Ekim 1917’de halkların temsilcilerinin katıldığı Rusya Konferansı yapıldığında, Lenin Nisan Tezleri adıyla yayınlanan görüşlerini bu konferansta ortaya koymuştu. Bu Konferansın Kuzey Kafkasya tarihinde yeri önemliydi.
O zamanlar Çerkes Bolşevikler tüm Kuzey Kafkasya’da topraksız ve az topraklı köylüler arasında çalışmalar yürütüyorlardı. Maykop, Nalçik, Vladikafkas, Tuapse, Soçi gibi kentlerde Konferanslar düzenlemişlerdi. Çerkes işçi-köylüleri Kuzey Kafkasya’da ilk defa Sovyet İktidarını bir Adige köyü olan Bjedughable’de ilan ettiler. Mos Şocen, Şahan Geri Hakurate ile birlikte Maykop Parti organlarını oluşturdu. Kuban Gerçeği adıyla bir gazete çıkardı. Rusya’da Çarlık yıkılmıştı. Kuzey Kafkasya’da ise iktidar Geçici Hükümeti destekleyen bir gurubun elindeydi. Hükümet tutuklamalarla Kuban Gerçeği adlı gazeteyi kapattı. Kitleler mitingler düzenledi, baskıların kaldırılmasını ve Hükümetin istifa etmesini, yerini İşçi Temsilcileri Sovyetleri’ne bırakmasını talep ettiler.
1918’de İşçi-Asker Köylü Temsilcileri seçim yaptı, bir komite kurdular. Başkanlığa Adıge Bolşevik Mos Şocen seçildi. Nisan 1918’de Kuban Sovyet Cumhuriyeti ilan edildi. Mos Şocen şu konuşmayı yaptı: ”Yoldaşlar! Kuban Bölgesinde yaşayan Dağlılar adına sizleri selamlıyorum. Dağlılar Kafkasya’nın çocukları, özgürlüğü hep biliyorlardı ama Bolşevikliğin ne olduğunu uzun süre bilemediler… Onlar bunu ancak şimdi öğrendiler.“
Adıgey’de bunlar olurken Nalçik’te ise Kabardey Köy Temsilcileri Kongresi toplandı. Betal Kalmık halkın Bolşevikler’e katılmasını istedi. Yardımcıları Tembot Akhokh, Yusuf Nastuyev, K. Makhside, Kellet Ulbaş gibi Kabardeyli devrimcilerdi. Bu isimlerin tümü de 1905-1907 Rus Burjuva Devrimi’ne katılmış, sürgüne gönderilmişlerdi. Sürgün halklarının aydınlarıyla ilişkiler geliştirmişlerdi. O yılların Çerkes aydın ve yurtsever kişileri bu ilericilerdi. Şimdi dönmüş, Kabardey devrimine katılmış ve 1918’de Nalçik Parti Örgütü’nü kurmuşlardı.
Devrim sürerken karşı-devrim saldırıları da sürüyordu. Bu saldırılar karşısında devrimci Çerkesler yer altına indi, gizli örgütlendi, Kızıl Muhafız Birlikler oluşturdu. Geçici Hükümeti istifaya zorladılar.
Aynı günlerde Alanya’da ise (Osetya’da) devrimci bir parti olan Çermenist Parti kurulmuştu. Kuzey Kafkasya’da iç çatışmalarla yürütülen bir savaş başlamıştı. O yıllarda diaspora olmuş Çerkesler arasında da anavatan Kuzey Kafkasya’ya yönelik dönüşler netlik kazanmıştı. Osmanlı İstanbulu’nda yaşayan Tsağo Nuri ve Dım Kardeşler gibi pek çok yurtsever, Kuzey Kafkasya’ya dönmüştü. Anavatana ilk dönen ve oralarda eğitim faaliyetleri yürüten, okullar açan, anadilde gazete çıkartan Çerkes yurtseverleri, bu ilerici kişilerdi. Çerkesler onları unutmayacaktır.
Tsağo Nuri’nin çıkardığı Adığe Mak-Adığelerin Sesi-adlı gazetede, Tavkan Mole, Mecid Fünziy gibi Çerkes Bolşevikler makaleler yayınlamaya başladı. Nalçik’te miting ve gösteriler yapıldı. Çerkes Bolşevik Betal Kalmık, Hajumar Karaşey ile birlikte Devrim Komitesi oluşturdu. Kabardey’de pşıların tarlalarını ellerinden aldı köylülere dağıttı. Kabardey’de öğretim ve eğitim faaliyetleri için bir Eğitim İşleri Komiserliği oluşturuldu. Terek Bölgesi Halkları Kongresi’ni toparlayan Bolşevikler ise; Çeçen, Kabardey, Alan (Oset) halklarının Bolşevik temsilcileri ile Kızıl Orduya güç veren çalışmalar yürütüyorlardı. Almanlar’ın ve Osmanlılar’ın destekledikleri karşı-devrimcilere karşı mücadele yürütüyorlardı. Sovyet Yönetimini tanımayan ve Sovyet Komitelerine saldırılar yönelten Çerkesler ise, Rus general Denikin ve Adıge albay Şahin Kılıç Geriy etrafında birleşmişlerdi. Yoğunlaşan saldırılarla çok ölümler meydana geldi. Yaralanan Bolşevikleri tedavi etmek için ilk defa bir Çerkes kadın komünist, Kızıl Ordu’ya katıldı. Artık Çerkes devrimi Çerkes kadınlarının arasına girmişti. Çışha Cambulat, Tsutse ve Goşenay Şocen, ilk Çerkes kızıl kadınlardı.
Abhazya’da ise bir Kongre yapıldı. Abhaz halkının eğitim ve öğretim faaliyetlerini arttırmak için, A.İ. Çukbar, K.F. Dzidzariya eğitime ağırlık verdiler. Simon Basaria, Samsa Canba, Vasili Agırba, Mihail Tarnava gibi kişiler sorunlara çözüm aradılar.
Aynı günlerde Sohum Bölgesi Komitesi kuruldu. Komitenin başkanı Abhaz Yefrem Eşba ile yardımcısı Nestor Lakoba, Gudauta yöresinde faaliyet sürdürüyordu. Rus, Gürcü, Ermeni emekçileri de destek veriyordu. Daha çok Abhaz köylüleri arasında örgütlenmeye çalıştılar. İlk defa Kiaraz adlı silahlı guruplar Bolşevikler’e destek verdiler.
Aynı günlerde karşı-devrim ayaklanması başlatan Abhazalar kurulmuş Komiteyi feshettiler. Bolşevik karşıtı gösteriler kentte yayıldı. Sovyet İktidarına karşı silahlı saldırı sürdüren çok sayıda Abhaz, Beyaz Ordu’daki Çerkes süvarilerine katıldı. Kazak, Rus, Çerkes karşı-devrimcilerinin temsilcileriyle birlik oldular.
Abhaz Bolşevikler bu karşı-devrimci ayaklanmadan sonra 8 Nisan 1918’de ikinci kez Sovyet İktidarını ilan etti, Askeri Devrim Komitesi oluşturdular. Başkanlığına yeniden Yefrem Eşba, yardımcılığına ise Nestor Lakoba getirildi. Gagra ve Gudauta’da Köylü Temsilcileri Sovyetleri, Abhazya Sovyet iktidarını tanıdıklarını açıkladılar.. ‘Ulusların kendi kaderlerini belirlemesi hakkı’ ilkesi uyarınca hazırlıklar başlatmış oldular. Bu defa da Abhazya’da kurulan Sovyet İktidarına, Gürcü Menşevikler 17 Mayıs 1918’de son verdi. Gürcü Menşevik Askeri birliklerinin Abhazya’ya girmesiyle Abhaz Halk Konseyi Özerkliği kabul etmiş ve özerkliğe dahil olmuştu. Bu tarihte başlayan Abhaz-Gürcü anlaşmazlıkları çözüme kavuşturulamadı. Günümüze kadar geldi.
Kızıl Ordu Gürcü Menşevik Hükümetini devirdi. Abhazya’da 1921’de yeniden Sovyet egemenliği kurulmuş oldu. Gürcüler’in Abhazya üzerindeki egemenliği son buldu.
Sayı: 2006 10
