Kuzey Kafkasya’da, Rusya Federasyonu (RF) üyesi bir cumhuriyet olup toprakları bütünüyle Krasnodar Krayı toprakları ortasındadır. Yüzölçümü 7.600 km.kare (200 km.karelik Krasnodar Barajı ile 7.800 km.kare), nüfusu 447.109 (2002), başkenti Maykop (1989’da 148.608; 2002’de 156.931; 2006’da 167.9 bin).Nüfusun 234.900’ü kentli (% 52.5), 212.209’u da köylüdür (% 47.5). Yine nüfusun % 53.5’i kadın (239.090), % 46.5’i de erkektir (208.019).
2002’de, toplam nüfusun 108.115’i Adıge (% 24.18), 288.280’i (% 64.48) Rus (% 64.48), 15.268’i Ermeni (% 3.41), 9.091’i Ukraynalı (% 2), vd idi.
Rus sayısı, Adıge sayısının 2.6 katı ise de, bu nüfusun önemli bir bölümü, barışçı ve konuksever bir bölge olan Adıgey’e sağlık ve huzur içinde bir yaşam sürdürmek için başka yerlerden gelmiş, yani bir tür konuk olan hasta ve emeklilerden oluşmaktadır. Bu yeni getirilen nüfus katılmadığında, temelde, birer ana kitle olarak, siyasal bir ‘etnik Adıge’ ve bir ‘Adıgeyli etnik Rus’ nüfus dengesi vardır.
Rus nüfus azalan, yani 1989’da 293.640 (% 68) iken, 2002’de 288.280 (% 64.5)’e düşen;Adıge nüfus ise, az da olsa artan, 1989’da 95.439 (% 22.1) iken, 2002’de 108.115 (% 24.2)’e yükselen bir nüfustur.
Nüfus 2006’da 442.7 bine, ortalama nüfus yoğunluğu da km.kare için 56.8’e düşmüştür.
Özerk yaşama geçiş:
1922’de, Kuban ve Laba ırmaklarının orta sol ovalarında, Adıgeler’in yaşadığı 10-30 km genişliğinde ve 300 km uzunluğunda, yay biçimindeki bir şerit üzerinde, 27 Temmuz 1922’de oluşturulan Adıge Özerk Oblastı’nın (AÖO) sınırları ilkin 23 Mayıs 1923’te çizildi. Kuruluşunda yüzölçümü 2.660 km.kare, yönetim merkezi de Krasnodar (Yekaterinodar) kentinde idi. İlkin “Çerkes (Adıgey) ÖO” olan adı, 24 Ağustos 1922’de “Adıgey (Çerkes) ÖO” olarak değiştirildi, daha sonra, 13 Ağustos 1928’de “AÖO” adını aldı. Kuruluşu döneminde Adıge nüfus çoğunluğu vardı. 1926’da 113.5 bin nüfus içinde % 44.8 Adıge (50.821), % 25.6 Rus (29.102), %23.3 Ukraynalı (26.405) ve % 0.7 Ermeni (738) bulunuyordu.
AÖO, diğer etnik Kuzey Kafkas yörelerinden kopuk, uzakta ve en kuzeyde, Rus dil denizinin içinde, yani 1864 yılının Adıge yerleştirme (sürgün) alanlarını kapsayan bir yerde kurulmuştu. Diğer Kuzey Kafkas bölgeleri ise, Rus dil denizinin bittiği güney sınır bölgesinde, birbirleriyle temas içinde idiler. Ama “Adıgey ÖO” ile 1924’te kurulan Karadeniz kıyısındaki Tuapse merkezli “Şapsığ Ulusal Rayonu”, 1864 Rus dış ve iç sürgün uygulamaları sonrasında oluşan, tamamen izole yerlerde bulunuyorlardı (Bu yerlerde Bjeduğ, K’emguy ve Kuban Kabartay, vb yerli olarak oturuyorlardı. Bunlara Şapsığ ve Abadzeh sürgünler eklenmişti). Buna rağmen, Rus milliyetçiliğinin bastırılıp bu iki küçük yöreye, özellikle birkaç bin Şapsığ’a özerklik verilmiş olması, Sovyetler’in, başlangıçta, küçücük toplumları bile gözeten adil ve demokratik bir anlayışa sahip olduklarını; Lenin’in ölümü ve Stalin ile birlikte bürokratik bir yozlaşmanın, çağdışı ve bayat bir Rus milliyetçiliğinin yeniden hortlatıldığını, insanlara “ilkeler” adına zulmedilmeye, idamlara ve toplu sürgünlere başlandığını, bu arada Şapsığ özerkliğinin de 24 Mayıs 1945’te kaldırıldığını görmekteyiz (Türkiye’de de, aynı sevimsiz ve bayat ırkçı-Türkçü bürokratik baskıların azgınlaşması, militarizm, 1924 yılı sonrasında, özellikle askeri ve adli uygulamalarla başlatılmıştı).
Adıgey ÖO, önceleri, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) içinde bağımsız bir idari birim idi; sonraları, “bir başka ile (kraya) bağlı daha küçük bir idari alt birim” (“özerk oblast”, yani bağımsız “oblast”tan daha düşük bir statüde, il ile ilçe arası bir birim) yapıldı. Önce Kuzey Kafkas Krayı’na, 1934’te Azak-Karadeniz Krayı’na bağlandı. Sovyetler Birliği düzeyindeki 1936 genel düzenlemeleri çerçevesinde, oblastın yönetim merkezi, Adıge ana yerleşim kuşağı yakınındaki Krasnodar’dan, uzaktaki Maykop’a taşındı ve aradaki Giaginsk (Djedje) rayonu da oblasta eklendi, böylece yüzölçümü 3.900 km.kareye çıktı (1.240 km.kare ya da % 46.6 oranında bir toprak artışı). Ertesi yıl, 1937’de oblast, yeni oluşturulan Krasnodar Krayı’na bağlanıp, bu kez de, onun bir idari alt birimi yapıldı. Daha sonra, güneydeki Maykopski rayonunun da oblasta eklenmesiyle, yüzölçümü 7.600 km.kareye (Krasnodar Barajı ile birlikte,7.800 km.kareye) çıktı (yani,2 misli bir toprak genişlemesi oldu).
Oblasta yeni topraklar eklenmiş olması nedeniyle, Adıge oranı, azalarak % 20’ler düzeyine düştü:1939’da %22.8 (55.048), 1970’de % 21.1 (81.478), 1989’da % 22.1 (95.439), 2002’de % 24.2 (108.115). Rus nüfus ise % 70’ler düzeyinde (1939’da % 71.1; 1970’de % 71.7) seyrettikten sonra, 1989’da % 68’e, 2002’de de % 64.48’e düştü.
Oblast, Ekim 1990’da cumhuriyet kurma kararı aldı, 3 Temmuz 1991’de Rus SFSC’ne bağlı Adıgey Özerk SSC’nin kuruluşu RSFSC Parlamentosu’nda kabul edildi. Aralık 1991’de SSCB’nin dağılması üzerine, yeni adıyla “Adıgey Cumhuriyeti” (AC), RSFSC yerinde oluşan RF’nin bir üyesi oldu.
1989-2002 yılları arasında, tarım ve sanayi sektöründe yaşanan ekonomik çöküş nedeniyle başlayan Adıgey dışına yönelen kitlesel nüfus göçü ve çöküşü, devlet desteği ve emekliye konut tahsisi yoluyla, bölge dışından yeni yerleşimciler getirilerek, şimdilik de olsa durduruldu, böylece Adıge oranının belirleyici bir konuma ulaşması önlendi. Bu da, ileriye yönelik bazı niyetlerin var olduğunu, bunların zamana yayıldığını ve uygun bir konjonktürel ortamın beklendiğini göstermektedir. Yani Adıgeler’in üzerinde ‘Demokles’in Kılıcı’ sallanıp durmaktadır.
(Devam edecek)
Düzeltme
“Jıneps” Aralık 2006’da yayınlanan “Kabartay-Balkar Cumhuriyeti-1” yazısında düzeltilmesi gerekli bazı teknik hatalar vardır:
1)Kabartay nüfusu, RF dışındaki Güney Osetleri de hesaba katıldığından, Oset nüfusundan daha az olarak verilmiştir. Bu nedenle, 2002 sayımına göre, RF’deki 400 binin üstünde nüfusu bulunan Kuzey Kafkas topluluklarının nüfus sıralamasını sunuyoruz: Çeçen-1.360.253; Avar-814.473; Kabartay – 519.958 (Kabartayca konuşan 60.517 “Çerkes” ile -580.475); Oset-514.875; Dargi-510.156; Kumuk-422.409; İnguş-413.016; Lezgi-411.515.
2) 2002 nüfus sayımına göre Kabartay-Balkar’daki Balkar oranı ve sayısı da % 12.9 (116.004) olarak verilmiştir. Bu hata, yararlandığımız bir kaynağın, oradaki Türk asıllı azınlıkları da (Ahıska Türkü gibi) Balkar nüfusuna katmış olmasından ileri gelmiştir. Balkar oran ve sayısı % 11.6 (104.951)’dir. Düzeltir ve okurlarımdan özür dilerim. C.Y.
Sayı : 2007 03
