Etokavkaz haber sitesi, 1-24 Temmuz tarihleri arasında Devlet Doğu Sanatları Müzesi’nin Maykop’taki şubesinde Nart destanlarıyla ilgili illüstratif çizimleri sergilenen Kabardey-Balkarlı sanatçı Zaurbek Bgajhnokov ile konuştu.
“Nartlarla ilgili çizimler yapmak, tüm Çerkes sanatçıların hayalidir” diyen Bgajhnokov şu ifadeleri kullandı:
“Birçok halkın kendine ait destanları yoktur ama bizim var. Nartlarla ilgili ilk illüstratif çizimleri Osetyalı sanatçı Maharbek Tuganov yapmıştır. Sonrasında, Rusya’ya katılımın yıldönümünde devlet düzeyinde bir talimatla Petersburglu sanatçı Leonid Feinberg o meşhur, renkli illüstrasyonları çizdi.
Ardından birçok kişisel çalışmalar yapıldı, bunlardan en önemlisi Adige sanatçı Hamid Savkuev’in eserleridir. Savkuev’in eserlerinden 100 tanesi bir kitapta toplanarak yayımlanmıştı, o kitaptan bana da vermişti ama kütüphanemde kayboldu. Artık hiçbir yerde satılmıyor ama kitap çalmak günah değildir derler (gülümsüyor), dermek ki biri beğendi ve alıp götürdü.
Ben de böyle bir kitap yayımlamak istiyorum ama bunun için 50 çizim daha hazırlamam lazım. Şu anda Savsırıko ile ilgili 20 çizim yaptım. Batraz (Peterez), Şevay, Malıçıphu ile ilgili birkaç çizim hazırladım ama mesela Vorzemes ve diğer kahramanlarla ilgili henüz bir çalışma yapmadım.
Nart efsaneleri, Hadağatle Asker’in 1957’de yayımlanan 7 ciltlik eseriyle bitmiyor, orada tümü yer almıyor. 100 ya da 200 çizim yapabilirsiniz ama henüz hiç kimsenin resimlemediği birçok kahraman var destanda.
Kozmik yankılar
Nartlarla ilgili çizim yapmanın zorlukları çok, çünkü görseli metin tarif eder, görüntünün anlatılan karakterle eşleşmesi gerekir. Eğer metindeki tasvir yeterli gelmezse hayal gücünüz devreye gider.
Örneğin, Yeminej diye bir kahraman var, eserde çok az tasvir edilmiş: Üst kısmı insan, alt kısmı yılan olarak tanımlanıyor. Ya da Paqo adlı kahraman: İnsandan bir kartala veya kartaldan bir örümceğe dönüşebilen; şeytani, hain, insan görünümünde bir yarı tanrı, hem yeryüzünde hem de cennettedir. İnanılmaz ve çarpıcı bir görüntü.
Yaşlı kadın Bırımbıhu, kahraman Totreş gibi fantastik masal kahramanları var folklorumuzda… Wezrej Yabge’nin tasvirinde kozmik yankılar bile var. Bir atın değil, horozun üzerinde oturan Wezrej Yabge, kendisi yaklaştığında açılan ve içeri girdiğinde birleşen bir dağ ininde yaşıyor.
Tepegöz saç modeli
Koronavirüs bizi eve kapatınca bütün bir yılımı bu grafik serisi üzerinde çalışarak geçirdim. Bu süre içinde Nartlarla ilgili 50 illüstrasyon çizdim. Bu oldukça ciddi bir iş; çünkü her şeyi okumanız, zihninizde karakterlerin eskizlerini tasarlamanız gerekiyor. Dahası, hepsi efsanevi ve temel alacağınız bir örnekleme de yok. Atölyemde aydınlatıcı bir örnek vardı. Mukhamed Kipov, bizim Yinij dediğimiz tepegözü (tek gözlü dev) çizecekti. İkimiz oturduk, birbirimizin çizimlerine bakmadan resimlemeye başladık. İkimiz de o tek gözü bir yere yerleştiremeden öylece bıraktık. Bu bağlamda çocuklarla çalışmak bana çok yardımcı oldu. Onların düşünsel klişeleri yok ve biz yetişkinlerde bu klişeler otomatik olarak devreye giriyor. Genel kabul görmüş bir fikrin ötesine geçmek çok zor olsa da sanat ve yaratıcılıkta klişelerin kırılması gerekir. Dünya destanlarına baktım ve devlerin farklı saç stillerinden hoşlandıkları ortaya çıktı. Ve benim Yinıj’im de benzerdi.
Çeviride zorluklar
Destanı hem Rusça hem de Kabardey dilinde okudum. Elbette Kabardeyce metinde karakterlerin ayrıntı ve tasvirleri daha iyi ortaya çıkıyor. Destan, 1957’de Rusçaya çevrildi ama Kabardeyce versiyonu gibi yeterli düzeyde değil. Nart destanı tek bir kişi tarafından yaratılmadı ve bir asırdan fazla sürede mükemmel bir hale getirildi. Bir yıl veya birkaç ay içinde çevrilemez. Tüm folklor eserleri ünlü çevirmenler tarafından tekrar elden geçirilir. Örneğin, Grimm Kardeşler’in masalları bu şekilde dünya kültürüne bir katkı sağladı.
Yüzlerce Shakespeare çevirisi var, bazıları Samuil Marshak’ın çevirilerin beğenir, bazıları da Boris Pasternak’ın çevirilerini… Sonra içlerinden biri öne geçer ve en iyisi kabul edilir. Nart destanının da aynı şekilde onlarca ve hatta yüzlerce kez Rusçaya çevrilmesi gerekiyor.
Nart destanında Meleçıphu (Malıçıphu) adında harika bir karakter var: Hep mecazi konuşan, asla düz metin kullanmayan genç bir kız. Birçok şair ve yazarımız, sadece anadili Kabardeyce olan birinin anlayabileceği ayrıntılar nedeniyle Malıçıphu’nun konuşmalarının tercüme edilmesinin imkânsız olduğunu iddia ediyor.
Ama ben her zaman, tercüme edildiği için insanlığın ortak malı haline gelen Japon şiiri örneğini veririm ve orada da her şey şifrelidir. Örneğin, şiirleri kesinlikle soyut olan Ruboko Sho’nun birçok çevirisi vardır. Ve eğer Malıçıphu’nun konuşmalarını tercüme edebilirsek; dünya bu kahramanın bilgeliğinden, derinliğinden ve aklından keyif alacaktır.
Lewis Carroll’un Alice Harikalar Diyarında eserinde de benzer bir mecaz örneği vardır. Adigeler de dünyaya aynı derinlikte müthiş bir eser kazandırabilir.” (etokavkaz.ru)
Çeviri: Serap Canbek
