ХыдзэлI Абдулахь IэкIыбым къикIыжьи, апэ Хэкужъым къэкIожьыгъэхэм ащыщ. Ар Стамбул къыщыхъугъ. КIалэр ныбжьыкIагъ Адыгэ Хасэу къэлэшхом дэтым иIофшIэн хэлажьэу зырегъажьэм. Адыгабзэр ышIэщтыгъ, лъэпкъым итарихъ щыгъозагъ, лъэпкъ зэхашIэм зыгу къыIэтыгъэу, Хэкужъым зэрэкIожьыщтым егупшысэрэ кIэлакIэхэм ащыщыгъ.
КIалэр янэжъ-ятэжъхэм адэжь гъэмафэрэ бэрэ Дюзджэ кIощтыгъ. Ащ адыгэ ныбджэгъухэр щыриIагъэх. Уахътэ тешIи, Абдулахь лIыпкъым иуцуи, Хэкужъым къэкIожьынэу зытыреубытэм, а кIалэхэм ащыщхэр игъусэу къызэдэкIожьыгъэх.
ЗэцIыкIум Абдулахь адыгэ чIыгум исурэт бэрэ ыпашъхьэ къиуцощтыгъ. Ылъэгъугъэу щымытми, янэжъ-ятэжъхэм къыфаIотэгъэ къэбархэм къахихыгъэ сурэтхэр ары кIалэм ылъэгъущтыгъэхэр. Абдулахь непэ илъэс 57-рэ ыныбжь, къызегъэзэжьым 27-м итыгъ. Непэ Хэкужъым ащ унэгъо дахэ щишIагъэу мэпсэу. Ишъхьэгъусэу Линэ Сирием щыщ. ЕджапIэр къызеухым, 1986-рэ илъэсым Налщык щеджэнэу къэкIуагъ. Ау урысыбзэр зыщызэрагъэшIэрэ
Курсхэм Махачкала пшъашъэр агъэкIуагъ. Ащ илъэсрэ къызыщеджэ нэуж Налщык къэкIожьи Къэбэртэе-Бэлъкъар университетым имедицинэ факультет чIэхьагъ, акушер-гинеколог сэнэхьатыр зэригъэгъотыгъ.
Ащ тетэу Тыркуем къикIыжьыгъэ Абдулахьрэ Сирием къикIыгъэ пшъашъэу Линэр псэогъу зэфэхъугъэх, хэкум унагъо щызэдашIагъ. Унэ щашIыгъ, пшъэшъэ дахэ апIугъ. Япшъашъэу Псэзанэ еджапIэр мыгъэ къыухыгъ, дэгъоу еджагъ. Ары зыпкъ къикIыгъэр унагъом нэIуасэ сыфэхъунэу.
Абдулахь исэнэхьаткIэ экономист, Тыркуем зыщэпсэум коммерческэ фирмэхэм япащэу къыхэкIыгъ. Хэкум къызэкIожьым сыдрэ IофшIэни зыщидзыягъэп.
-Урысыем а лъэхъаным зэхъокIыныгъэшхохэр щыкIощтыгъэх, – къеIуатэ Абдулахь. – Хэкужъым къэдгъэзэжьынымкIэ а зэхъокIыныгъэхэм яшIуагъэ къэкIуагъ. КъэкIожьыным пылъ купэу Хасэм зэхищагъэм сыхэтыгъэшъ, сэшIэ а Iофыр псынкIэу зэрэщымытыгъэр. Тэ тызэрысыр капиталистическэ къэралыгъуагъ, Адыгэ хэкур зэрытыр социалистическэ хэгъэгугъ. Ащ къэкIон-кIожьыныри, къэкIожьын Iофри къыгъэхьылъэщтыгъ. Ау «перестройкэм» пчъэхэр къытфызызэIуехыхэм, зыми темыгупшысэу тиIалъмэкъхэр къатштэхи, тыкъэкIожьыгъ. СыныбжьыкIагъ, мылъку зэIугъэкIагъи сиIагъэп, ау сыдигъуи щыIэныгъэр къызэрыкIоу щытыгъэп, згъэзэжьынэу сыгу къихьагъэп.
ТыкъызэкIожьым совет хэгъэгур щыIэжьыгъэп, ау нэмыкI къэралыгъуи агъэпсыгъагъэгоп. ЫпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, мылъку угъоигъэ сиIэу сыкъэкIожьыгъагъэп, завод, фабрикэ Iоф щысшIэн, сыпсэун сыгу хэлъыгъ. Сэ сизэкъуагъэп, къэкIожьыгъэм инахьыбэр ащ фэдагъ. Ау IофшIапIи щыIагъэп, тучанхэр нэкIыгъэх… Шъыпкъэ, сэ къин слъэгъугъэ сIомэ, тэрэз хъунэп, ныбджэгъухэ\р ренэу къыздеIагъэх, тыгу кIодыгъэп. Тыфаеу тыкъэкIожьыгъэти, дгъэзэжьыныр тыгу къихьагъэп.
Тэ тизакъоп, тыкъызыдэкIожьыгъэ хэгъэгури къин хэтыгъ – лэжьапкIэр къатыщтыгъэп, ахъщэ уиIэкIи пщэфыщтыр щыIагъэп, ыпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, тучанхэр нэкIыгъэх. Арэу щытми, тыщыIэ, тыпсэу тшIоигъуагъ, сыдрэ IофшIэни – псэолъэшIыпIи, щэпIэ киоски тыушэтыгъэ, цIыф къызэрыкIохэм афэдэу тыщыIагъ. Ау а лъэхъаныр нахь гушIуагъоу сыгу къэкIыжьы. Нахь тхъэгъуагъэу къысшIошIы – цIыфхэр нахь зэпэгушIуатэщтыгъэх, нахь зэдеIэжьыщтыгъэх.
Хэтрэ унагъокIи сабыеу ащ къихъуагъэр зыдэкIощт еджапIэм икъыхэхын непэ Iоф къызэрыкIоу щытэп. Псэзанэ янэ-ятэхэм заплъыхьагъ, чIэупчIагъэхэти, Адыгэ республикэ гимназиер къыхахыгъ. Ащ адыгэ кIэлэцIыкIухэр бэу чIэс, къэкIожьыгъэхэм ясабыйхэм янахьыбэ дэдэри ащ щеджэ.
-Бзэри, хабзэри нахь ышIэных тIозэ, мы еджапIэр къыхэтхыгъ, – еIо Абдулахь. – КIэлэегъэджэ дэгъу дэди тытефагъ, ар Сапый Фатим ары. А еджапIэм тызэрэкIуагъэмкIи, Фатимэ тызэрэттефагъэмкIи зы мафэрэ тыкIэгъожьыгъэп – цIыф дэгъу, кIэлэегъэджэ Iуш, тиунагъокIэ тыфэраз.
Ежь Псэзани дэгъоу еджагъ, общественнэ Iофхэм ренэу ахэлажьэщтыгъ. IэкIыб къэралыгъуабзэхэр зыщызэрагъашIэрэ еджапIэу Едыдж Мэмэт Мыекъуапэ къыщызэIуихыгъэм щеджагъ, ар къызэриухыгъэмкIэ Сертификат къыратыгъ. Псэзанэ олимпиадэхэм ренэу ахэлажьэщтыгъ, апэрэ чIыпIэхэр къыхьыхэу хъугъэ. КВН-м игуапэу пшъашъэр хэтыгъ. Ащ фэдэу Налщык илъэс зэкIэлъыкIохэм адыгэ кIэлэеджакIохэм я КВН ар хэлэжьагъ. Игуапэу а хъугъэ-шIагъэхэр пшъашъэм къеIуатэх.
Псэзанэ цIыкIу дэдэу къэлэцIыкIу къэшъокIо ансамблэу «Мыекъуапэ инэфылъэхэр» зыфиIорэм ратыгъагъ. Пшъэшъэжъыеу къэшъонэу фаер илъэсрэ ащ зэкIо нэуж къыхэкIыжьынэу тыриубытагъ. Янэ-ятэхэр ащ ушъхьагъоу иIэмкIэ зеупчIыхэм, ежь къэшъонэу зэрэфаер, ау макIэу къызэрэшъохэрэр ариIуагъ. Ны-тыхэми къагурыIуагъ кIэлэцIыкIу ансамблэм профессиональнэ къэшъуакIохэм якъэгъэхьазырын нахь ынаIэ зэрэтыригъэтырэр.
Уджыхъу Мариет зэхищэгъэ кIэлэцIыкIу коллективэу «Щыгъыжъый» зыфиIорэми Псэзанэ илъэсыбэрэ хэтыгъ. КIэлэцIыкIу купыр тэ тиреспубликэ имызакъоу, адыгэхэр зыщыпсэурэ хэгъэгухэм ащыIагъ, ащызэлъашIагъ. Арышъ, еджэным дакIоу пшъашъэм иакъыл, идунэееплъыкIэ зыгъэбаин лъэоянэхэр ыкIугъэх. Джы ыгукIэ къыхихыгъэ сэнэхьатыр зэригъэгъотыщт. IэкIыб къэралыгъуабзэхэр зыщызэрагъашIэрэ факультетыр ары къыхихыгъэр. Бзэхэр зэригъэшIэнхэр пшъашъэм икIас. Ащ фэдэу непэ ащ инджылызыбзэр, тыркубзэр, адыгазэр, урысыбзэр ыкIи арапыбзэр ешIэх. Бзэу пшIэрэ пэпчъ ар лъэпкъэу ар зыбзэм упэблагъэ, икультурэ, итарихъ ащыщ уешIы. Ары Псэзанэ бзэхэм язэгъэшIэн къызкIыхихыгъэу ыIорэр.
Пшъашъэм нахь ыгу рихьырэ цIыф шэнымкIэ сеупчIышъ,»ныбджэгъоу сиIэхэр яшэнкIэ зэфэдэхэп, ау сэ мэхьанэ зэстырэр шъыпкъагъэр, хьалэлыгъэр ыкIи цIыфым зыфаер ышIэу, ащ фэкIоныр ары», еIо Псэзанэ. Ащ фэдэ дунэететыкIэм фэзыгъэсагъэхэу ылъытэхэрэр янэ-ятэхэр, етIанэ икIэлэегъаджэхэр ары. Езыгъэджагъэхэм игуапэу ягугъу къешIы. Шъыпкъагъэри, зэфагъэри, гукIэгъури ахэм арепхы. КъызычIэкIыгъэ еджапIэр зэкIэми анахь дэгъоу елъытэ. Ар ренэу шIукIэ ыгу къызэрэкIыжьыщтыр къеIо. Тэри пшъашъэм игухэлъхэр къыдэхъунхэу, насыпышIо хъунэу тыфэлъаIо.
Абдулахь иныбжьыкIэгъум хэкум къыщыхъунэу, щеджэнэу мыхъугъэми, ежь зыкIэхъопсыгъэр зэкIэ ипшъашъэ къызэрэдэхъурэм щыгушIукIэу сэпсэу.
Адыгэ Макъ
