Adığe Thamadelerinin -halkın büyüklerinin- tecrübe dolu sözleri halkın yaşamından süzülmüştü. Ve söz onların yaşamlarıydı. O, imrenilecek mertlik, karşılıksız, çıkarsız bir yaşamdı. Bir yandan özgürlük savaşlarında bedenlerini ölüme yatıranların, ölümü düşünmeden ülkelerine iyilik yapanların, diğer yandan yaşamlarını güzelleştirmek, yarınlarını mutlu kılmak için işgale başkaldıranların, taraf ve saf olanların yaşamlarındaki keskinleşmiş çelişkilerden süzülmüş sözlerle bilinci öne çıkaranların bilgece söylemleriydi. İnsanda söz söyleme sanatı, en eski dönemlerdeki düşüncenin yaşamla iç içe olmasıydı. Adıgeler uzak insan düşüncesine yansıtmışlardı bunları. Bu düşünce, Kafkas halklarının en eski kültürünün sözle anlatılması, dilin ulaştığı uygarlık seviyesiydi. Yaşam biçiminin, kullanılan aletlerin, çalışma biçim ve yöntemlerinin, inançların, doğayı algılama, anlama, kavrama kültürünün düşünsel yanlarının toplumsal olanın sözle anlatması aşamasıydı. Söz, Thamadelerin bilge davranışları, iyi, güzel, hoş ahlaklarıyla halk içerisinde sevilmelerinin önemi, yeri, konumları ve halkın arasında gördükleri ilgi ve tutumlarıydı. Doğup büyüdükleri köylerinden, yerlerinden uzaklarda olsalar da onlar, halkına ve toprağına, köyüne karşı besledikleri niyetlerin süzülmüş değerleriyle üretmişlerdi bunları.
Onlar binlerce yıllık tarihten gelen kültürle beslenmiş dilin zenginliğine bulaşmış ne kadar deyim, özdeyiş, atasözü, özlü ve güzel söz varsa; halkın kültürünü, geleneklerini, yaşam biçimlerini, yemeklerini, adetlerini, folklorunu, aile protokolü; kadın erkek – büyük küçük, ev sahibi, konuk ilişkilerini, yaşlıların deneyimlerinin aktarılmasını; savaşları, yiğitlikleri, kahramanlıkları, kahramanlık öykülerini; çıkarsız, yalın, sade, karşılıksız yardımlaşma ve dayanışma ile anlatan, kendilerine ait ne varsa pek çok konuyu söze yansıtmışlardı. Bütün söylenenler Adıgey coğrafyasına ait toprakların, köylerin, akarsuların, dağların, yaşam içerisindeki güzelliklerin ustalıkla söz sanatına yansımasıdır. Tümü de hem halka ait insani değerlerin kaybolup gitmemesi, hem de coğrafyaya ait doğal güzelliklerin yaşamla buluşması; geleneksel yaşam ve kültürel değerlerin yeniyle kaynaşması, insanı etkilemesi ve eğitmesidir. Adıge dilini, Adıge yaşamı içerisinde hassas bir özgürlük alanına dönüştüren sözlerdir. Söz, Adıgelerin yaşamında yer alan katliamı, savaşı, baskıyı, yasaklamaları, sınırlamaları, yozlaşmaları, sürgünü ve acıları duygulara içirmenin, geriletmenin, alt etmenin uzun soluklu mücadelesi olmuştur.
****
-Fırtınayı bahar izleyecek. / -Onun göğsünde duran Adıge kalbi değil. / -Duman aynı ocaktan iki kez çıkmaz. / -Gerçeği yere serdim desen de önünde dimdik dikildiğini görürsün. / -Gelecek her şeyden önemli. / -Sağır olmayan duyduğunu, kör olmayan gördüğünü anlatır. / -Tavuk öldürüleceği çukuru tırnaklarıyla deşer. / -İnsanı içinde bulunduğu zaman eğitir. / -Adıgeler için büyük olmak çok anlamlı, fakat kim olursa olsun yiğitlik yerinde büyüksün diyerek gelip kimse arkana dikilmez. / -Adıgelerin kadınlar için, yaşlılar için, ülkelerini, topraklarını korumak için, konuklarını ağırlamak için kesin yasaları var. / -Yaşlısı genci çocuk kadar temiz kalplidir. / -Zulüm iyilik, iyilik zulüm getirebilir. / -Yapılacak dedikodudan çekinerek Adıgelik yaparak eziliyoruz. / -Aklın ulaştığı yere ayak ulaşmıyor. / -Düşünmek insani amaçlarına ulaştırır. / -İçlerinde hainleri olmayan hiçbir ulus yoktur./ -Salt ölüm yiğitlik değildir. / -Yiğitlikle akıl bir arada olmazsa, kılıcın önüne atlamak yiğitlik sayılmaz. / -Öldürülmüş domuza kılıç sokulmaz. / -Atılmamış adımlarda bilinmezlik gizli. / -Tasası çok, sevinci az hale geldi dünya, gülene özeniyorsun, ağlayana acıyorsun. / -Yakın komşu uzak komşudan daha iyidir. / -Bir yerde oturmazsan belanı bulursun. / -İnsanlığı olmayana insanlık öğretmek çok zor. / -Dabak sevdiği deriyi yerden yere vurur. / -Zulüm zalimlikle bastırılır. / -Yaşamı sevinç ve tasa oluşturur. / -Yaşamda zıtlıklar var. / -Gün doğuyor, artık gecenin gizi kalmadı. / -Arkadaş edin edindiğin arkadaşı koru. / -Adıgeler kendi arkadaşını korur. / -Oğlunu evinde eğit, toplantıya gönder. / -Saz yaprağı rüzgar keser. / -Eskiyi öv, yeniyi seç. /- Umut tükenirse at koşmaz. /- Olgunlaşmış düşünceyi gizli tutmak zordur. / -Gösteriş ile gerçek arasında yok oluyoruz. / -Deve, yumruk göstermekle senden korkmaz. / -Bir dizgini üç kişi birden tutamaz. / -Büyüğümüz de küçüğümüz de Adıge beşiğinde büyüdü. / -Kalp nerede ise vücutta oradadır. / -İnsan kendi kendini yönetebiliyorsa yaşamak zor gelmiyor. / -Dünya yükü ağır yaşam kısa. / -Sözünde durmayan kral, kral olmaz. / -İyilik ve kötülük yaşam içinde bulunan iki unsur. / -Yüzüne gülmekle insanı kandıramazsın. / -Çakıl taşları birbirine yapışık olmadığından dağılıveriyorlar. / -İşi olmayan yerlerde toz kaldırıyor. / -Rüzgara uzansan bir avuç dolusu yakalayamazsın. / -Adıgeler içinde ne çok uzlaşmaz adam var. / -Senin onur verdiğin güzelleştirdiğin eski köyünde bunu karşılıksız bırakmaz. / -Yiğitlik her zaman yiğitliktir. / -Yiğitliğe sahip olmayana onu veremezsin. Sahip olandan da zorla alamazsın.
Sayı : 2009 07
