Şinasi
14 Kasım, 1862
Rusya hükümeti, Büyük Petro’nun istilâcı ve yakınındaki İslâm memleketlerine hücum siyasetine bağlı olarak, istiklâl arzusu ile ayaklanan Çerkesler’e taarruz etmektedir. Şinasî, aşağıdaki siyasî makalesinde, Çer keşlerdin kahramanlığından, her bakımdan kendisinden kat kat üstün büyük bir devlet ile mücadelesinden takdirle bahsettikten sonra, Rusya’da çıkan veya Avrupa’da neşredilip de Rusya tarafını tutan gazetelerin Çerkesler’in zaten esir bir millet oldukları için yok edilmesi hususundaki fikirlerine cevap veriyor. Esir bir milletin yok edilmesi gerekirse, önce Rusya’nın ortadan kaldırılması icabedeceğini ileri sürerek Çerkesler’ in istiklâllerinin tasdikini temenni ediyor.
Makale ilk def’a Tasvir-i efkâr gazetesinde (Nu. 40, 21 Cemâda I. 1 Teşrinisani, 1279-14 Kasım, 1862) Payitaht umumî başlığı ile, imzasız neşredilmiştir. Müntehabât-ı Tasvir-i efkâr’a Çerkeş Kavmine Dair Bend-i mahsus başlığı ile alınmıştır (Şinasî-üçüncü basım, Matbaa-i Ebüzziya, 1311, s. 10 v.6.).
VIII.
Çerkes milletinin kılıcı etmeği olmak üzre, henüz nimet-i serbestiden behre-yâb olan (1) bir fırkası her nev’ fünun ve sanayi-i harbiyeden mahrum bulundukları hâlde, müddet-i medideden beri (2) milliyet ve vatanını kendisinin tahminen altmışbeş misli raddesinde bulunan bir devlet-i muazzamanın muhacemat-ı şedide-i gaddârânesinden (3) muhafaza etmektedir.Vaki olan rivayâta nazaran, bunlar birkaç seneden beri daha ziyade terakki yollarını tutarak idare-i umumiyelerini, azasını bi’l-ittifak intihab eyledikleri bir meclisin yed-i iktidarına (4) teslim etmiş ve bunun maiyyetinde dahi fasl-ı deâvi (5) için lüzum görünen mahallere küçük küçük meclisler teşkil eylemişlerdir. İşte bu hâllere ve harekât-ı harbiyelerinde hiçbir vakit öyle Karadağlılar gibi vahşiyâne ve hûnhârâne (6) davrandıkları işitilmediğine nazaran, Çerkesler’ in, istiklâlini, Avrupa’nın hakkaniyetine (7) tasdik ettirecek raddeye geldiklerine şüphe olunamaz.
Bir de malûm olduğu üzre, Büyük Petro’nun teşebbüsâtı ve ahlâfına (8) bıraktığı vasıyet-nâme, Rusya devletinin hey’et-i idaresini bütün âlemi istilâ etmek efkârı üzerine te’sis etmiş ve ahlâfı dahi kat’â gösterdiği yoldan ayrılmamıştır. Mezkûr vasiyet-nâme ise evvelki muhacemâtın hem-civar bulunan memalik-i islâmiye üzerlerinde icra olunmasını tavsiye eder. İşte binaenaleyh Çerkesler, hukuk-ı âmmenin ihlâlini mucib olacak böyle bir efkâr-ı müstevliyânenin (9) o havalice icraatına sed olmakta olduklarından, muhafazaları kâffe-i milel-ü düvelin menafi’-i müşterekelerindendir (10). Hususiyle-37 numarada beyan olunduğu üzre-(11) Ingilterelû, Hind’de olan teallûku (12) münasebetiyle, Rusyalular’ın bunları ezerek, Acemistan üzerinden o taraflara bir yol açmasına hiçbir veçhile razı olamaz.
Kaldı ki Rusya’da bulunan ve Avrupa’da çıkıp da Rusya tarafdân olan gazeteler, Çerkesler’i esaret maddesinden dolayı hukuk-ı insani- yeden çıkaracak ve kahr-ü istisalleri vâcibtir diyecek surette itham etmektedir (13).
Esaret tarafdârı olmadığımız hâlde, şöyle cevap veririz ki bir milletin mülkünde esir bulunmak bi’hakkin izalesini (14) davet edecek bir bahane olsa idi, Rusyalu’nun şimdiye kadar dünyada nâm-ü nişanı kalmamalı idi; zira kendileri geçen senelere kadar serf nâmı ile timur-baş esirler kullanırlardı ve zaten Avrupalu’dan azma bir kavm olup dünyanın en mütemeddin (15) ve terbiyelu milletlerinden ma’dud olan Amerika memalik-i müctemiası (16) ahalisinden Cenublular, cumhuriyet idaresinde ve Hiristiyan mezhebinde oldukları hâlde, esir kullanmak için umumen can feda eder surette muhaliflerine mukavemet etmektedir.Bu hâlde Avrupalular, bunların âdeta demini heder (17) ve milliyetlerini değil, bulundukları mülkü bile zîr-ü zeber (18) etmeleri lâzım gelirdi. Bir pamuk ticaretine sekte (19) getirmemek için, onlara meyil gösteren ve zimnen vikayeleri sadedinde (20) görünen milletler, hukuk-i umumiyenin muhafazası için Çerkesler’i himaye etmemek reva mıdır?
Böyle istiklâl ve milliyetleri uğurunda bî- muhâbd (21) canlarını feda eden bir milletin şu hukuk-ı meşruhası (22) resmen tasdik olunacak olursa, bu mukabelede esaret maddesini kaldırıp, andan hâsıl olan menafi’lerini dahi feda edecekleri, efkâr-ı vatan-perverânelerinden me’- mul olunur (23).
1-Serbestlik ihsanından hisse bulmuş olan. 2-Uzun zaman. 3- Gaddarcasına şiddetli hücumları. 4- Muktedir, gücü yeten eline. 5- Dâvaları kesme, halletme. 6- Vahşice ve zâlimcesine, kan içercesine. 7- Adalet ve insafına. 8- Halefler, kendinden sonra gelenler. 9-İstilâ fîkirleri, yayılma fikirleri. 10- Bütün devlet ve milletlerin menfaatlerindendir. 11- 32 numaramızda, Çerkeş ruesasından iki kişi Londra’ya gidip, Rusya’ya karşu İngilterelu’nun himayesini istid’â eylediklerini beyan etmiştik. Bu def’a bunların istid’âları üzerine Debats (Deba) nam Fransız gazetesinde görülen bendin bir fıkrasıdır:
“Çerkes ahalî-i şeciasının bu hareketi Avrupa ve Asya tarihleri için faydasız bir vak’a değildir. Kraliçe’ye takdim olunan ariza, Rusya devletinin Çerkesistan’da gaasıbları aleyhinde bir mufassal ve şedid protesto oluyor. Mezkûr arizada şurası dikkat-i mahsusaya şayandır ki Çerkesler böyle düvel-i muazzama-i garbiyeden birine, Rusyalular’ın deniz üzerinde korsanlık etmekle ittiham eylemek efkârı ile müracaat ettiği anlaşılıyor. Çerkesler, kendi milletlerinden birisi bir canibe gitmek için Rusya korsanları tarafından tutulmak muhatarasından emin olarak denize çıkamadıklarından dolayı şikâyet etmektedirler. Bundan istidlâi olunduğuna göre, Karadeniz’in daima bî-taraf olduğunu müeyyet olan 1856 senesi muahedesinin hilâfına olarak Rusyalu, bahr-i mezkûrda korsanlık etmektedir. Bu hâl sahih ise, Îngilterelu’nun endişede bulunmasına teaccüb olunamaz”. Bu bende cevap olarak Jurnal der Petersburg nam Rusya gazetesinin neşreylediği fıkrada 1856 senesi muahedesi iktizasınca Rusyalular’ın Kara-deniz’de on cenk gemisi bulunacağından bahsolunmuştur.
Mülâhaza
“Fi’l-hakika devlet-i müşarüeyhânın bu hakkı müsellem ise de, Rusya tâbiiyyetinde bulunmamak maksadı ile vatanını muhafaza eden bir milletin yolcularını iz’âc etmek hususunda mezkûr gemilerin kullanılması caiz olabilir mi? İşte burası cây-i mütalâadır.
İstid’â bahsine gelince şu veçhile beyan-ı tesavvur ederiz ki İngiltere devletinin Asya kıt’ası ile münasebeti, sair Avrupa devletlerinin cümlesinden ziyade olduğuna mebnî, anların Asya’ca ilerilemesinde sed olabilecek milletlere muavenet İngiltere hükümetinin rnenafii iktizasından olduğundan başka, İngiliz halkının cihan-gîr-i âlem-i serbesti olan milletlerden ma’dut olduğa hasebiyle, Çerkesler’e müsait olması insaniyetinden me’mul olunup” (Nu. 37, 9 Cemadâ I., 20 Teşrinievvel, 1279). 12- Alâkası. 13- İnsanlık haklarından çıkaracak ve kahr ve kökünden yok edilmeleri icabeder diyecek tarzda suçlandırmaktadırlar. 14-Hakkıyle yok edilmesini. 15- Medenileşmiş, medenî. 16- Amerika Birleşmiş Memleketleri. 17- Kanını yok etme. 18- Alt-üst. 19- Durgunluk. 20- Korunmaları teşebbüsünde. 21- Çekinmeden, pervasızca. 22- Açıkça izah edilen hakları. 23- Vatanseverlik fikirlerinden ümit olunur.
Kaynakça: Şinasi-Makaleler,Külliyat IV. Baskıya Hazırlayan Fevziye Abdullah Tansel,Dün-Bugün Yayınevi, Ankara 1960
