ЩIэныгъэрэ Iэзагъэрэ уимыIэмэ, мылъкум зы мыхьэни иIэкъым

Еуэри, зы махуэ гуэрым дунейм къытехьащ нурыр къыщхьэщихыу сабий цIыкIу. УIуплъэм уи нэхэр игъэузырт, апхуэдизу хужьти ар, икIи аращ Хужь ЦIыкIу щIыфIащари. Фом хуэдэу IэфIу, цым хуэдэу щабэу, дэтхэнэ цIыхури и щIыкIэм зыIэпишэу, псоми яфIэгъэщIэгъуэну сабий дахэт Хужь ЦIыкIу. Пщэдджыжь къэс адакъэм нэхърэ нэхъ пасэу къыщылъэтырти, къежьэрт джэгуну хуейуэ, ауэ хьэмрэ джэдумрэ мыхъумэ, хуиту зыдэджэгун игъуэтыртэкъым. Хужь ЦIыкIу и анэ-адэр лажьэрт махуэ псом, лэжьапIэ нэужьым къэкIуэжмэ, загъэпсэхужырт. Ауэрэ Хужь ЦIыкIу езым и щхьэ тригъэужу, джэгукIэ зэмылIэужьыгъуэхэри къигупщыс хъуащ. 

Арати, махуэхэр кIуэмэ, мазэхэм зызэрахъуэкIыурэ Хужь ЦIыкIу еджапIэм щыкIуэн хуей зэманыр къэсащ. Ауэ дауэт иджы сабий зи щхьэ тезыгъэууэ есар нэмыщIхэм зэрахэзэгъэнутэр? Япэ тхьэмахуэхэм зыкъиплъэхь-зыниплъэхьыу яхэсащ, итIанэ зыгуэрхэр къигъэнэIуэсащ. «Си ныбжьэгъухэр», жиIэурэ ящыгуфIыкIырт абыхэм Хужь ЦIыкIу, иIэхэмкIи ядэгуашэрт, къызэрелъэIухэри яхуигъэзащIэрт. Ауэ а къигъэнэIуэсахэм къалъытэртэкъым Хужь ЦIыкIу я ныбжьэгъуу. Нэжэгужэу, гуфIэр и нэкIум темыкIыу зэрыщытым щхьэкIэ яфIэфIтэкъым абыхэм Хужь ЦIыкIу. 

Зэман текIри, езы Хужь ЦIыкIуи къыгурыIуащ ар… Хужь ЦIыкIу и щIыб къызэригъазэу ахэр къыхуэпсалъэрт, къыщыдэхьэшхырт. Абыхэм я псалъэ дыджхэр щызэхихкIэ, Хужь ЦIыкIуи и жагъуэ хъурт, ауэ сыт ищIэнутэр? Уи щхьэ удэджэгуж нэхърэ, гъусэ уиIэмэ нэхъ гъэщIэгъуэнт! Еджэным епхакIэ Хужь ЦIыкIу зыкIи къакIэрыхуртэкъым адрейхэм, ауэ зэзэмызэ и «ныбжьэгъуфIхэм» я гъусэу теджэгукIырти, еджэныр Iэпыхужырт. 

Зы махуэ гуэрым Хужь ЦIыкIу еджапIэм щыIэу къыдеджэ сабийхэр къыщыхьащ, псалъэ дыдж куэди зэхихащ, абы пэмыщIыжу егъэджакIуэхэри къыщыхьэщ и еджэныр Iей зэрыхъуам щхьэкIэ. А махуэм Хужь ЦIыкIу и щхьэм хуэпсэлъэжащ: 

-Сыт мытэрэзу сщIар? Дэнэ деж сыщыщIэхуар? – жиIэурэ. 

Я деж къыздэкIуэжым, абы зы дадэ цIыкIу къыпэщIэхуащ. 

-Сыт апхуэдизу ущIэнэщхъейр, си хъыджэбз цIыкIу? – жери дадэр къеупщIащ абы. 

Хужь ЦIыкIу жэуап итыжащ: 

-Сэ ныбжьэгъу куэд сиIэщ жысIэурэ сыгуфIэрт, ауэ нобэ хуабжьу си жагъуэ ящIащ абыхэм! Сыт мытэрэзу сщIар дадэ? 

-Мэуэ къызбгъэдэтIысхьи къызжеIэж нэхъ убгъуауэ, нобэрей уи махуэр зэрекIуэкIар, – жиIащ дадэм. 

Хужь ЦIыкIу и къэIуэтэныр иухри, и нэ фIыцIэ цIыкIуитIхэмкIэ къыхудэплъейащ и жагъуэ дыдэ зэрыхъуар дадэм иригъэцIыхуу. 

-Мэуэ къызэдэIу, си хъыджэбз цIыкIу, – жери дадэм къыщIидзащ. 

-Ныбжьэгъу куэд уиIэныр ар мылъкуфIщ, ауэ щIэныгъэрэ Iэзагъэрэ уимыIэмэ, мылъкум зы мыхьэни иIэкъым! 

-Сыт абы къикIыр дадэ? – щIэупщIащ Хужь ЦIыкIу. 

-Ныбжьэгъу куэдыр зэдэкIэ фIыуэ къыпхущыткъым, атIэ зэрыз-тIурытIщ я гурэ я псэрэ къихауэ къыпхущытыр! ЩIэныгъэрэ Iэзагъэрэ уимыIэмэ, а ныбжьэгъу куэдым ухаутэнущ, урикIуэну къыхэпха уи гъуэгум утрагъэкIыфынущ, фIыуэ къыпхущыт нэпцI защIурэ! Апхэдэу къыпщымыщIын щхьэкIэ, еджэным егугъуи, гъуэгу захуэм тету ирикIуэ, зыри уигу комыгъауэу, зэманыр кIуэ пэтрэ гъащIэм езым къыуитынущ ныбжьэгъу нэхъ узыхуэныкъуэр! 

Иужьрей махуэм Хужь ЦIыкIу еджапIэм къэкIуащ, ауэ нэгъуэщI цIыхум хуэдэт ар. Къыдеджэхэм нэкIи пэкIи еплъыжыртэкъым ар, тхылъхэм пэмыщIыу. Ар егъэджакIуэхэми ягъэщIагъуэрт, къэхъуар къагурымыIуэу. Ауэ езы Хужь ЦIыкIу къыгурыIуат икIи унафэ къихьат еджэным быдэу зритыну. Апхуэдэурэ гъэхэр блэкIри, Хужь ЦIыкIуи еджапIэр къиухащ. IэнатIэ зэригъэгъуэтыну зыхуейр ищIэу еджэныр адэкIэ пидзащ. 

Еджэным зритыну Хужь ЦIыкIу унафэ къыщихьа махуэм щыщIэдзауэ ныбжьэгъу лъыхъуэну пылъакъым икIи, адэIэ еджэным дихьэхри, кIуэ пэтми и щIэныгъэм хигъахъуэурэ къэтэджащ. ЩIэныгъэр зэригъэгъуэтыхукIэ, Iэзагъэри зэригъэпэщащ абы. 

Зы махуэ гуэрым Хужь ЦIыкIу мурад ищIащ, япэм къыпэщIэхуауэ щыта дадэ цIыкIур къигъуэту щIэупщIэну. АдэкIэ-мыдэкIэ гъунэгъухэм щIэупщIэурэ къигъуэтащ абы дадэ цIыкIур. Дадэм и ныбжьыр хуабжьу хэкIуэтат, ауэ Хужь ЦIыкIу къыщилъагъум, зэуэ къицIыхужащ. 

-Уэ дахащэ, япэм хуэдэу нурыр къыпщхьэщех иджыри. Сыту фIыуэ укъысхуэкIуа, си хъыджэбз цIыкIу! – гуфIащ дадэр. 

-Уи махуэ фIыуэ, дадэ! СыкъэмыкIуэу хъунутэкъым! Си гъащIэр зэрыхъуам сегупщысыжу сыздэщысым, чэнджэщ къызэптар къэсцIыхужри сигу укъридзащ. Дауэ ущыт? Уи узыншагъэр сытым тет? – щIэупщIащ Хужь ЦIыкIу. 

-Сэ сы хъарзынэщ, Алыхьышхуэм и фIыщIэкIэ! Упсэу, нэху цIыкIу! 

-Сэ щIэщыгъуэ гуэрхэр къыпхуэсхьащ, дадэ. НакIуэ уи пщэфIапIэр сыгъэлъагъуи, дэгъуэу укъэзгъэшхэнщ. 

-Уэлэхьи, а жыпIэр фIы дыдэмэ! – къэгуфIащ дадэр. 

Хужь ЦIыкIу пщэфIапIэм щIыхьэри, дадэм ишхын хуищIри, езыри дэгъусэу тIысри фIыуэ игъэшхащ. Шхэн яуха нэужькIэ дадэм жиIащ. 

-Куэд щIауэ мыпхуэдэу IэфIу сышхэжатэкъым! Тхьэр арэзы къыпхухъу, нэху цIыкIу! 

-Уи хьэлэлщ, дадэ, -жиIащ Хужь ЦIыкIу. 

Iэнэм кIэрысурэ дадэм гу лъитащ, Хужь ЦIыкIу зыгуэрэкIэ къеупщIыну зэрыхуейр. 

-Сыт дахэ узэгупщысыр, къызжеIэт мэуэ! 

-Сызэгупщысыр мыращ: сыцIыкIуу къэзэпта чэнджэщым си гъащIэр къысхуигъэнэхуащ. Дауэ апхуэдэу узэрытехуар, дадэ? Жэщи махуи согупщысри, схуэгъэщIагъуэркъым! 

-Сэ сытехуауэ аракъым, атIэ сэри ар дыдэр къысщыщIащ, ауэ сэ си зэманым щыгъуэ зыми чэнджэщ къызитакъым. Сэри, уэ пхуэдэу, сынэжэгужэу, псоми сащыгуфIыкIыу сыщытащ. ЕджапIэм ныбжьэгъу куэд щызиIэт сэ. Махуэ къэси дыджэгурт, къэджыхьырт. Ауэрэ, зэманыр блэкIщ, ежапIэри къэдухри, щхьэж и гъуэгу теуващ. Зы махуэ гуэрым, лэжьапIэ сыщыIауэ сыкъыздэкIуэжым, еджапIэм къыздеджа си ныбжьэгъухэр къысхуэзащ. Абыхэм зэрызыу ягуэшауэ къэлътмакъ фIыцIэ гуэрхэр яIыгът. 

-Уэ ди ныбжьэгъу лъапIэ, сыту фIыуэ укъытхуэза! – жиlэри зыр къэгуоуащ. 

-Сыт щIауэ удмылъэгъуарэ, дунейм утет езыр уэ – жиIащ етIуанэм.Жэуап стыжыну си жьэр къызэтезмых щIыкIэ, къэлътмакъ яIыгъахэр си хъуреягъкIэ къагъэтылъри къызэлъэIуащ: 

-Мы ди къэлътмакъхэо тхуэпхъумэркъэ, мобдеж щыт администрацэм дыщIэхьэхукIэ, – жаIэри. 

-Схъумэнкъэ, абы сыт хэлъ, – жысIэри сыкъэувыIащ. Зы дакъикъэ кIуа, етIуанэр кIуа, ещанэр кIуа – къэкIуэжхэркъым. 

ИтIанэ, сегупщысащ: 

-Сыту пIэрэ мы къэлътмакъхэм ярылъыр, – жысIэри. 

Зезгъэзыхрэ къызэIусхмэ, ахъшэр къилъэлъу илът. Иужьрей дакъикъэм зэхэсщIащ, си IитIыр си щIыбымкIэ ирашэкIыу машинэм сызэрырадзар. 

ИужькIэ, къызэрыщIэкIамкIэ, а си ныбжьэгъуу къэслъыта гупым, банкыр къахъунщIауэ арат, къыщысхуэзам щыгъуэ. Сэ сыкъызэралъагъуу я къэлътмакъхэр къысхуагъанэри, езыхэр щIэпхъуэжащ. АдэкIэ абыхэм я гъащIэр тыншу ирахьэкIащ, ауэ сэ хьэпсэм сраздащ, абы ягъэхъа Iуэхум щхьэкIэ. Хьэпсэм сисыху махуэ къэси сегупщысырт си гъащIэр зэрыхъунутэм, а си ныбжьэгъу «фIы дыдэхэр» си гъащIэм къыхэзмыгъэхьатэмэ…. 

Хужь ЦIыкIу дадэм еплъри, къилъэгъуащ абы и нэпсхэр зэрилъэщIыжыр. ИтIанэ къыгурыIуащ абы чэнджэщ къритауэ щытам и уасэр. А махуэм иужькIэ, Хужь ЦIыкIу дадэр дунейм ехыжыху кIэлъыкIуащ, кIэлъыIэбащ, кIэрысащ, тригъэуащ. 

Зэман бжыгъэ текIри, Хужь ЦIыкIу гъащIэ гъусэ къыхукъуэкIри, унагъуэщIэ дищIащ, а унагъуэщIэми сабий къыщыхъуащ. Хужь ЦIыкIу гущэм кIэрысу сабийр игъэжеиху къэскIэ игу къэкIыжырт и гъащIэр зэрекIуэкIар икIи куэди зэригъэзахуэрт: 

-Дэнэ нобэ сыщыIэнт щIэныгъэр IэщIыб сщIатэмэ, ныбжьэгъухэр куэду зэзгъэпэщу? Дауэ сыхъунут а дадэ цIыкIур къысхуэмызатэмэ? – жиIэурэ. 

Абы къыкIэлъыкIуэу Хужь ЦIыкIу и щхьэгъусэр и IэзагъэмкIэ ирилажьэу нэIуасэ къызэрыхуэхъуар игу къыдридзеижри, къэгуфIэжащ. 

МыдэкIэ гущэм хэлъ Мухьэдин цIыкIуи къэушащ, и анэм гуфIэпсыжу къыхудэплъейуэ щIидзащ. Хужь ЦIыкIу и къуэм фIищар Мухьэдинт, а дадэ цIыкIум и цIэкIэ… 

Къундет (Бещто) Белэ, 

Адыгэ къэрал университетым и магистрант.