Kafkasya’da Rus bölgesel gösterilerinde ırkçılık

Kafkasya’da, Sovyet sonrası her türlü gösteriler, Rus milliyetçilerinin ekonomik politikaları ve jeopolitik istikrasızlıklarını gizlemeye dönüşmüş hareketler olmuştur. Bölgede temel belirleyen açı, ırkçı politikalar üzerinden Kafkasyalıları ve onların özgürlük eğilimlerini dışlamaktır. Bu politika yeni dönemde, Kafkas etnisitesinin inkârı olmuştur. Bunda bir başka belirleyici faktör ise Sovyet sonrası hızlı bir şekilde bölgesel nüfus değişimi, yer hareketleriyle nüfus azalması ya da savaş veya ekonomik istikrarsızlıklar sebebiyle hızlı göçlerle yer hareketleri olmuştur. Kafkasya’da Stavropol Kray bölgesinde, Rus nüfusun azalması, ekonomik değişiklikleri, istikrarsızlıkları doğurmuştur. Bu istikrarsızlıkların temeli 1991’lerden başlayarak, 2005’lerde açığa çıkan bölgesel ırkçı saldırılardır. Bu durum, Kafkasya’da etnik ilişkileri ‘germiş’, ‘gergin’, ‘gerilmiş’ ilişkileri doğurmuştur. RF vatandaşlarının etnik kökeni Rus ya da daha geniş söylemle Slav olan topluluklar, resmi devlet ilişkilerinde ya da resmi devlet kutlamalarında, anma etkinliklerinde, festivallerde ve geçit törenleri yürütülürken, güç ve gövde gösterileriyle, Kafkas kimlikleri üzerinde psikolojik kimlik baskılarına dönüştürülmüştür.
Daha Sovyetler döneminde dostluk, kardeşlik, barış ve birlik içinde yürütülen tüm gösteriler, Sovyet döneminde başından itibaren 1950’lilere, hatta: “1960’lardan 1980’lere kadarki dönem boyunca Sovyet halkının büyük çoğunluğunun Sovyet şehirlerindeki 1 Mayıs ve Devrim Günü geçit törenlerine katıldığı iyi bilinmektedir. Şehirlerdeki bu tür geçit törenlerinin en önemli anı, kent meydanı boyunca yüksek bir platform üzerinde duran, kalabalığa el sallayan parti liderlerinin önünde geçit yapanların yürüyüşü..” anında, insanların yüksek sesle hoparlörden yükselen seslerle, bölgedeki halkların, ulusların, milliyetlerin, kardeşliği, dostluğu üzerinden, halkların birliğinin, dayanışmasının bozulmaz kardeşliğine vurgu yapılırken; dağıtılan Sovyetlerden sonra bütün gösterilerde, törenlerde artık açık, aleni, Rus ve geniş anlamda Slav topluluklarının üstünlüğü, Kafkas etnik kökenlilerinin ise varlıklarının inkâr edilmesi üzerinde gösteriler yürütülmeye başlandı. Bu durum, yeni dönemde, Kafkas etnik kökenliler üzerinde ırkçı, milliyetçi, şoven akımların baskılarını başlattı.
Rusya Federasyonu (RF), Stavropol Kray’ında, 2009’da başlatılarak “Stavropol Günü” adı altında kutlamalar yaptı. Bu durum, bölgedeki Kafkas nüfus üzerinde ırkçı gösterilere dönüştü. “Den Kraya” adı altında düzenlenen bu ırkçı gösteri, kutlamaların kökeni nereye dayanıyordu, bakıldığında; “2 Mayıs 1847 (veya Gregoryan takviminde 14 Mayıs 1847) Çarlık Rusyası tarafından Kray’ın kuruluş gününe denk gelen Den Kraya, Stavropol Krayı’nda; 1995 yılından beri kutlanmaktadır.” RF’nin, 1991’de çöken Sovyetler Birliği’nin (SSCB) yasal varisi, ana bakiyesi olarak ortaya çıkmasından sonra, SSCB’den farklı bir ulusal kimlik oluşturmaya yönelik, zorlu bir süreç başlatılmıştı. SSCB zamanındaki ‘enternasyonal’ ilişkilerden Rus milliyetçiliğine geçiş, tam da bu masum gibi gösterilen törenlerde Rus ırkçılığı hortlatılmış, Kafkas kimlikleri üzerinde şoven baskılar doğurmuştu.
İzlenen politika; dağıtılan SSCB sonrası, geliştirilmek istenilen Rus ulus inşası ve ırkçı, milliyetçi politikaların hayata geçirilmesiydi. Tüm RF’de, Rus toplulukları geniş söylemle Slav toplulukları arasında daha 2005 ve 2009’lardan başlatılıp büyütülerek yaşatılan RF’de, “Anavatan Savunucuları Günü (Den zashchit nika Otechestva) ya da 12 Haziran Rusya Günü (Den Rossi) veya bölgelerde Stavropol Kray’ın da olduğu gibi, Den Kraya (Çarlık Rusya’sı tarafından Kray’ın kuruluş günü)” biçiminde Rus ırkçılığının, milliyetçiliğinin horlatılması, yeni dönemde azınlık milliyetlerin ve özellikle Kafkas kökenli etnisitelerin inkârı, yok sayılması çabalarıydı… Sovyetler döneminde bütün Sovyet yurttaşlarının eşit, özgür gelişmesi için ilişkiler sürdürülürken, dağıtılan SSCB’den sonra özellikle Kuzey Kafkasya’da yeni dönemde Kafkasya adı dahi kullanılmak istenilmemiş, Kafkasya coğrafyası, “Güney Rusya” tanımlaması şeklinde dillendirilmişti. “Güney Rusya” tarihin en uzak döneminden beri yerli (otokton) Çerkes topluluklarının yaşadıkları topraklardı.
Bu coğrafya dağıtılan SSCB’den sonra 1991’den başlayarak, 2000’lerden, 2005 ve 2009’lardan itibaren RF içerisinde yeni dönem ilişkileriyle, hem ekonomik istikrarsızlıkları, hem politik ve etnik köken ilişkilerini, Rus ırkçı, şoven bakışla, Rusya Günü (Den Roissi), Den Kraya (Çarlık dönemi kuruluşu), 14 Mayıs Cumartesi günü (Müzeler Günü) adıyla, gerekse Rusya Ulusal Gençlik Günü (God Molodezhi) adı altında, Rus ırkçılığının hortlatılması, çeşitli etkinlikler, sergiler, müzeler ve yürüyüşler ile türlü gösterilerle, Kafkasya’daki yerli halk olan Kafkas kültürünü, dillerini, tarihlerini, insanlarını yok sayamaya yönelik adımlar olmuştur.
Bu politikalar değişik biçimlerde Rus şovenizmini, ırkçılığını beslemektedir. Ama hala aklıselim Rus yurttaşları geleneksel Sovyet kültür mirasını savunmaktadırlar. Örneğin Kafkasya bölgesinde 2009’da, 42 yaşındaki bir Rus’un söylemi: “Yaşayan birçok etnik gurup var… Bu yüzden farklı gurupların farklı kültürleri, dilleri ve tarihleri anlaması önemlidir… Bu kutlama olmaz, insanlar bir araya gelmez ve günlük yaşamlarına ait özellikleri ve gelenekleri hakkında konuşamazlarsa… o zaman bölgemiz için sorunlar ortaya çıkar.”
Kafkasya bin yılların geleneksel kültürlerini konuşmalı, yaşatmalı. Kafkasya hem etnik hem jeopolitik bir sınır olduğu için eşsiz bir önemdedir.
Kaynak: Sovyet Sonrası Rusya’da Etnik İlişkiler, Kuzey Kafkasya’da Rus Olanlar ve Rus Olmayanlar, Andrew Foxall, Çev. Serkan Özdemir. Koyu Siyah Yay. 2015. Ank.