‘Zulüm artsın ki zeval bulasın’ denildiği gibi Çarlık zulmüyle sona gelmişti. 1905’lere girildiğinde ise Rusya merkezlerinde kapitalist üretim ilişkileri, kapitalist pazarlar gelişmişti. Burjuvazi ulus devlete, ulusal pazarlara sahip olma adına Rus Burjuva devrimini gerçekleştirdi. Çarlık monarşisine karşı ayaklanmalar başladı. Gelişen Rus devrimiyle milli unsurlar, demokrat, ilerici kimlikler burjuva devrimine katıldılar. Kuzey Kafkasya’da diaspora edilen Çerkeslerden vatanda geride kalanlar, 1905 Rus Burjuva devrimine katılmış, ileri kazanımlar elde etmişlerdi.
Burjuva devriminden sonra Kuzey Kafkasya’da Geçici Hükümet kurulmuştu. Mayıs 1917, Mart 1918 arası kurulan Dağlı Hükümeti Vladikafkas’ta varlık gösteriyordu. Kabardey – Balkar, Karaçay – Çerkes, Kuzey Osetya, İnguşetya, Çeçenya, Dağıstan bölgelerini kapsıyordu. Hükümetin içerisinde Kuzey Batı Kafkasya (Adığey), Güney Osetya bir de Abhazya yoktu. Dağlı Hükümeti yerel bir hükümetti. Yönetimi feodal unsurlardan oluşmuştu. Rusya’da iktidar olan Lenin yönetiminin yıkılacağını sanıyordu. Bu yüzden de Lenin yönetimindeki Sovyet Hükümetini tanımıyordu. O dönem peş peşe Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan yerel hükümetleri, Lenin yönetimindeki Sovyet Hükümetini tanıdıklarını bildirmiş kendi bağımsızlıklarını ilan etmişlerdi. Kuzey Kafkasya’daki Dağlı Hükümetinin yerel feodal beyleri ise Lenin iktidarını tanımamış fakat bir türlü de o yıllarda bağımsızlığını ilan etmemişti.
Dağlı Hükümetinin başında Grozni petrollerinin işletmeciliğini yapan Abdülmecit Çermoyev vardı. Hükümette Kabardey’i Şejoko ile Kotse, Osetya’yı Çalikat’i, İnguşya’yı Çebaği, Çeçenya’yı Şeyh Uzun Hacı Hasan Saltık, Dağıstan’ı Prens Nuh Bek ile General Mikahil Halilov temsil ettiklerini açıklamışlardı. Dağlı Hükümet temsilcilerinin tümü de yerel feodal unsurlardı, sınıf karakterleri itibarıyla ulus bilinçleri yoktu. Öte yandan Lenin önderliğinde Sovyet Hükümetini tanıyan Çerkes halk sınıflarının değişik katmanları vardı. Sovyet Komiteleri kurmuşlardı. Henüz bağımsızlığını ilan etmeyen Dağlı Hükümeti feodal unsurları Çerkes köylülerinin desteklerini yitirmişti.
Kafkasya’da devam eden savaşların ardından desteğini yitiren Dağlı Hükümeti 1918 Mart’ında fiilen yönetimini sona erdirmiş, dağılmıştı. Temsilcileri Kızıl Ordu karşısında destek için yurt dışına gittiler. Bir ay sonra – 8 Nisan 1918’de – Türklerin, Almanlarla düzenledikleri Trabzon’daki bir Konferansa katıldılar. Almanlar bu sıralar Bakü petrollerine göz dikmişlerdi. Petrolü ele geçirmek için türlü arayış içerisine girmiş, dağılan Dağlı Hükümetinin bazı temsilcilerini Trabzon Konferansına davet etmişlerdi. Bunu Çerkesleri sevdikleri için yapmamışlardı. Kendi çıkarlarını düşündükleri için yapmışlardı.
Trabzon Konferansı sonuçsuz bir girişim olarak kalınca Dağlı delegasyonu da İstanbul’a hicret (!) etmişti. Bu defada Enver Paşa onlara ön ayak oldu, 11 Mayıs 1918’de Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti adı altında Dağlı Hükümetinin bağımsızlığını ilan ettirdi. Lenin yönetimindeki Sovyet Hükümetini tanımayanlar İstanbul’a geçmiş önce Almanlarla, sonra Türklerle işbirliği geliştirmiş, hükümet kurduklarını ilan etmişlerdi. Fiilen Kuzey Kafkasya’da söz sahibi değillerdi. Tam da bu sıralar 1918 Mart – Mayıs aylarında, Dağıstan’da yeni bir Hükümet kurulmuştu. Sovyet yönetimini tanıyordu. Yurt dışına çıkmayan eski Dağlı Hükümeti’nin Çeçenya üyesi Şeyh Uzun Hacı Hasan Saltık ile Necmettin Godsiniski de Lenin iktidarındaki Dağıstan Hükümetinin kuvvetlerini tanımıyor, onlara karşı savaşıyordu.
Bu sıralar Kafkasya’da savaş için koşulların oluştuğuna inanan, Turan emelleri peşinde koşan Enver Paşa, İstanbul’da ilan ettirdiği Dağlı Hükümetinin çağırısıymış gibi göstererek Bakü ile Kuzey Kafkasya’ya ordularıyla girdi. 20 Haziran 1920’de Gence kentini ele geçirdi. Aynı süreçte Almanlarda Güney Kafkasya’da Federal bir devlet ilan ettirmişlerdi. Tam da bu ilişkiler yumağı içerisinde Enver Paşa, Almanların önünü kesmek için, oralara kendisi girmek istiyordu. Bu yüzden de Trabzon’da Almanlarla birlikte düzenledikleri Konferans sonuç vermemiş, Enver Paşa da, Almanlar da böyle yollara başvurmuşlardı. Ama Azerbaycanlılar Enver Paşa’yı destekleyince, Almanlar burada da başarısız oldular. Bu defada Almanlar, Federal Hükümetten Azerileri çıkarttı Gürcistan’a 26 Mayıs’ta bağımsızlık ilan ettirdiler.
Enver Paşa, Gence’ye girince Azerilerden 20 – 30 bin, Dağıstan’dan da 10 – 15 bin asker toplayıp Kafkasya’yı, Orta Asya’yı bir de Aşağı Volga’yı işgal edip Turan emellerini gerçekleştirecekti. Enver Paşa kuvvetleri Bakü’ye doğru genişledi. Bu arada Dağıstan’da Kızıl Ordu birliklerine karşı savaş yürüten Şeyh Uzun Hacı Hasan Saltık ile Necmettin Godsiniski, Beyaz Ordu komutanlarından Albay Biçerahov’la birlikte 12 Ağustos 1920’de yönünü Derbent’e çevirmiş Derbent’i ve çevresini ele geçirmişlerdi. 2 Eylül 1920’de Bolşeviklerin elindeki Dağıstan’ın başkenti Mohaçkale’yi, 3 Eylül 1920’de Temür Han Şura kentini ele geçirmişlerdi. Böylece Dağıstan’da büyük toprak sahibi Kumuk Prensi Albay Nuh Bek Biçerahova başkanlığıyla bir Dağlı Yönetimi kuruldu. Bunlar da Lenin yönetimini tanımadılar. Ardından 16 Eylül 1920’de Enver Paşa kuvvetleri Bakü’yü ele geçirdi, Dağıstan’a girdi, bu sefer de Dağlı Yönetimini Enver Paşa dağıttı, Albay Biçerhaova’dan Derbent’le Mohaçkale’yi ele geçirdi, buraları işgal etti.
Sayı: 2011 11
