2022-рэ илъэсым мэкъуогъум и 19-м Украинэм и Парламент щызахащагъ купэу «Кавказым ишъхьафитныгъэ пай» зыфиlорэр. Ащ пшъэрылъэу фагъэуцугъэр ыкlи зыкlызэхащагъэм фэгъэхьыгъэ упчlэхэр фэдгъэзэнхэу «Европэм иадыгэ хасэхэм яфедерациеу» Германием щыlэм итхьаматэу Зати Сонмез гущыlэгъу тыфэгъугъ.
-Зати, Украинэм и Парламент щызэхащагъэ купэу «Кавказым ишъхьафитныгъэ пай» зыфиlорэм сыда еплъыкlэу фыуиlэр? Ыкlи къызэрэпшlошlырэмкlэ сыда зыкlызэхащагъэр? Адыгэхэм lэпыlэгъушхо афэхъунэу щыта?
-Купэу зыфапlорэр захащэгъэ къодыеу Европэм ит Адыгэ Хасэхэм ятхьэматэхэм заlуагъэкlэгъагъ. Адыгэ Хасэхэр агъэныбджэгъунхэу ыкlи къагоуцонхэу ялъэlухэр къыраlотыкlыгъагъэх. Тэ тихаси ахэр къэкlогъагъэх. Ау Дунэе Адыгэ Хасэм и зы къутамэ нэмыlэми а купым гъусэ тафэхъугъэп ыкlи тагоуцуагъэп. Германием и Адыгэ Хасэ, нэмыкl Хасэхэм афэдэу, зы къутамэу тыщыт. Тихэкужъ ит адыгэ республикэхэр Урысые Федерацием хахьэх, ахэм якъэухъумэн ыуж тит. Тэ Европэм ит Адыгэ Хасэхэмкlэ нэмыкl гупшысэхэр тиlэп ыкlи дэгъоу къыдгурэlо ащи тызэрэдеlэн фаер. Ау ащ фэдэ купхэм Интернетыр зэрэфаехэм фэдэу агъэlорышlэ, лъэпкъым ыцlэкlэ шъыпкъэ зыхэмылъ къэбархэр къыщырагъэкlокlы. Ащ зыгори епшlэшъун плъэкlыщтэп, сыда пlомэ афэдэ фитыныгъэ, гухэкl нахь мышlэми, яl. Мы lофым еплъыкlэу фытиlэр зы – тиакъылы тыригъусэу ахэм мэхьанэ ятымытэу, тэ тилъэпкъэгъухэм ялэжьыгъэ тилэжьыгъэу тыщытын фай. Хымэ къэралэу адыгэхэр зыщыпсэухэрэм, Урысые Федерациери ахэм ахэтэу, якъэралыгъо хабзэхэм къызэрэдалъытэрэм фэдэу типсэукlэ дгъэпсын фай, тихабзэ тщымыгъупшэжьэу.
-Уахътэ заулэкlэ узэкlэlэбэжьымэ хымэ хэгъэгухэм ыкlи Украинэм ащыпсэухэрэм къыраlотыкlыгъагъ Украинэм идзэ къулыкъу хэтэу «черкес батальонхэр» агъэпсын гухэлъхэр яlэу. Сыд о еплъыкlэу ащ фыуиlэр? Ащ изэхащакlохэм сыдым пае ар агъэпсынэу ыуж зыкlихьагъэхэр?
-Сэ теубытагъэ сиlэу къыосlонэу сызыфаер мары. lэкlыб къэралыгъохэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм ащыщэу ныбджугъубэ сиl, арышъ къэбарэу къысlэкlахьэрэмкlэ ыкlи къызнэсырэмкlэ, дунаим тет цlыфхэм адыгэ лъэпкъым ишъыпкъагъэ хэлъэу фэбанэрэмэ ыкlи фэгумэкlырэмэ ащыщ ини, цlыкlуи къахэкlыгъэп а къэбарым ыгъэгушlуагъэу е дыригъэштагъэу. А батальоныр зэхэщэгъэн фае гупшысэр къизыlотыкlыгъэм акъылышхо иlэу къэпlон плъэкlыщтэп. Ащ пшъэрылъэу иlагъэр зы – къэралыгъор къыгъэбырсырыныр ыкlи лъэпкъэу исыхэр зэригъэутэкlыныр ары.
-О уишlошlыкlэ адыгэу дунаим щыпсэухэрэм къагурэlуа ащ фэдэ батальоныр Украинэм идзэ къулыкъу хэтын зэримылъэкlыщтыр?
-А заом тиlоф зэрэхэмылъыр цlыфхэм къагурэlо ыкlи ашlэ, фэдэ гухэлъыр къэзыгупшысыгъэм мурадэу иlагъэр – адыгэ лъэпкъым инациональнэ lоф ыгъэфедэзэ Урысые Федерацием икъэралыгъо кlоцl ыгъэбырсырыныр ары. Нэмыкl гухэлъхэм ахэр ягупшысагъэхэп.
-Аужырэ илъэс 20-м узыхэплъэжьыкlэ къыбгурэlо дунаим адыгэ организациеу щагъэпсыгъэхэм лъэшэу къазэрахэхъуагъэр. Ахэмэ ащыщых Украинэм щызэхащагъэ «Кавказым ишъхьафитыныгъэ пай», Грузием ит «Черкес культурэм игупчэ» ыкlи бэ зыцlэ къэпlошъущтыр. Мыщ ыпкъ къикlыкlэ къэпlон плъэкlышъущта адыгэхэм яlоф ахэр къежьапlэу е лъапсэу афэхъугъэу, хьауми ахэм нэмыкl пшъэрылъхэр зыфагъэуцужьыгъэу щыта?
-Апэрэмкlэ къэсlонэу сызыфаер а зыцlэ къепlуагъэ организациехэм ащыщэу зы нэмыlэми тэ, адыгэхэм, къыддеlэнэу зэхащагъэп. Ахэм нэмыкl гухэлъхэр ыкlи пшъэрылъхэр яlэх. Ятlонэрэмкlэ, нэмыкl хымэ lофыгъохэр зыми ищыкlагъэхэп. Арышъ, тэ тилъэпкъы ыпэкlэ упчlэу къыфыкъокlыхэрэм афэгумэкlышъущтыр, афэбэнэшъущтыр ыкlи атекlошъущтыр адыгэ лъэпкъ закъор ары. Къыдгурыlон фае – тэщ нэмыкl зи тилъэпкъ ыгу зэрэфэмыузыщтыр.
-Организациеу зигугъу къэтшlыгъэхэм зызэхащагъэм щегъэжьагъэу сыд фэдэ lэпыlэгъуа адыгэхэм къарагъэкlыгъэр?
-А организациехэм ахэт цlыфхэр къэгущыlэхэ е зыгорэ къатхы зыхъукlэ ренэу адыгэ lофым ыужы итыхэу, щэхъу фэмыбанэхэу, фэмыгумэкlыхэу къыпщыхъушъущтых, Урысыем ымышlагъэхэр палъхьэу. Ау сэ зыкlи зэхэсхыгъэп аужырэ илъэс щэкlым Урысыем адыгэ республикэхэр нахь дахэ, нахь бэгъуагъэ хъунхэм пае зыгорэ къафимышlагъэмэ пэрыохъушхо афэхъоу. Сэ упчlэу узэзгъэгупшысэнэу сызыфаер нэмыкl. А организациехэу зыфатlохэрэр, адыгэ лъэпкъым лъэшыдэдэу фэгумэкlыхэмэ сыда зыщызэхащагъэ уахътэм къыщегъэжьагъэу непэрэ мафэм нэс зы адыгэ цlыф нэмыlэми къэралыгъоу зыщыпсэурэм емылъытыгъэу lэпыlэгъу зыкlафэмыхъугъэр? Бэмышlэу Тыркуемрэ Сириемрэ ащыпсэурэ адыгэхэм чlыгусысым тхьамыкlэгъошхо къафихьыгъ. Тисабыйхэр, тибзылъфыгъэхэр, тихъулъфыгъэхэр хэкlодагъэх. Хэта ахэмэ ащыщэу зыlапэ зыгъэсысыгъэр, lэпыlэгъу горэ нэмыlэми афэхъугъэр? Ау къэгущэlэн lофым апэрэу иты зэпытых, Урысыем щэхъу афэмыхъужьэу мышъыпкъапlэхэр тыралъхьэх. Ащ сыд къикlырэр? Ащ къикlырэр зы – ахэмэ апэ пшъэрылъэу илъыр бэ дэд, ау ахэмэ адыгэ lофыр ахэлъэп ыкlи ахэлъыщтэп.
Джыри зы гупшысэ горэ пызгъэхъожьынэу сыфай. lэкlыб къэралыгъохэм ащыlэ фэдэ организациехэм яlофшlакlэ узеплъыкlэ япшъэрылъхэр ыкlи яlофшlакlэ зэрэзэфэдэм гу лъыотэ. Зыгорэм икъэралыгъо кlоцl агъэбырсыным, нэмыкl лъэпкъхэр зэрагъэзэонхэм пае лъэпкъ цlыкlухэу щыпсэухэрэм къащырагъажьэшъ агъэфедэнэу фежьэх. Ахэм щымыlэ национальнэ lофхэр къаlэтыхэшъ, нэмыкl лъэпкъыхэм арагъэутэкlыным ыуж ехьэх. Мафэ къэс машlом хагъахъозэ къэралыгъом рэхьатыныгъэу илъыр зэщагъакъо. Лъэпкъ цlыкlоу къыхахыгъэм иlофыгъохэр зэшlуахыным ыуж итыхэп. Къэралыгъоу зэбэныхэрэм иlофкlоцlыхэр зэщагъэкъоныр, лъэпкъыхэр зэрагъэзэонхэр ары зыфае закъохэр. Непэ тызтегущыlэгъэ упчlэхэм къафэдгъэзэжьымэ джащ фэдэ lэмэпсымэу а органзациехэм агъэфедэрэм ащыщ тиадыгэ лъэпкъ lофхэри.
-Хэты ипшъэрылъа адэ а купхэм агъэцакlэрэр?
-Адыгэхэм яlуакlэу – загъорэ къыпlущхыпцlэрэр уипыеу къычlэкlышъущт. Джащ фэд мыри. Илъэс заулэкlэ узэкlэlэбэжьымэ Урысыем ыгъэныбджэгъущтыгъэ lэкlыб къэралыгъохэр джырэблагъэ ошlэ-дэмышlэу пыи къыфэхъужьыгъэх, Урысыем санкциехэр къыфэзыгъэуцугъэ къэралыгъохэм агоуцуагъэх. Ахэм узяплъыкlэ къыбгурэlо зы пшъэрылъэу задахьырэр – Урысыер агъэбырсырыныр, ебэнынхэр. Ащ етlани шlыкlэ-екlолlакlэу фашlыщтым зи ыгъэгумэкlырэп ыкlи шlоlофэп. А къэралыгъохэм къагурыlон фай, зэгорэм зэо-банэр щагъэтыжьыщт, санкциехэр къэралыгъом тырахыжьыщт, ау а илъэс пчъагъэм къыкlоцlы ашlэщтыгъэр Урысыем щыгъупшэщтэп ыкlи афигъэгъущтэп. Ар къязэожьынэу арэп къизгъэкlырэр. Сэ зыфасlорэр ныбджэгъуныгъэу зэдыряlагъэ уахътэр къызэримыгъэзэжьыщтыр ары.
-Сыдэущтэу Европэмрэ Америкэмрэ санкциеу Урысыем къыфагъэуцугъэхэр Германием иэкономикэ фэмэбжьымэ фэхъугъа? Ыкlи сыда Германием щыпсэурэ цlыфхэм а lофым еплъыкlэу фыряlэр?
-Зэкlэ хэгъэгухэр дунэе экономикэм игъэlорышlэны хэлажьэх. Зы хэгъэгум къыщыхъурэ хъугъэ-шlагъэхэр дунэе экономикэм иягъэми, ишlуагъэми рагъэкlын ылъэкlыщт. Арышъ Германиери, lэкlыб къэралыгъоу Урысыем исанкционэ политикэ хэлажьэхэрэм афэдэу, къинышхо елъэгъу. Германием щыпсэурэ цlыфхэм анахьыбэм санкцие lофым фэгъэзэгъэ политикэм дырагъаштэрэп, сыда пlомэ ящыlэкlэ-псэукlэ лъэшыдэдэу зэхъокlыныгъэ фишlыгъ. Адырэ бгъумкlи пштэмэ, Украинэм къыщыхъурэ зэо-банэм дырагъаштэрэп, сыда пlомэ ащи ямылъку зэрэпэlухьэрэр къагурэlо. Цlыфхэм зэраlорэмкlэ: «Ар тэ ти заоп!». Ау ахэм къагурэlо, къиныгъоу зэрыфагъэхэр зилажьэр.
Германиеми, нэмыкl къэралыгъохэми щысэ тырахын фай Урысыемрэ Тыркуемрэ азыфагу зэныбджэгъуныгъэшхоу илъым. Экономикэмкlи, культурэмкlи, гъэсэныгъэмкlи, туризмымкlи lофэу зэдашlэрэм мэхьанэшхо иl ыкlи ишlуагъэ къэралыгъуитlумкlи къакlо. Ащ тэ лъэш дэдэу тырэгушхо.
Сонмез (Вэрэкъо) Зати Туркуемкlэ Узуняйлэ къуаджэу Мударие къыщыхъугъ. Илъэс 25-рэ Зати Туркуем щыпсэугъ, ащ ыуж Гераманием кlуагъэу щэлажьэ. Хасэ lофхэм бэшlагъэу ахэт, адэлажьэ. Мюнхен хасэм илъэси 10 фэдизрэ итхьэмэтэу щытыгъ. Илъэси 5 хъугъэу Европэ хасэхэм яфедерацие итхьэмат. Зати ыгукlи, ыпсэкlи атэжъ хэкум епхыгъ. Илъэпкъэгъухэм аригъусэу, ихэку щыпсэуныр зэгорэм насып фэхъуным кlэхъопсы. Игупшысэ ащ епхыгъэу, илэжьыгъи ащ фэгъэхьыгъэу мэпсэу.
