Değerli okurlarımız,
Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.
Köyde yaşayan sülaleler başlığı, tek başına halen yaşamakta olan sülaleleri içermemektedir. Köyün kuruluşundan bu yana, tespit edilebilmiş olan bütün sülalelerdir. Yasal düzenlemeler sonucu bir kısım köyler mahalle yapılmıştır. Biz köy olarak ifade etmeye devam ettik.
Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.
ahmetcevatbenk@gmail.com
Adıyaman ili, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde; Gaziantep ilinin kuzeyinde 150 km mesafede, Kahramanmaraş ilinin kuzeydoğusunda 161 km mesafede, Malatya ilinin güneyinde 109 km mesafede, Şanlıurfa ilinin kuzeybatısında 111 km mesafede, başkent Ankara’ya ise 820 km mesafede, güneydoğu yönündedir. İlin nüfusu, 2024 yılı adrese dayalı nüfus sayım şekline göre 611.000’dir. Tüm bölgelere karayolu ulaşımı vardır. Kent merkezine 22 km mesafede sivil bir havaalanı mevcuttur.
Adıyaman çok fazla göç alan illerden değildir. Coğrafi olarak stratejik bir konumda da değildir. Bölgeye Çerkes göçleri 93 Harbi olarak bilinin 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sonrası, daha önceden (1864 yılında) Balkan ülkelerine iskân edilen Batı Adıgey bölgesi Çerkeslerinin denizyolu ile Akdeniz’e gelenlerinden oluşmaktadır. Kısa süre Edirne, Çerkezköy ve Silivri kamplarında kaldıktan sonra çeşitli gemilerle Akdeniz’e taşınan gruplardandır. Savaş sonrası, 1878 yılında kontrolsüz bir şekilde bölgeye bırakılan Çerkesler, herhangi bir iskân planı olmaksızın yerel yöneticiler marifeti ile geçici olarak Adana-Ceyhan-Anavarza bölgesi, Kahramanmaraş ili Andırın ilçesi, Pazarcık ilçesi gibi yerleşkelere dağıtılmışlardır. Özellikle Anavarza bölgesinde bulunan Çerkeslerin birçoğu değişik il ve bölgelere gitmiştir.
Savaş nedeniyle göçmen iskân organizasyon kabiliyeti zayıflayan Osmanlı devleti bu bölgede de iskân konusunda yetersiz kalmıştır. Adıyaman’a iskân edilen Abzeh bölgesi Çerkeslerinin bir bölümü Adana ve Maraş bölgesindeki yerel yöneticilerin yönlendirmesi ile geçici olarak Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi yakınındaki Eskinarlı ve Göynük köylerine, grubun kalanı ise Adıyaman ili Gölbaşı ilçesine 22 km mesafedeki Çatalağaç Köyü’ne yerleştirilmiştir. İskân öncesi yine aynı ilçeye bağlı Düzlektaş Köyü’ne yerleştirilen Çerkesler, köyün hukuken iskâna uygun olmaması nedeniyle daha sonra Çatalağaç Köyü’ne taşınmışlardır. İkiye bölünen grubun kalan kısmı da şimdiki Besni ilçe merkezine yerleştirilmiştir.
Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesine bağlı köyleri Kahramanmaraş Çerkesleri bölümünde (Jineps, Ağustos 2023 – https://jinepsgazetesi.com/2023/08/kahramanmaras-turkiye-cerkesleri-29-bolum/) vermiştik. Besni ilçesine yerleştirilen Çerkesler zaman içinde dağılmış, kalanlar ise asimile olmuştur. Çatalağaç Köyü’ndeki Çerkesler ise Türkiye’nin dönemsel ekonomik krizleri nedeniyle büyükşehirlere göç etmişlerdir. Bazı aileler ise yurtdışında yaşamaktadırlar.
Adıyaman bölgesine iskân edilen başka küçük grup Çerkesler de bulunmaktadır. Bir grup, Hasankendi adıyla Adıyaman merkezine 4 km güneybatı yönünde bir köye, diğer grup ise Samsat-Adıyaman-Kahta arasında, il merkezine 43 km mesafede doğu, Kahta ilçesine ise 10 km mesafede batı yönünde Köseler Köyü’ne yerleştirilmiştir. Köseler Köyü’nde hiç Çerkes kalmamıştır. Hasankendi Köyü’nde ise Yıldırım soyadlı aile kalmıştır.
Gölbaşı ilçesi
Çatalağaç Köyü
Adıyaman ilinin güneybatısında 86 km, bağlı olduğu Gölbaşı ilçesinin güneyinde 23 km mesafededir. Köy; 1864 Mart ayında önce Balkanlar’a yerleştirilen, bilahare 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sonrası imzalanan anlaşma gereği ikinci göç ile Akdeniz üzerinden bölgeye getirilen Abzeh bölgesi Çerkeslerinden oluşmaktadır. Tamamı Çerkes iskânı olup, daha sonra köye tarım işçisi olarak gelip yerleşen 20 hane ile birlikte köy 60 haneden oluşmaktadır. Daha önceden Malatya iline bağlı iken, ilçe olarak bağlı bulunduğu Adıyaman ilçesinin 1954 yılında müstakil il olmasıyla, Adıyaman ili Gölbaşı ilçesine bağlanmıştır. Adıyaman’ın il olmasından sonra İş ve İşçi Bulma Kurumu, yurtdışı işçi taleplerini karşılamak için duyuruya çıkmıştır. Duyuruya başvuran Çerkesler kura sıralamasında ilklerde yer almış ve köy nüfusunun yarısından fazlası Belçika, Hollanda ve Almanya’ya işçi olarak gitmiştir. 2025 yılı itibariyle köyde sürekli ikamet eden 35 hane kalmıştır. Yurtdışında çalışan Çerkeslerden köye ev yapıp yaz aylarında gelenler de vardır.
Köy 2023 yılında meydana gelen depremden etkilenmiş ve birçok ev yıkılmıştır. Yıkılan evlerin %95’i köye işçilik için gelip yerleşen yerli halka aittir. AFAD onlar için köye 1 km mesafede yeni bir mahalle inşa etmiştir.
Dil ve kültür
Adigece konuşabilen tek kişi, 2024 yılında yaşamını yitirdiğinden anadilini bilen kalmamıştır. Yabancı evlilik oranı %70’lerdedir. Düğünler yerel geleneklerle yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Hatko, Xuaj, Tsey, Şaguj, Şınaho.
