Ridade, Çerkeslerin efsanevi bir lideridir. Hakkında söylenen halk şarkıları günümüze kadar ulaşmıştır. İnal Nef ise Çerkesya birliğini oluşturan büyük önder diye anılır. İnal Nef’den itibaren Çerkesya yöneticileri onun ve kardeşinin soyundan gelenlerden olduğu gibi, daima ülke büyük meclisi tarafından seçilen Pşımyapşde (büyükpşı, pışılarpışısı, hükümdar) yine bu soydan gelenlerden seçilmiştir.
1427 yılında İnal’ın seçimiyle başlayan bu süreç 1822 yılında Kosok’un seçilmesinden sonra son bulmuştur.
İnal Nef’in kardeşi Enermas’ın torunu olan Temryukua, babası Aydar’ın yerine Pşımyapş olan I.Kaytuk’un ölümü (1554) üzerine büyük meclis tarafından Pşımyapş olarak seçildi. (1554-1570)
Temryukua’nın Mamsıruka, Saltanuk, Dumanıkua, Beberukua adında oğulları ve Altınçaç, Malharup, Goşenay adında kızları vardı.
Hükümranlığını pekiştirmek isteyen Temryukua, çevre hanlıklarla akrabalık ilişkileri kurdu. Büyük kızı Altınçaç’ı Astrahan hanlığı Prensi Bekpolat ile evlendirdi. Bu aileden Simon Bekbulatovich’in 1575-1576 yıllarında IV.İvan yerine bir yıl saltanat sürdüğü de söylenceler arasındadır. Ortanca kızı Malhurup’u ise Büyük Nogay Ordası’nın Beyi İsmail Mirza’nın oğlu Tin Ahmet ile evlendirdi.
Kuzeni Kankılıç Kanokua, Sibok Atsimgok ve oğlu Kudadek ile Tanaşuk başkanlığındaki bir heyeti Çar IV.İvan’a gönderdi. Temmuz 1557 tarihinde Moskova’ya ulaşan heyet “Rusya’ya tabii olmak istediklerini” söyledi. İmzalanan anlaşma ile “Ruslar ve Kabardeylerin hep dost kalması,iyi komşuluk ilişkilerinin devam etmesi, düşmanlara karşı işbirliği yapılması” kabul edildi.
Bunlarla yetinmeyen Temryukua, oğulları Saltanuk ve Mamsırıkua başkanlığında bir elçilik heyetini, Gazi Kumuk Şamhalı’na karşı yardım istemek üzere Eylül 1559’da Moskova’ya gönderdi. Emanat (rehin) olarak IV.İvan’ın yanında kalan Saltanuk,vaftiz olup Mihail Temryukuaviç Çerkaski adını aldı ve Çar’ın muhafız kıtasında görevlendirildi.
20 Ağustos 1561 tarihinde ise küçük kızı Goşenay’ı Çar IV.ivan (Korkunç İvan) ile evlendirdi. Vaftiz olup Maria Temryukuavna adını aldı. Kurulan bu akrabalık Rusların Kafkasya da ki nüfuzunu artırdı.
Temmuz 1570’te I.Devlet Giray komutasında ve Temryukua’nın yeğeni Kordanuk’un kılavuzluğunda Kabardey topraklarına giren Kırım birliklerine karşı mücadele eden Temryukua, Afips ırmağı kıyısındaki savaşta ağır yaralandı, oğulları Dumanıkua ve Mamsırukua esir düştüler. Ağustoğ 1570’te aldığı yaraların etkisiyle Temryukua öldü.
Geçtiğimiz yıllarda çokça konuşulan “450. yılında Rusya-Kabardey, sonsuza kadar beraber” tartışmasının kökeninde bir evlilik ve bir ittifak anlaşması olduğu apaçıktır.
Bu arada,18 Eylül 1739 tarihinde imzalanan Belgrad Antlaşması’nın 6. maddesinde “Büyük ve Küçük Kabardeylerin, hiçbir tarafa tabi olmayıp müstakil kalacakları ve iki devlet arasında fasıla teşkil edecekleri, Osmanlı Devleti, Rusya ve Kırım Hanlığı’nın Kabardeylerin işlerine karışmayacakları“ hükmünü de bir kenarda tutmak gerekir.
Temryukua, saltanatını korumak ve pekiştirmek için çağdaşları gibi evliliklerle akrabalıklar kurarak müttefikler aradı. Tüm çabalarına karşı hükümranlık onun soyunda kalmayarak İnal soyundan gelenlere geçse de Kabardey ülkesinde silinmez izler bıraktı.
Nalçık da,Maria Temryukuavna heykeli elinde Çar IV.İvan’ın mektubuyla tüm haşmetiyle meydandan geçmişin o günlerini hatırlatıyor.
Kaynak: Sadık Müfit Bilge, Osmanlı Çağı’nda Kafkasya 1454-1829, Kitabevi İstanbul 2012
