Адыгэхэу Темыр Кавказымрэ Урысыемрэ ащыпсэухэрэм ягъэпшагъэмэ, IэкIыб къэралыгъохэм арысыр фэдэ пчъагъэкIэ зэрэнахьыбэр хэткIи шъэфэп. Я XIX-рэ лIэшIэгъум иятIонэрэ кIэлъэныкъо щыIэгъэ Кавказ заом, псыикIыжьым илъэхъан, зэо ужым адыгэхэр зэрэдунаеу ащитэкъухьагъэ хъугъэх. IэкIыб къэралыгъо зэфэшъхьафхэм ахэр ащэпсэух, нэмыкIыбзэ зыIулъ, нэмыкI культурэрэ щыIакIэрэ зиIэ лъэпкъхэм ахэсых, ахэм ахэткIухьажьынхэм ищынагъуи ашъхьарыт. Лъэпкъым къырыкIощтым ыгъэгумэкIхэзэ, хэхэс щыIакIэ зиIэ хъугъэхэр апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу ячIыгужъ къагъэзэжьынэу Iизын къаратыным лъэшэу кIэхъопсхэу щытыгъэх.
Адыгэмэ тарихъ гъогу къин къызэракIугъэм, хьазабышхо зэращэчыгъэм, ямышIыкIэ культурэ бай зэряIэм джэнджэш хэлъэп. Илъэс мин пчъагъэмэ къакIоцI апсэ ячIыопс хэтIагъэу адыгэ лъэпкъхэр Темыр-КъохьэпIэ Кавказым щыпсэугъэх. ЛIэшIэгъум къехъурэ кIогъэ лъыгъэчъэ заом илъэхъан адыгэхэр псым зекIыжьхэми, ахэм ыкIи Хэкужъым ишъхьафитныгъэ фэбанэхэзэ фэхыгъэхэм апсэ къушъхьалъэхэм къахэнагъ. Хэхэс адыгэмэ ячIыгужъ къагъэзэжьынэу, ячIыопс дахэ къыуцухьэхэу псэунхэу кIэхъопсыщтыгъэх.
1998-рэ илъэсым, шышъхьэIум и 1-м IэкIыбым къикIыжьырэ адыгэмэ Кавказым апэрэ лъэбэкъухэр къадзыжьыгъ, ыкIи Хэкум къэзыгъэзэжьыгъэхэм я Мафэу хагъэунэфыкIы.
«Сыд фэдэ чIыпIэ укIуагъэми ущыхьакI, уичIыгужъ фэдэ хъун щыIэп», – еIо Саузар Али. Ащ илъэс 55-рэ ыныбжь.
-2012-рэ илъэсым Сирием икъалэу Дамаск километрэ 15-кIэ пэчыжьэу адыгэ чылэу Мардж СултIан тыкъикIыжьи, сиунагъо сигъусэу, къуаджэу Кощхьаблэ тыкъэкIожьи илъэсищэ тыщыпсэугъ. Ащ ыуж Мыекъуапэ зыкъэдгъэзэжьыгъ. Сишъхьэгъусэу Мишэ Мустафа цашIэу мэлажьэ, сикIэлэ нахьыжъэу Щамилэ программистэу колледжым щеджэ. Ар пщынау, «Мыекъуапэ инэфылъэхэм» къащэшъо. Сипшъашъэу Сашэрэ кIэлэ нахьыкIэу Бибэрсрэ яблэнэрэ классым исых, дэгъоу еджэх. Сипшъашъэ IапэIас – махъэ, мадэ, адыгэ тхыпхъэм техыгъэу дышъэ хэдыкIыныр икIас ыкIи щыгъыжъыем хэшIыкIыгъэ Iэлъынхэр, пшъэрылъынхэр ешIы. Бибэрс хьисапым куоу пылъ, бизнесмен хъу шIоигъу. Сэ сыэлектрик, ау унэе Iофым зестыгъ. ЩэпIэ тучан цIыкIу къызэIусхыгъэу сэлажьэ, сиунагъо рысIыгъ. СиIоф нахь куоу лъызгъэкIотэн ыкIи сылэжьэн мурад сиI.
Сятэ ичIыгужъ, сиадыгэ лъэпкъэу сыкъызхэкIыгъэм икъэбар сицIыкIугъом щегъэжьагъэу итарихъ зэсэгъашIэ. Сисабыйхэм атхьакIумэ изгъэкIырэп тилъэпкъ тарихъ идэхагъэрэ ибаиныгъэрэ. Сыд фэдэ чIыпIэ укIуагъэми ущыхьакI, уичIыгужъ фэдэ хъун щыIэп. Сирием заоу щыкIорэм ихьазаб тыкъызэрэхэкIыжьыгъэмкIэ сэгушIо. Мамырныгъэ дахэ зэрылъ Адыгеим сигуапэу сыщэпсэу. Сиунагъо зыщыпсэущт унэ сшIынэу мурад сиI. ЕгъашIэм ташIэщтыгъэм фэдэу цIыфхэр къытпэгъокIыгъэх, ащыщ тыхъужьыгъ.
Цэй Нанси илъэс 46-рэ ыныбжь. Дамаск къикIыжьыхи, 2012-рэ илъэсым Адыгеим къэкIожьыгъэх. Щыгъыни, унэгъо IапIи, яунэхэри къызэранэкIи, республикэм къэкIожьыгъэх.
-Дамаск унэу дэтыр зэхамыкъутэу, псаоу къэнагъ, ащи тыщэгушIукIы. Къины чIыпIэу узэсагъэр къэубгынэныр, ау шыкурэу сэлъытэ тянэжъ-тятэжъхэм ячIыгу къызэрэдгъэзэжьыгъэр. IэкIыбыр нынэпIосэу, хэкужъыр ны папкIэу сэлъытэ.
Сишъхьэгъусэу Сихъу Янал илъэс 60 ыныбжь, унэгъо Iэмэ-псымэхэр ешIы, пхъэм псэуалъэхэр хишIыкIын елъэкIы, джэхашъом тырадзэщтхэ псэуалъэхэр ешIых. Насыпыгъэу сэлъытэ унагъом ис хъулъфыгъэм ыIэшъхьитIукIэ зыгорэ ышIэн амал иIэ ыкIи ащ узэрыпсэун сомэ къырилэжьы хъумэ. Мы къэралыгъом ар къыщыддэхъугъ, титарихъ чIыгужъ тыщыпсэузэ тисабыйхэр тэпIух.
КIалэм ыцIэр Мухьамэд Нур, ащ илъэс 24-рэ ыныбжь. Адыгеим къызытэгъэзэжьым илъэс 12 нахь ымыныбжьэу, адыгабзэри урысыбзэри ымышIэу къин ылъэгъугъ, ау бзэхэр зэригъэшIэжьыгъэх. Колледжыр программистэу къыухыгъ, къулыкъум ащагъ, илъэсрэ къэти къэкIожьыгъ. Ар джы университетым иинженернэ-физическэ факультет ия 4-рэ курс щеджэ ыкIи колледжэу зыщеджагъэм кIэлэегъаджэу къеджагъэхэу Iоф ешIэ.
Пшъашъэм ыцIэр Хая, ар апшъэрэ еджапIэм щеджэ, врач – ревматолог хъунэу зегъэхьазыры. Бзэхэр ыгу етыгъэу зэрегъашIэ: инджылызыбзэр, французыбзэр, арапыбзэр, тыркубзэр, урысыбзэр, адыгабзэр, – къытфиIотагъ Нанси.
Ежь графическэ дизайнерэу еджагъ, Дамаск щылэжьагъ, ау исэнэхьаткIэ Адыгеим Iоф щишIагъэп. КъокIыпIэ лъэпкъхэм яIэшIу-IушIухэр ешIых, ещэх. Адыгэ шхынхэри янэ зэрэригъэшIагъэу еупщэрыхьых.
-Сиунагъо адыгэ шхыныр егъэлъапIэ, шIу елъэгъу, – къыкIегъэтхъы бзылъфыгъэм. – Адыгэ чIыгум сыфэраз гуфэбэныгъэ иIэу къызэрэтпэгъокIыгъэмкIэ. Сисабыймэ неущрэ мафэмкIэ сафэгумэкIырэп, зэкъошныгъэ мамыр зэрылъ Адыгеим щэпсэух.
Сурэтхэр: унэгъо хъарзынэщхэм къахэхыгъэх
Адыгэ макъ
