ХЬЭБЭЗ районым хыхьэ Зеикъуэ (Хьэтӏохъущыкъуей) адыгэ къуажэжьым и цӏэр зэман зэхуэмыдэхэм зыгъэлъэпӏахэм я щапхъэм пызыщэ щӏалэгъуалэ гурыхуэ къуажэм къыщӏотаджэ. Апхуэдэу, зи егъэджэныгъэ лъэкӏыныгъэхэмрэ щӏэныгъэ зэфӏэкӏхэмрэкӏэ, зи творческэ ехъулӏэныгъэхэмкӏэ адрей ӏуэхущӏапӏэхэм къахэщ Зеикъуэ курыт еджапӏэр зэрыгушхуэ щӏэблэхэм ящыщщ Щамыр зи лӏакъуэ хэку АЛАХЬМЭД Мунир. Зи ныбжьыр илъэс 17-м ит Мунир и адэр хьэрып лъэпкъщ, и анэр адыгэ бзылъхугъэщ, Зеикъуэ къуажэм щыщ Джэлэшхэ япхъу Жаннэщ.
И ныбжьыр илъэс 18-м иту Урысейм щӏэныгъэ щызригъэгъуэтыну, медицинэ ӏэщӏагъэм Ставрополь къалэм щыхуеджэну къэкӏуауэ щыта, Щамым щыӏэ Хьэлэб къалэм пэгъунэгъу жылагъуэм щыщ Алахьмэд Мухьэмэд нэӏуасэ хуохъу ищхьэ медицинэ еджапӏэм щеджэ зеикъуэ пщащэм. Икӏи, гухэлъ дахэ зэхуэзыщӏахэм унагъуэ зэдащӏэ. Къапщтэмэ, абыхэм я бынищри къыздэхъуар Урысей къэралращ. Нэхъыжь Амири, абы къыкӏэлъыкӏуэ Самири къыщыхъуащ Черкесск къалэм, Мунир Невинномысск къалэращ дунейм къыздытехьар, ауэ и дэфтэрым итхар Зеикъуэ къуажэрщ…
Мунир зэрыжиӏэмкӏэ, езым и ныбжьыр илъэсиплӏым иту, унагъуэм заӏэтри адэм и Хэкум — Щамым ӏэпхъуащ. Арами, абдежым быным тыншыгъуэ яӏэу куэдрэ щыпсэуфакъым…
— Щамым зауэ хьэлэбэлыкъхэр япэу къыщыхъейм, Тыркум дыӏэпхъуащ, пӏалъэ гуэркӏи абдеж дыщыпсэуащ. Иужьым, дыкъыздикӏа щӏыналъэм щыӏэкӏэр тӏэкӏу сабыр щыхъужым, аргуэру абыкӏэ дгъэзэжащ. Илъэситху хуэдизкӏи Щамым дыщыӏащ. Ауэ, 2020-2021 гъэхэм къэралым и зэхэтыкӏэр аргуэру хьэлъэ щыхъум, ди анэр тщӏыгъуу, Урысейм дыкъихьэжащ, си анэшхуэ Симэ дежи Зеикъуэ къуажэм дыщетӏысэхащ. Си адэр «Красный крест»-м и унафэщӏт, псапащӏэ фондыр игъэлажьэти, ар къигъэнэну ӏэмал иӏакъым. Абы къыхэкӏыу, унагъуэм къытхэту апщыгъуэм къэкӏуэжыфакъым, — дыщегъэгъуазэ Урысейм къызэрыӏэпхъуэжауэ щытам Мунир.
Апхуэдэуи, и къуэш нэхъыжь Амир Зеикъуэ курыт еджапӏэм е 11-нэ классым, Самирэ е 10-нэм, езыр е 8-нэм хэтӏысхьахэщ. Хамэ къэрал къикӏа пэтми, бзэхэр щӏэх къагъэӏэрыхуэри, ЕГЭ-ри, ОГЭ-ри щӏыхь хэлъу ятащ, нэхъыжьитӏри зэкӏэлъыкӏуэу Къэрэшей-Черкесым и медицинэ институтым щӏыхьахэщ. Щӏалэр – «Стоматологие», пщащэр – «Лечебное дело» ӏэщӏагъэхэм тегъэчынауэ хуоджэ, Амир ещанэ курсым, Самирэ етӏуанэм хэсщ.
Жыпӏэнурамэ, Мунир и адэ Мухьэмэд зы зэманкӏэ Хьэбэз район сымаджэщым гинекологыу щылэжьащ. И анэм косметолог ӏэщӏагъэращ лэжьыгъэ зыхуищӏар.
Гъэщӏэгъуэнщ Мунир игу къызэригъэкӏыжыр Зеикъуэ курыт еджапӏэм щыщӏэтӏысхьа пӏалъэр. Атӏэ, е 8-нэ классым щеджэн щӏэзыдза щӏалэ цӏыкӏум дежкӏэ, дауи, гугъут адыгэбзэри, урысыбзэри къигъэӏэрыхуэныр, абыхэмкӏэ еджэн-тхэныр хузэфӏэкӏ хъуныр. Ауэ, апхуэдизымкӏэ ныбжьыщӏэр гурыхуэт, ерыщти, къигъэӏэрыхуэ дэнэ къэна, урысей еджапӏэм щеджэным махуэ бжыгъэм и кӏуэцӏкӏэ фӏы дыдэу хэзагъэри, зы «4» нагъыщэ закъуэ фӏэкӏ имыӏэу е 8-нэ классыр къызэринэкӏауэ щытащ. Къыкӏэлъыкӏуэ е 9-нэ, е 10-нэ классхэр Мунир къиухащ «5» защӏэкӏэ, ипэкӏэ зыпэмылъэща урысыбзэри фӏым я нэхъыфӏу зригъащӏэу.
Узэрыгушхуэну, Мунир къабзэу иропсалъэ урысыбзэм, хьэрыпыбзэм, адыгэбзэм, тыркубзэм, иджыкӏэ инджылызыбзэр фӏы дыдэу зэрызригъэщӏэным хущӏокъу…
Псэлъэгъу къысхуэхъуа Мунир и адэ-анэм, и къуэш-шыпхъум къыхаха ӏэщӏагъэм езыри дяпэкӏэ хуеджэну къысщыхъуами, щӏалэм жиӏащ архитектор е дипломат хъуну зэрыщӏэхъуэпсыр. Абы папщӏи Мунир ерыщу еджэным пылъщ. Псом хуэмыдэу зрагъаджэ предметхэм къыхигъэщыр есэпращ. Фӏэфӏщ биологиери, химиери. Зэрыжиӏэмкӏэ, еджапӏэм къащхьэщыт дэтхэнэ егъэджакӏуэри щыпкъэу, ягурэ я псэрэ етауэ къадолажьэ. Псом хуэмыдэу Мунир къыхегъэщ и егъэджакӏуэхэу Къумыкъу Фаридэ, Борэныкъуэ Зое сымэ. Икӏи, жеӏэ и къыщӏэдзапӏэхэм щыгъуэ щӏагъуэ зхэхэтыкӏэ бэзыр къыгурымыӏуэу щытами, щӏалэм и зэфӏэувэныгъэмкӏэ и егъэджакӏуэхэм хуабжьу зыкъыщӏагъэкъуащ, гъуэгу захуэ трагъэхьащ, ноби гумызагъэу къыщхьэщытхэщ.
— Ди еджапӏэм ущеджэнми жылагъуэ ӏуэхухэм ущыхэлэжьыхьынми уи псэр хегъахъуэ. Къызэрагъэпэщ сыт хуэдэ лэжьыгъэми псэр игъэтыншрэ и гъэгуфӏэу, ухэлэжьыхьыну, щӏэ гуэр хэплъхьэну ухуэпабгъэу уагъэпс. Ди зэхэтыкӏэр хуабжьу фӏыщ, еджакӏуэм и еплъыкӏэм пщӏэ здыхуащӏщ, къыздыхалъытэщ. Апхуэдэ утыкум ущилэжьыхькӏэ, ӏэмал имыӏэу зыбужьынущ, ехъулӏэныгъэхэм зыхуэбгъэпсынущ, лъагапӏэщӏэхэм зеппщытынущ.
Щӏалэгъуалэр дызэкъуэтщ, дызэгуроӏуэ. Абы си гур сыт щыгъуи хегъахъуэ. Нэхъыщӏэ цӏыкӏухэри къыддоплъей. Абыхэм дадолажьэ зэпыт. Жысӏэнщи, нобэрей гъащӏэ къекӏуэкӏым а цӏыкӏухэр хуэныкъуапэщ ди щӏэгъэкъуэн, я гупсысэхэр гъуэгу захуэкӏэ дунэтӏын папщӏэ. Щӏэныгъэ зэгъэгъуэтыныр псом япэ зэрыщытын хуейр къагурыӏуэу, телефонхэм кӏэрысыныр ягъэмащӏэу, еджэным, жылагъуэ ӏуэхухэм нэхъыбэрэ хэтыным къыхудоджэхэ… Щапхъэкӏэ ядогъэлъагъу. Сабий зэчиифӏэхэр ди куэдщ. Дызэгъусэу дотӏысри, дызопсалъэ зэпыт, гъащӏэм и лъэныкъуэ зэхуэмыдэхэм гу лъадогъатэ, щӏэныгъэ зэгъэгъуэтыным хуэмыщхьэхыным къыхудоджэ.
Икъукӏэ сыдехьэх шахматым. Ди еджапӏэм деж а спорт лӏэужьыгъуэм гулъытэшхуэ щыхуащӏ, сабийхэр щагъасэ. Абы мыхьэнэшхуэ иӏэу къызолъытэ. Шахматыр джэгукӏэ къудейкъым, абы и лъабжьэ хъужыр — гъащӏэр къызэрекӏуэкӏ гупсысэращ. Фигу къэвгъэкӏыжыт, зауэхэр шахматым зэрыджэгу ӏэмалхэмкӏэ ирагъэкӏуэкӏыу щытащ! А джэгукӏэм хуабжьу уегъэгупсысэ, уи акъылыр псынщӏэу егъэлажьэ.
Адреймкӏэ, си щӏасэщ футбол, волейбол джэгукӏэхэри. Щамым сыщыщыӏэм, футболым сыпыщӏауэ щытащ, бэнакӏуэ-зэуакӏуэ лӏэужьыгъуэхэми сыхэтащ, — дыщегъэгъуазэ Мунир.
Еджапӏэм и жылагъуэ гъащӏэм мы щӏалэр жыджэру хэтщ, икӏи дыкъытеувыӏэну и чэзущ щӏэныгъэ проектхэр гъэзэщӏэнми ар гуащӏафӏэу, ехъулӏэныгъэшхуэхэр къыпэкӏуэу зэрыхэлэжьыхьым.
— Пэжыр жысӏэнщи, еджапӏэм жыджэрагъ къэзгъэлъагъуэу сыщӏэсыным сыхущӏокъу, сыт хуэдэ ӏуэхуми сфӏэфӏщ сыхэлэжьыхьыну, зыми сыхуэщхьэхкъым. Еджэн ӏуэхукӏэ дэӏэпыкъуэгъу хуэныкъуэм зыщӏэзгъэкъуэну си гуапэщ. Си гур хохъуэ си ныбжьэгъум си сэбэп екӏауэ слъагъумэ…
Псом хуэмыдэу сыдэзыхьэх лэжьыгъэхэм ящыщщ проект зэхуэмыдэхэр гъэзэщӏэныр. Адыгэ газетым иджыпсту зи гугъу сщӏынум теухуа хъыбар тетауэ щытащ. Атӏэ, ди егъэджакӏуэхэм я дэӏэпыкъуныгъэшхуэ хэлъу зыдгъэхьэзырри Москва къалэм щекӏуэкӏа, «История местного самоуправления» проектым дыхэтауэ щытащ. Абы къекӏуэлӏат Урысей Федерацэм и хэгъуэгуу хъуам къабгъэдэкӏа еджакӏуэ 860-рэ. Икӏи, ди еджапӏэм щыдгъэхьэзыра проектым абдеж япэ увыпӏэр къызэрыщихьам дэ хуабжьу дигъэлъэпӏащ, ди щхьэр ину дигъэлъагъужащ, хэгъуэгур тӏэтащ. Къапщтэмэ, къыкӏэлъыкӏуэу, «Я – лидер школьного самоуправления» проектымкӏи Санкт-Петербург къалэм дыкӏуащ. Абы лъабжьэ хуэтщӏар Москва щыдгъэлъэгъуа проектрат. Еджапӏэ самоуправленэм и тхьэмадэу сыщыткӏэрэ, сэ сыхущӏокъу щӏалэгъуалэм и ӏуэху бгъэдыхьэкӏэхэмрэ еплъыкӏэхэмрэ утыку исхьэну, щӏэблэм я гупсысэр, яӏэ хуитыныгъэ лъэкӏыныгъэхэр къэзгъэлъэгъуэну. Абыхэм япкъ итуи, еджапӏэм зэӏущӏэ, ӏуэхугъуэ куэд щӏалэгъуалэм ди жэрдэмкӏэ щыдогъэкӏуэкӏ. Жагъуэ зэрыхъущи, Санкт-Петербург етӏуанэ увыпӏэщ къыщытхьар… Ауэ, ахэр дэркӏэ къызэрымыкӏуэ утыкущ ди ӏуэху зэхэщӏыкӏ къыщыдгъэлъэгъуэну, адрейхэм яйм зыщыдгъэгъуэзэну.
Къинэмыщӏауэ, сфӏэтелъыджэу апщыгъуэм япэрейуэ зэзгъэлъэгъуат тхыдэ къулей зиӏэ Урысейм и къалащхьэхэм я архитектурэ телъыджэхэр. Сигу къэзгъэкӏыжащ урыс тхакӏуэшхуэхэм я ӏэдакъэщӏэкӏхэу а къалэхэм къыщыхъуа тхыдэ къэхъугъэхэм траухуа тхыгъэ купщӏафӏэхэр, урысей классикхэм я ӏэдакъэ къыщӏэкӏа литературэр. Усакӏуэшхуэ Пушкиным и унэр слъэгъуащ!
Деблэгъащ ди хэкуэгъу, Санкт-Петербург дэт аграрнэ университетым и юридическэ факультетым и декан ныбжьыщӏэ, щӏэныгъэшхуэ зыбгъэдэлъ Кӏэмрыгу Тенджыз и ӏуэхущӏапӏэм. Нобэр къыздэсым си нэгу щӏэкӏкъым икӏи си щхьэм схуигъэкӏкъым Тенджыз дигъэлъэгъуамрэ дызыщӏигъэдэӏуамрэ. Ди гуапэ зэрыхъуну, иужьым Тенджыз Зеикъуэ курыт еджапӏэми къытхуеблагъэри, сыхьэт бжыгъэкӏэ щӏалэгъуалэм къыдбгъэдэсыжащ, и гъащӏэ еплъыкӏэм дыщигъэгъуазэу, и ӏуэху зэхэщӏыкӏкӏэ къыддэгуашэу, — гушхуэныгъэр дэплъагъуу игу къегъэкӏыж Мунир.
Дэтхэнэ ныбжьыщӏэми хуэдэу, иӏэщ щӏалэ цӏыкӏур зыщӏэхъуэпс гуращэхэр. И унагъуэм щӏэсхэр, ӏыхьлы-ӏэулэдхэр узыншэныр, зэӏузэпэщу псэуныр псом япэ ирегъэщ.
— Ныбжьыщӏэ куэдым жаӏэнущ: «Сыщӏохъуэпс си адэм машинэ къыхуэсщэхуну, си анэм унэщӏэ хуэсщӏыну»… Апхуэдэ гупсысэхэри дэгъуэщ. Ауэ, нэхъыщхьэу сэ сызыхущӏэкъунур сыкъызыхэкӏа лъэпкъхэм яфӏ жезгъэӏэнращ, си щӏэныгъэм хэзгъахъуэу, си цӏэр жыжьэ згъэӏунращ, «мы щӏалэфӏыр куэдым ядоӏэпыкъу» къысхужаӏэу, си унагъуэр сэркӏэ гушхуэу згъэпсынращ. Ехъулӏэныгъэ ухуэкӏуэн папщӏэ, щӏэныгъэншэу зыри пхузэфӏэкӏынукъым. А дипломат дыдэм сыхуеджэн папщӏэ, сыт хуэдиз щӏэныгъэ збгъэдэлъын хуей! А псори къызгуроӏуэ. Икӏи, зэман згъэкӏуэдкъым, тхылъ седжэныр си щӏасэщи, зыр сыухмэ, адрейр къызощтэ. Мис, иджыпсту «Война и мир» тхыгъэ щэджащэр гупсэхуу щӏызоджыкӏ. Жысӏэнщи, урыс классикхэм я ӏэдакъэщӏэкӏ тхыгъэхэм къатекӏуэн щыӏэкъым. Ахэр нэхъри нэхъыфӏыжу сэзыгъэлъэгъуар урыс литературэмкӏэ сезыгъаджэ Зэубыд Фаридэщ. Абы и дерсхэр хуабжьу гъэщӏэгъуэну ирегъэкӏуэкӏ, дызэджэ тхыгъэм дыхэт къытфӏэщӏыжу къыдгурегъаӏуэ…
Шэч хэмылъу, тхылъ куэдым сабийм и акъылым зригъэужьынущ, и гъащӏэ зэхэщӏыкӏми хигъэхъуэнущ. Абы папщӏэ, щӏалэгъуалэм еджэным зыпыӏуамыдзыну къыхузоджэ, — жеӏэ щӏалэ гурыхуэм.
И ныбжьым емылъытауэ, Мунир зылъагъуныр зылъэгъуа, зыцӏыхуныр зыцӏыхуахэм яхуэбгъадэ хъунущ. Гъэсащ. Лъэпкъыпсэщ. Уеблэмэ, Хэкуитӏ зэриӏэм – Урысейми Щамми зэрыригушхуэр, зэхуэдэу фӏыуэ зэрилъагъур къыхегъэщ.
— Сынасыпыфӏэщ. Къэралитӏми — Урысейми Щамми си зэфӏэувэныгъэмкӏэ куэд къызбгъэдалъхьащ, тӏури си щӏэгъэкъуэн лъапӏэщ. Уеджэнымкӏэ, ущылэжьэнымкӏэ Урысейм деж къызэрымыкӏуэу тыншщ.
Адреймкӏэ, си унагъуэр къыскъуэтщ, си анэшхуэ Симэ си жьауэщ, гъащӏэм хуэгъэзауэ ӏуэху зэхэщӏыкӏ ин зыбгъэдэлъ си анэшхуэр си гъэсакӏуэ нэхъыщхьэщ. Абы сызыхуигъасэхэр ди лъэпкъыр зэрыин хабзэ дахэхэращ. Сэри си нэхъыжьхэм сызыщӏапӏыкӏ хабзэхэр зэрызыхэслъхьэным сыхущӏокъу. Псом япэуи нанэ къысхуигъэувыр еджэным нэхъри сегугъунращи, ар зыщызгъэгъупщэкъым.
Зэрыслъытэмкӏэ, фӏылъагъуныгъэ зыхууиӏэ сыт хуэдэ ӏуэхури къыбдэхъунущ, ущехъулӏэнущ, умыщхьэхыу ухущӏэкъу къудеймэ. Ущӏэгупсысын хуейщ дяпэкӏэ уи гъащӏэр зэрыхъуным, зэрыбухуэным, къыпщхьэпэжын ӏуэху къыхэпхыни хуейщ. Нэхъыщхьэр аращи, къалэн зыхуомыгъэувыжу, ипэкӏэ укӏуэтэфынукъым.
Сыщӏохъуэпс къэрал щэ ныкъуэм щӏигъум щикъухьа си адыгэ лъэпкъыр мыкӏуэдыным схузэфӏэкӏ къаруи щӏэныгъи есхьэлӏэну. Зы щӏыналъэ дыщимыпсэухьми, зэпыщӏэныгъэ диӏэным мыхьэнэшхуэ хэлъщ. Дызэпызыщӏэр ди бзэрщ, зетхьэ хабзэхэрщ, тхэлъ щэнхабзэрщ. Ахэр дымыгъэкӏуэдмэ, лъэпкъри дунейм тетынущ. Ауэ сытми адыгэм жиӏэкъым: «Дызэкъуэтмэ, дылъэщщ» жэуэ. Сыт хуэдэ ехъулӏэныгъэри лъэпкъым щигъуэтынур зэкъуэтмэщ. Дэ, щӏалэгъуалэм, нобэ зэманым куэд къыдэлъытащ а зэкъуэтыныгъэр дгъэбыдэнымкӏи, тхъумэнымкӏи. Абы дыхущӏэвгъэкъу! – къыщӏигъужащ ди псэлъэгъу ныбжьыщӏэм.
