ADDER Alfabesi

0
1843

ADDER alfabesi Naje Ali İhsan Tarı tarafından kurgulanmış bir alfabedir. Ali İhsan Tarı tarafından taslak haline getirilmiş ve “danef.com”adlı web sitesi aracılığı ile tanıtılmaya çalışılmış. 2012 yılında ise Adıǵe Dil Derneği kurulduktan sonra dil ve alfabe çalışmaları bu dernek üzerinden yürütülmeye başlanmıştır.
Adıǵe Dil Derneği 2014 yılında Ankara Beştepe Tez-İş Sendika salonunda iki günlük bir kurultay yapmıştır. Kurultay öncesi anavatan ve diğer diaspora ülkelerinde dil ile ilgilenen kişi kurum ve kuruluşlar önceden davet edilerek gelmek isteyen kurumlara sayıları oranında delege tespiti yapılmıştır. Taslak alfabe, kurultay öncesi oluşturulan taşra komisyonları tarafından incelenmiş ve raporlar yazılmıştır.Daha sonra taşra ve merkez komisyon raporları birleştirilerek kurultay ön raporu oluşturulmuştur. Kurultay sırasında alfabe tartışılmış lehte ve aleyhte konuşmalar yapılmıştır. Bazı konularda uzlaşma sağlanamamışsa da kurultay sırasında taslak alfabenin son şeklini verecek 30 kişilik bir komisyonun kurulmasına karar verilmiş, bu komisyon alfabeye son şeklini vermiştir.

Alfabe analizi
Alfabe, fonetik bir Latin alfabesidir. Sesli (ünlü) harfler ünsüz harfleri okutur. Okunduğu gibi yazılıp, yazıldığı gibi okunur. İstisna olarak (oá), (éá) harfler diftong olarak kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kullandığı Latin alfabesine 13 adet harf eklenerek alfabe oluşturulmuştur. Türk alfabesinin esas alınmasının temel nedeni Çerkeslerin %85’inin Türkiye’de yaşıyor olmaları ve en çok asimilasyonun Türkiye Cumhuriyeti’nde olmasıdır. Ayrıca son 150 yılda kurulan devletlerin tamamının Latin fonetik alfabeyi tercih etmeleri ve alfabelerin başarılı olması, tercihin bu yönde yapılmasına katkı sağlamıştır. Alfabe uzun süre Türkiye Çerkesleri tarafından tartışılmıştır. Alfabe, Kiril alfabesinin mantığı ile yapılmadığından öncelikle Kiril alfabesini bilenlerin tepkisini almıştır. Zaman içerisinde Adıǵe Latin alfabe Kiril alfabesindeki matematiksel denksizlikleri ortaya çıkarttığından, tartışma minumum düzeye inmiştir. Alfabeye eklenen harfler bir süre kafa karıştırmışsa da zaman içinde taban harfleri çağrışım yaptığından kolayca öğrenilebilmiştir.
Alfabede Q harfinin Çerkes dilinde qo=git sesine özdeş olarak atanması harfin evrensel sesinin standart olması nedeni ile biraz tereddüt yaratmışsa da süreç için de sözcüklerin akışından harfin seslendirilmesi kolaylaştırılmıştır. Latin alfabesi denemesi gerek anavatanda gerek diasporada defalarca yapılmışsa da en uzun süre geçerli kalanlar, Çerkes Örnek Okulu alfabesi ile anavatanda 12 yıl okullarda okutulan Xuran Batiy alfabesi olmuştur. Her iki alfabe de başarısızlıklarından değil, politik nedenlerle tedavülden kaldırılmıştır. Anavatanda Stalin’in yasaklaması, Türkiye’de ulus-devlet stratejisi ile 1924’te farklı dil ve lehçelerde eğitim öğretimin yasaklanmasıyla alfabeler geçerliliğini yitirmiştir.
Diaspora ve anavatanda yapılan alfabelerin tamamında teknik hatalar olmuştur. Bu hatalar bazılarında çok fazla bazılarında ise çok az olmuştur. Hatalar genel olarak Adıǵe dilinde çok fazla sesin bulunması ve yarım oktav sesle in anlamsal değişikliklere neden olmasından kaynaklanmıştır.

***

Adıǵe Latin alfabesi ile basılan kitap ve diğer eserler

-Adıǵe Gramer Kitabı – Türkçe Çerkesçe karşılaştırılmalı
-Guşıaĺe Sözlük – Türkçe Çerkesçe
-Konuşma kılavuzu – Türkçe Çerkesçe
-MEB 5-6-7-8 ders kitapları
-Masal kitapları (4 adet) – Çerkesçe (a. Gulaś, b. Sawsırıko, c. Šıfır Zeréteqoáğer, d. Kamzequ)
-Nart or’otejxer -Adıǵabze – Türkçe
-Adıǵabze Türkçe Dil Kartları
-Oáćexer (deyimler) Adıǵabze – Türkçe
-Guşıejxer (Atasözleri)
-Semerkewxer Ḣ onaćexer (Adıǵabze)

***

Aşağıdaki tabloda lı = et ĺı=kan ĺ’ı=adam anlamına gelmektedir. L ve Ĺ sessizleri birbirinden tamamen farklıdır. Metinde kırmızı harfle gösterilen keskinleştirici b harfi durumu açıklamaya yetmiyor. İkinci sırada yer alan açıklama seslendirme sırasında her iki ṫu’nun kullanımı arasındaki vurgu farklılığını göstermektedir. Aynı durum üçüncü sıradaki ĺ sesi içinde geçerlidir. Kiril’de kırmızı gösterilen (b) l sesinin niteliğini ĺ ye dönüştürmek için kullanılmış ancak; kullanılan sözcüğün niteliği gereği ĺı ile ĺ ‘ı sözcüğünü birbirinden ayırmaya yetmemiş. Yine dört ve beşinci satırda yer alan emir ve dilek olan sözcükler birbirilerinden ayrılamamıştır. Oysa Kiril’de (ly) =u harfi olarak tanımlanan bu harf (wımıu’=söyleme) ymbıly olarak yazılamaz. Zira kelimenin sonundaki u ½ oktavdır. Tam okunduğunda farklı bir anlam verir. Hemen alt satırda bulunan radyom yedeu ile radyom yadeu’ sözcükleri anlamsal olarak güzel birer örnektir. Birisi radyoyu dinle emri, diğeri ise radyoyu dinliyor. Her iki sözcüğün aynı harflerle yazılması teknik bir hatadır. Bu hatalar ADDER Latin alfabesinde giderilmiştir. Son satırda ise aynı sese farklı simge atandığı görülmektedir. Çok tartışılan diğer konu ise diftong harflerdir. Örneğin iddialardan biri Adıǵe dilinde ö ve ü harflerinin olmadığına ilişkindir. Bu iddianın doğru olmadığını gösteren tablo 2’de görebilirsiniz.

***

Tablo-2: Tabloda görüldüğü gibi kapının açılması ile ilgili farklı eylemler u ü ve ü harfleri ile ifade edilmektedirler. Aradaki faArk fonetik alfabeniAn tek ses tek simge esasına dayanmasıdır. Kiril alfabesinde ü ve ö harfleri olmadığından değil birbirine yakın iki sesin ortalamasından Çerkes fonetiğine göre ü ve ö sesi elde edilmiştir. Örnek (ui=ü ), (ue=ö) . Her halk kullandığı sesi kendi fonetiğine göre seslendirir. Bu alfabede bulunan ö ve ü sesleri de Türk değil, Çerkes fonetiğine göre seslendirilmektedir.

***

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz