, уфIэкIынукъым. Ар пэжщ. Псоми уосэ. Майе и гъащIэм къыкIэлъыкIуари укъызэмылынт. Ажалыр уплъэкIи къыпхуэмылъагъу, уIэбэкIи къыпхуэумыбыд, уеджэкIи узэхэзымых гъуэбжэгъуэщ гущIэгъуншэщ. Адэ-анэм дежкIэ псом нэхърэ нэхъ хьэлъэр, бын ущIэзылъхьэжыну узыщыгугъыр япэ щищым дежщ. Майе и къуэ нэхъыжьыр сымаджэщым и псэр щыхэкIауэ къыхуашэжащ.
Сыту гуауэшхуэт а махуэр. ПщIыхьэпIэтэкъым. И щIалэ пажэм и нэгур илъэсищкIэ зымылъагъужу зи бын зыгъеижам дунейшхуэр етIуанэу къытеункIыфIащ. Быным и хьэдэр къэзыIэбэрэбыхьу зэзыгъэзэхуэжа анэ гуIэ макъыр зэи сигу икIынкъым, си нэгу щIэкIынкъым. Iэнащхьэм тет сурэтышхуэр къещтэ, нэм хуехь, псэм хуехь, здэкIуар тыншыпIэ хуэхъуну мэлъаIуэ, джэшым хуэдиз нэпсыр къощэщэх. Гур ехуз, зэи къимыутIыпщыжын уи гугъэу. Ауэ сыт хуэдэ гузэвэгъуэ умылъагъуми, уи IэкIэ уи псэр пхухэхыжынукъым. ЗэрыхъукIэрэ гъащIэм пыпщэнущ, упсэунущ, гуауэри гукьеуэри бгъэвынущ…
Майе мэпсэу, щIалэ къыхуэнам папщIэ. «Алыхьышхуэм пхуэмышэчын къыптрилъхьэкъым икIи пшэчыну къаруи къыует», – жи.
Зэман зыбжани дэкIащ абы лъандэрэ, лъагъунлъагъу дыщыкIуэжам деж тIэкIу щхьэщыуауэ къытщигъэхъуну хэтщ, ауэ ар тыншкъым, гъэпщкIугъуафIэкъым, дыгъуасэ хуэдэщ, нэпсыр гъущкъым, къыдрехьеиж гъащIэ блэкIар, нэгум щIэкIа псори. Иджы унэм къыщIэнэжащ Iэбэрабэу, и нитIми зыри ямылъагъуу, къаджэIамэ, мо жыгыщхьэм тес бзу цIыкIум и щхьэр Iушэ ищIурэ зэрыплъэм, зэрыдаIуэм хуэдэу щIэдэIукIыу, къыбгъэдыхьэр макъкIэ къицIыхухукIэ.
Мы тхыгъэр сотх, нэпсыр тхылъымпIэм тоткIуэ, ушкIупIынущ жызоIэри аргуэру къызотхыкIыж, аргуэру, аргуэру…
Хэжь Астемыр,
Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым
экономикэ хуэIухуэщIэхэмкIэ и къудамэм и магистрант.
