Açaxu / Ace / Ake (2. Bölüm)

0
1203

-Bir tutam saç’ın 5000 yıllık hikâyesi-

Saç uzatma ve kesme ile ilgili bazı uygulamalara kısaca göz atalım:

“Kimi tarihçiler Eski Yunanların uzun saçlı İskitleri kadın sandıkları ve bunlara Amazon adını taktıkları kanısındadırlar. Bkz. Hyppolyte, Penthesileia.”

“İnsan yüzünde yedi kara hat vardır: iki kaş, dört kirpik, bir saç.”

“İslâm inançlarında bir çocuğun doğumundan yedi gün sonra onun için kesilen kurbanla kesilen saçına akika denir. Şeriata göre çocuğun doğumunun yedinci günü hem kurban hem de çocuğun saçları kesilir ve çocuğa ad verilir.”

“Tevrat’ın anlattığına göre olağanüstü gücüyle ünlü Samson Yahudilerin kurtarıcısıdır, Filistinlilerle savaşmak için annesi tarafından tanrının hizmetine verilmiştir, bir eşeğin çene kemiğiyle bin Filistinliyi öldürdüğüne inanılır, ezici gücünü saçlarının uzunluğuna borçluymuş.”

“Brahmanizm ve Budizm’de de kutsal saç biçimini dile getiren, kutsal topuzu ‘Mukuta’yı Hint çilecileri kullanırmış.”

“Kendilerini tanrıya adayarak nezire giren Yahudiler saçlarını da kesmezler, uzatırlar.”

“Eski Etrüsk inançlarında uzun saçlı ve sakallı olan tanrı Orcus daha sonra Pluton ya da Dis Pater adıyla anılmıştır.”

“Saç Sakal Kesme, (ilkel) özellikle Avustralya ilkellerinde saptanan yas simgesi.”

“Sa’diyye (İslam, Rufailiğin bir kolu) tarikatında, saçları uzatmak, üç köşeli sivri külah giymek ve deuse adı verilen özel bir yılanlı tören yapmak başlıca özellikleridir.”

“Yaratı, tanrıça Aruru, Uruk’luların yakınması üzerine dengiyle dalaşıp kentlileri rahat bırakması için Gılgamış’ın dengi Enkidu’yu yaratırken ona savaş-tarısı Ninurta’nın gücünü, buğday-tanrıçası Nfsaba’nın saçlarını ve davar tanrısı Samukan’ın tüylerle kaplı vücudunu vermiş.”

“Gene Durkheim’ın verdiği örneklere göre kötülük edilmek istenen kimsenin saçı yakılınca kendisine de bir zarar geleceğine, benzeri bir heykel ya da bebek yapılarak ona iğne batırılınca o kimsenin acı çekeceğine inanılır.”

“Neşeli törenlere karşı acılı törenlerin başında yas törenleri gelir. Burada kefaret, ölünün günahlarını bağışlamak için yapılır. Bu yüzden ilkeller, vücutlarına ağır yaralar açarlar, saçlarını keserler, başlarına çamur sürerler.”

“Dryope istemeden bir Dryad’ı öldürmüş bulunur. Dryope korku içinde kaçmaya kalkışır, fakat topukları toprağa köklenmiştir. Kadın yalnız belinden üst tarafını oynatabildiği için eyvah diye saçlarını yolmaya kalkışır, fakat avuçlarını saçlarla değil, başından kopan yapraklarla dolu bulur.”

“İskandinav mitolojisinde de başlangıç buzlu sislerle sıcak buharların birbirlerine karışmasıyla tasarımlanır. Bu karışmadan dev Ymir meydana gelir. Doğa, Çin tasarımında olduğu gibi, gene de doğadan meydana gelmiş olan bu dev Ymir’in soluğundan, kanından, saçlarından vb. meydana gelir.”

“(Çin mit.) Pan Ku, evreni on sekiz bin yılda kurmuş. Kimi anlatımlarda da bin yıllar boyunca yaşamış; öldükten sonra sol gözünden güneş, sağ gözünden ay, kanından denizler, saçlarından ormanlar, gövdesinden yeryüzü, son soluğundan rüzgârlar meydana gelmiş.”

“Saç ve sakallarını hiç kesmeyen Sih’ler, Nanak Dev’in bu guru’larda yaşamaya devam ettiğine inanırlar.”1

“Theseus’un saçlarını adadığı “Apollo” da çok büyük bir ihtimalle, kutsal Güneş-Kralı’nın ölümünden önce saçları kesilen Kar, Q’re ya da Karys adlarıyla da bilinen Karu’nun (“Tanrıça Kar’ın oğlu”) kendisidir. Bu durumda Koru, Tyros’lu Samsan ve Megara’lı Nisos ile aynı kaderi paylaşmıştır. Comyra (“saç kesme”) adı verilen bir ritüelde, genç erkekler kafalarının ön kısımlarından kestikleri saçları Apollon’a atfederek, o andan itibaren Kuretalar olarak adlandırılırlardı. Muhtemelen Libya kaynaklı olan bu gelenek (Herodotos: iv. 191), buradan Küçük Asya ve Yunanistan’a yayılmıştır.”2

“Bu dönemde İrlandalılar, en çok da Iona Adası’ndaki St. Columba Manastırı’ndaki misyonerler (İÖ 563’te kurulmuştu) alınlarını bir kulaktan ötekine tıraş edip saçlarını arkadan uzatırlar, ellerinde uzun sopalar, sırtlarından sarkan deri su torbaları, azık çantaları, yazı tahtaları ve dua kitaplarıyla, Meshin bildirimini büyük bir gayretle kendilerinin öğrendikleri topraklara geri getirirlerdi.”3

“Ambon Adası yerlileri saçın doğaüstü güçler içerdiğine ve saçlar kesilirse gücün de gideceğine inanırlar.”

“İlkel kabilelerde bireyin dış görünüşü ile mensup olduğu totem arasındaki emareyi taşıyan en önemli beden parçası ise saçtır.”

“Hz. Muhammed’in saçlarından birkaç telin muska niyetiyle sarıkların içine dikildiği olmuştur.” “Siyamlılar başın içinde, başı koruyan bir ruh oturduğuna inanırlar. Bu ruhun her türlü yaralanmadan korunması gerektiği için saç ve sakal tıraşı merasimle yapılır.”

“Moriler saç kesmenin gök gürültüsü ve şimşeğe neden olacağına inandıklarından, kesme işlemi sırasında hem bunları önlemek hem de obsid taşından yaptıkları bıçaklarını kutsamak için büyü yaparlar.”

“Yeni Zelandalılar için yılın en önemli günü saç kesim günüdür.”

“Kamboçya’da kralın saçının kesimi devlet töreniyle olurken, Japon kralının saçı kral uykuda iken kesilir.”

“Orta Avrupa’daki bir inanışa göre âdet dönemindeki bir kadın saçları kesildiğinde toprağa gömülürse saçlar yılana dönüşecektir.”

“Peru ve Şili’de tararken çıkan saç tellerini bile duvar içindeki deliklere ve yarıklara saklarlar.”

“Almanya’daki bir inanışa göre ortaya atılan saçlar yüzünden dolu yağabilir, yıldırım düşebilir.”

“Thlinket Kızılderilileri ise fırtınalı havayı bir kızın evin dışında saçlarını taramasına yorumlarlar. Viktorya kabilelerinde kuraklık durumunda yağmur yağması için saç yakılır.”

“Yukon bölgesinde Kızılderililer kesilen saçlarını atmaz, küçük parçalar halinde biriktirerek ağaç çatallarına bağlarlar veya hayvanların erişemeyeceği yere gizlerler.”

“Maldiv yerlileri de saçlarını biraz suyla birlikte veya az pamuk içine koyarak, en emin yer olarak düşündükleri mezarlara gömmeyi uygun bulmuşlardır.”

“Ceam’da evli erkekler saçlarını keserlerse eşlerini kaybedeceklerine inandıklarından saçlarını kesmezler.”

“Almanya’da bir inanışa göre yedi yaşından önce saçları kesilen erkek çocukları ileride korkak olacaklardır.”

“Totemik kabilelerde saç kesme yas işaretidir. Yakını ölen kadın bedenine toprak sürerek saçlarını kesmek zorundadır.”

“Yahudilerde ‘Nazarite’ denen yeminli kimseler için daha başka yasaklarla birlikte saçlarını kesmeleri de yasaktır.”

“Hindistan’da ölen kişinin varsa, yas için en büyük oğlunun saçları kesilir.”

“Eski Mısır’da ise normal zamanda saçlarını kazıttıkları halde yas zamanı saç ve sakallarını uzatırlarmış.”

“Hindistan’da hâlâ sürdürülen bir gelenek olan dul kadınların saçlarının kesilmesi eski Türklere kadar uzanan bir fenomendir.”

“Doğu Asya’da, saçlarını tepelerinde ve enselerinde bağlayarak toplayanlar şehirli iken tıraşlı veya örgülüler göçebelerdir.”

“Vedalar zamanından beri tıraşlı başın tepesindeki bir tutam saç Brahmalar, Kşatriyalar ve Vasiyalar kastları için ayırıcı özellik olmuştur. ‘Shika’ denilen bu saç beynin bir kısmını kaplar.”

“Hindistan’da Sadhular, ‘jata’ diye bilinen oldukça uzun saçlara sahip olanlardır. Bunlar ancak yaşayacak kadar az yerler, çıplak dolaşır, saç ve sakallarını kesmezler.”

“Keçeleşmiş, örülmüş saçlar Afrika’da hem siyahların birliğini ve gücünü temsil eden hem de baskı ve emperyalizmi reddeden çift yönlü politik bir semboldür.”

“Yüzler ve başlarındaki tüm kıllarını kazımalarıyla ünlenen Kalenderilere karşın sadece saçlarını kesmeleriyle bilinen Çiştiyye gibi tarikatlar da vardır. Ahmet Yesevi geleneğine bağlı dervişlerin de saçlarını tıraş ettirdikleri bilinmektedir.”

“Saç kesme işlemi hem Hinduların hem de Müslümanların hac sırasında gerçekleştirdikleri ortak bir eylem olarak karşımıza çıkar.”4

Kaynakça:

1. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü, Remzi Kitabevi 3. Baskı, 2000-İstanbul, sayfalar: 36, 203, 277, 281, 343, 363, 380, 440, 440, 446, 454, 461, 247, 323, 502, 397

2. Robert Graves, Yunan Mitleri, Tanrılar, Kahramanlar, Söylenceler. İngilizceden çeviren: Uğur Akpur, Say Yayınları, İstanbul-2010. s.101

3. Joseph Campbell, Batı Mitolojisi Tanrının Maskeleri, Çeviren: Kudret Emiroğlu, İMGE Kitabevi, II. Baskı, 1995, İstanbul. s.403

4. Neriman Öztürk, Antropolojik ve Sosyolojik Açıdan Saçlar ve İnançlar, https://dergipark.org.tr/tr/downl

Sayı: 2020 03
Yayınlanma Tarihi: 2020-03-01 00:00:00