Asker Hadeğatl

Asker Hadeğatl (Hadeğatle Asker, doğ. 8 Mart 1922, Hatikuaye köyü, Adıgey).

İlk ve orta öğrenimini köyünde tamamladı. 1942-1946 arası askerlik, ardından öğretmenlik yaptı, gazete ve dergiler için şiir ve yazılar yazmaya başladı. Adıge Devlet Pedagoji Enstitüsü’nün (şimdi Adıgey Devlet Üniversitesi) Dil ve Edebiyat Bölümünü 1957’de, ardından Gürcistan Bilimler Akademisi’nin dilbilimi bölümünü 1960’da bitirdi.

Adıge yazarı Asker Yevtıh’ın (Yeutıx Asker) desteğiyle, Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsü’ne alındı; Adıge folkloru ve Nart destanı üzerine araştırma ve derleme işiyle görevlendirildi. 1946-1968 yılları boyunca yüzlerce Nart destanı tekstini derledi, bütün tekstleri bir araya getirip yayına hazırladı. Nart tekstleri, 1968-1971 yılları arasında 7 cilt halinde yayınlandı. (Nartlar’ın ikinci baskısı, yeni eklemelerle 8 cilde yükseldi).

Çok düşünen, “kılı kırk yararak” yazan titiz bir bilim adamı idi. Rusya’da ve Dünya Kafkasoloji çevrelerinde tanınan, birçok bilimsel kuruluşun üyesi, çok sayıda ünvan ve ödül sahibi, Dünya Adıge Akademisi üyesi de olan bir bilim insanı, dilbilimleri profesörü idi.

1967’de “Geroiçeskiy epos NARTI i ego genezis” (Yiğitlik Destanı NARTLAR ve Kökeni) adlı tanıtıcı kitabını (422 sayfa) yayınlandı. 2002’de de Adıgece adı “Tlepqım yıcvej adıghe nart eposum tlapseu yıer” (Ulusun bilincindeki Adıge Nart Destanı’nın Kökeni) olan yapıtını Rusça olarak yayınlandı (440 sayfa). Her iki yapıtında da Nart destanını, Adıge tarih ve geleneklerini bilimsel olarak değerlendirmektedir.

Bunların dışında Asker Hadeğatl, çevirisini JİNEPS sayfalarından izlediğiniz Adıgece ilk uzun bilimsel makalesini de yazmıştır (1968). Ayrıca Nartlar’ın II.cildinde Kabardey edebiyat dilinde uzun bir inceleme yazısı daha yer almıştır. Bu arada çeşitli gazete ve bilimsel dergilerde yayınlanan Rusça ve Adıgece makaleleri de az değildir.

Dilbilimi, folklor, tarih ve edebiyat üzerine çalışmaları dışında şiirleri de çoktur. 1948’de “Gum yı uered” (İçten Gelen Şarkılar), 1950’de “Mefenefer” (Aydınlık Günler) adlı şarkı ve şiirleri, 1953’de “Siçıl” (Köyüm, Halkım) adlı şiirsel öykü ve destanları, 1957’de de “Adıghem yıpxhu” (Adıge Kızı) adlı şiirsel destanını yayınlamıştır. Bu son destanda, eski Adıgey’de, Karadeniz kıyısında, Adıge kızlarının Osmanlı esir tüccarlarına satılmaları olaylarını, çaresiz Adıgeler’in, özellikle kadınların insan tacirlerinin elinden çektiği çileleri işlemektedir. “Gum cvoyğor” (Gönülden Gelenler) adlı yapıtı da 1959’da yayınlandı. “Batmetıqoxer” (Batmetoğulları) adlı ve ünlü halk öykücüsü Eyüp Hamtehu’ya (Hamtexhu Ayub) ithaf edilen şiirsel destanı, giriş bölümü özetlenerek tarafımdan Türkçeye çevrilmiştir (Kafkasya Kül. Der. Ankara, 1974, sayı 45, s.26-29).

II. Dünya Savaşı’nda 50 bin nüfuslu küçücük Adıge halkından, milyonluk koca cumhuriyet ve bölgeleri, krayları aşan sayıda kahraman çıktı. Bu bağlamda, “Pseyemıblej” (Canını Esirgemeyen) adlı balladı da Sovyetler Birliği Kahramanı Ebubekir Şutse’ye (Cvuıtsve Abubeçır) ithaf edilmiştir.

Asker Hadeğatl 1974 ve 1990 yıllarında Türkiye’ye de gelmişti. (18.10.2007)