Hiksos Adı Üzerine “Hiksos” adı Mısır kitabelerinde görülmez, bu ad yalnızca Mısırlı tarihçi rahip Maneton’da görülür. Mısır dilindeki bir sözcüğün Yunan dilinde değiştirilerek kullanılan biçimidir. Genel kabul gören yoruma göre, “Hiksos” sözcüğü, Mısır dilinde “yabancı ülkelerin prensi” anlamına gelen “heka hasut” sözcüğünden kaynaklanmaktadır. (Hornung, s.77) Birinci sözcük, “heka/ hega” Mısır dilinde kral, prens anlamına gelmekte ve halen yerel önderler için kullanılmaktadır. Bölgede kullanılmayan, anlamı da tam olarak bilinmeyen “hasut/ kasut” sözcüğü, Maneton tarafından “bedevi”, Müller tarafından “yabancı” olarak yorumlanmaktadır. (Özer, s.177)
Belli ki bu iki sözcük Mısır’ı fetheden halkın dilindendir, kendilerini ve krallarını tanımlamakta kullanılmıştır. Hiksos dilindeki bu sözcüklerin Abaza dilinde halen kullanılması ve anlamlarının da yakın olması, Müller’in daha önce sözünü ettiğimiz Hiksosları Mitannilerle ilişkilendiren tezi olmasaydı, ilginç bir tesadüf olarak kalacaktı, ancak böyle bir tez bulunduğundan ilginçlikten öte bir şeylerin bulunduğunu belirtmek durumundayız. Ayrıca Aytek Namitok’un ileri sürdüğü benim de doğru bulduğum teze göre, Mitanniler, Adıge-Abaza halkıyla ilişkilidir, Çeçenleri Hurrilerle ilişkilendiren varsayımlar da göz önüne alındığında “Hiksos” sözcüğünün kökünü oluşturan iki sözcüğün Abaza dilinde anlamlandırılması, bu tezleri doğrulayan bir kanıt değeri taşımaktadır.
Önce “Hega” sözcüğünü inceleyelim.
Abazalar arasında “Haka/Haga” adlı bir klan vardır. Aynı kök sözcükten ad taşıyan “Hagaje” ve “Hagağuç” klanları Adıgeler arasında yaşar. “Hagmaduoy/ Hag-mad-uoy” boyu Çeçenlerin arasında görülür (Kutlu, s.71). Med başkenti Hamedan ise Pers Bisutun yazıtlarında Hagmatana biçiminde yazılmıştır.
Abaza halkı “Haga” sözcüğünü eril bir ad ve lakap olarak kullanır, Adıge “Hagaşe” adı da aynı kök sözcüktendir. Turçaninov, Aşuva dilinde “ha” sözcüğünün kral, “ga” sözcüğünün kabile, soy, tohum anlamına geldiğini açıklar. (Turçaninov, s.98-126)
“Ha-sut/Ha-sit” sözcüğü yine Abaza dilinde “kral Sit, kral Sut” anlamına gelir. Bilindiği üzere Turçaninov, Maykop Kurganı’nda gömülü kralın Sadzuva/Sazuva halkının kralı olduğunu belirtir. İlginç bir şekilde Abaza geleneğinde de Sid klanı, Sadsuva/Sadzuva boyundandır. Eğer ikinci sözcüğü bazı araştırmacıların yaptığı gibi “Kasut” olarak okursanız da durum değişmez. O zaman “Kassi/Kassit” halkı kastediliyor demektir. Hafif nüans farkları ve söz oyunlarıyla her ikisi de kastedilmiş gibidir. Ancak yukarıdaki yorumlar sözcüklerin tek başına kullanılması durumunda mümkündür. Bir arada kullanılan “Hega Hasut” sözcüğünün “Hiksos” şekline dönüşmesi ise dil bilim kurallarına aykırı olduğundan çok zor bir olasılıktır. Telaffuz edilmeyen ya da eklenen seslerin bilimsel açıklaması yapılamamaktadır.
Yine de, Aşuva dilinin eski kaynaklarına ulaşıp önemli açıklamalar yapan Turçaninov’un ve Abaza dilinin bize doğru açıklamayı yapacak verileri sunduğunu düşünüyoruz.
Abaza dilinde“Ha” sözcüğü halen “a” articlesini almış olarak “aha/ahı/ah” biçiminde “prens, bey, asil” anlamlarında, sosyal tabakanın en üst soylu sınıfını belirtmek için kullanılır. Turçaninov’un belirttiğine göre o dönemde konuşulan Aşuva dilinde yalnızca “a” ile “ı” sesli harfleri bulunmakta ve sözcüklerde bu iki sesli harflerden birinin kullanılması anlam farkı oluşturmamaktadır. Başka deyişle, o dönemdeki ve daha önceki Aşuva dilinde “ta/tı, da/dı, sa/sı, ha/hı, ka/kı, sas/sıs, sat/sıt, mad/ mıd,” gibi sözcükler arasında anlam farkı yoktur.Yani “ha” sözcüğü yerine aynı anlamda “hı” sözcüğü kullanılabilir. Bu durumda, “Kasi kralı” anlamında olarak “ha- Kasi”, denilebileceği gibi “hı-Kasi” de denilebilir. Aşuva dilindeki “Hı-kasi” sözcüğü, Yunan dilinde “-os” ekini alarak “Hiksos” biçimine kolaylıkla dönüşebilir.
Sadsuvalar Çerkeslerin Bir Boyudur
“Hiksos” sözcüğünü, “Hıksos” olarak ayıran ve “sos” sözcüğünde “Sas” veya “Saş” kabilesini gören, bu kabileyi Türkistan’daki “Taşkent” kentinin eski adı “Şas” ile ilişkilendiren, “Şasu” halkına Suriye ve Filistin’de rastlandığını belirten ve “Bugün İran’da büyük bir Türk kabilesi olan ve Şahsuvan namını taşıyan kabilenin Şaşuvan yani Fars cem’ile Şaslar olduğu muhakkak addedilebilir. Kürdistan’da Sasun dağı denilen mevki dahi bu kabilenin orada yerleşen bir şubesinin ismini taşımaktadır ” saptamalarını yapan, Kaşgar dağlarının batısındaki Özkand’da, Tiyen Şan’a yakın dağlarda, Ortaasya’daki Şe krallığında Şaşların yaşadığını belirten Yusuf Ziya Özer’in görüşünü de belirtmemiz gerekmektedir (Özer, s.177- 178). Yazarın kurduğu ilişkiler yerinde ve doğrudur. Bu ilişkiler, Sadzuva/Sasuva halkının Kaspiler ve Kassitlerle ilişkilerini ve muhtemel geliş yollarını gösterir. Fakat yazar, “Şas” adında bir kabileyi tanımamakta, “Hakikaten eski zamanlarda böyle bir kabilenin mevcut bulunduğunun delilileri vardır” demektedir. (a.g.e., s.177) Daha sonra da bu kabileyi yanlış bir şekilde Türk kabul etmektedir. Sadzuva/ Sasuva boyunun Ortasya’daki kolunun Türkler arasında asimile olduğu doğru olmakla birlikte asimilasyonun tarihi çok sonradır.
Yazarın “Şaş” dediği “Sadsuva/Sasuva halkı etnik köken olarak Çerkeslerin Ubıh kabilesindendir. Yazarın “Şahsuvan” adını hiçbir gerekçe göstermeden “Şaşuvan” şekline getirmesi de yanlıştır, bilimsel değildir. “Şahsuvan” adında “h” hiçbir şekilde düşmez. Bu ad Fars dilinde çoğul bir şekilde Sadsuvaların da dahil olduğu Aşuva halkını gösterir: Şah-Suva-an.
Yine yazar Sadzuvalarla (Yazar “Saslar” demektedir) Hurri/ Mitanni halkının Mezopotamya ve Suriye egemenliği için savaştığını iddia etmekte, daha sonraki dönemlerde ise yine Hiksoslara karşı Hurri- Mitannilerle Teb prenslerinin anlaştığını bu anlaşmanın sonucu olarak Hiksosların Mısır’dan kovulduğunu iddia etmektedir, ancak bu görüşü doğrulayan hiçbir belge yoktur. Hikssosları Hurri-Mitannilerin bir kolu olarak gören yazarların temel dayanaklarından biri de böyle bir çatışmanın olmamasıdır.
Bu dönemde Ortadoğu’da Sadzuva/Sasuva halkı ve konuştukları Aşuva diliyle ilişkilendirilebilecek bir çok kent bulunduğundan Profesör Özer, “Hik-sos” adının sonundaki “Sos” sözcüğünü kabile adıyla ilişkilendirirken haklı olabilir. Gerçekten de “sos” sözcüğü, “Sadzuva/Sasuva, Sadzu/ Sasu” halkını gösterebilir. Ancak bu durumda “Hik-sos” sözcüğünü, Abaza dilindeki “Hı=kral, asil, bey ; Kha/ Ka, khı/Kı=Baş ; Sadsuva/ Sasu=Etnik ad ile; Hı-kı-sas= Hıkısas, “Sasların baş beyi, baş Sas beyi” biçiminde açıklamak gerekir.
Hiksos Başkenti Avaris
Hiksosların Mısır’daki başkentleri Avaris, “A-var” kökündendir. Bir Kafkas halkı “Avar” adıyla anılır. Fakat bu adı Ruslar takmışlardır. Ayrıca çok yakın dönemlerde kullanılmıştır. Halkın gerçek adı Andelal’dır. (Berkok, s.144) Moğol halkı Avarlarla olan benzerlik ise şüphesiz ki tesadüftür.
“Avaris” sözcüğü Hiksos dilinden olmalıdır.
“A-var-is” sözcüğünün sonundaki “-is, -iş” eki halen Adıge dil grubunda görülen, şüphesiz ubıkh (Aşuva) dilinde de varolan yer bildiren ek olabilir. “Awar” sözcüğü Abaza-Abhaz dilinde “dost insanlar” (wa= dost, ra-rı=insan ya da çoğul eki) anlamındadır. (Büyüka, s.319) Abaza/Abhaz dilinde “ar” sözcüğü “asker” anlamında da kullanılabileceğinden (Büyüka, s. 318) “Awa-ar-iş/Avariş” sözcüğü “dost asker yeri” anlamına da gelir. Anadolu’da, Likya Geç Bronz çağı kenti olarak görülen “Awarna” kentinde de “Awar” kökü bulunmaktadır. (Melchert, s. 105)
“Var” sözcüğü ise Çeçen (Nakh) dilinde “boy, soylar birliği” anlamında kullanılır (Kutlu, s.69). Çeçen dilindeki sözcükle Abaza dilindeki sözcük arasında ses ve anlam uyumu tamdır. Öyle görülüyor ki bu sözcük, Abaza-Ubıhk-Adıge-Nakh halkının atalarının da dahil olduğu eski Akdeniz halkının kültürü ve diliyle ilişkilidir.
KAYNAKÇA
1. Erik Hornung, İstanbul, 2004
2. H. Craıg Melchert, Anadolu’nun Gizemli Halkı Luviler, İstanbul, 2010
3. Ömer Büyüka, Kafkas Kaynaklarına Göre İlk Yaratılışlar, 2. cilt, İstanbul, 1986
4. T. Cemal Kutlu, Kafkasya Yazıları-1, (Çeçenlerin Tarihi ve Dili Üzerine) 1997
5. Turçaninov, G.F., Kafkasya’da bulunan Antik Eserlerin Keşfi ve Yazılarının Çözümlenmesi, Kafdav Yayıncılık, Ankara, 2009
6. Yusuf Ziya Özer, Mısır Tarihi, Ankara, 1987
