Son dönem Dünya Çerkes Birliği (DÇB) Başkanı ile Kafkas Dernekleri Federasyonu (KAFFED) arasında, çeşitli konularda ortaya çıkan uyum sorunu ve anlaşmazlıklar Anayurtta ve Çerkes diasporasında, DÇB’nin dağıldığına kadar varan farklı yorumlara neden oldu.
Adıgey Televizyonu habercisi Svetlana Tesheva, DÇB Başkanı Hauti ve Maykop’ta toplumun ileri gelenlerinden bazı kişilerle görüştü. Ayrıca KAFFED Başkanı Yaşar Aslankaya’nın göndermiş olduğu açıklamalı metinden yararlanarak aşağıdakİ yazıyı hazırladı.
Адыгэ лъэпкъым и1оф джыри дунэе утыгум къихьагъ. «Дунэе Адыгэ Хасэм КАФФЕД-ыр хэк1ыжьы.», «Хэкурыс ык1и Хэхэс адыгэхэр зэзэгъыжьхэрэп.», «ДАХ-р зэбгырэзы.» – мыщ фэдэ ц1эхэр зи1э тхыгъэхэр интернетым аужрэ уахътэм бэу къырагъэхьагъэх. Кавказ, Черкес 1офыгъохэм ягугъу зыш1ырэ къэбар лъыгъэ1эс амалхэм зэраш1ош1эу мы къэбарыр къатхы. КАФФЕД-ым итхьэматэ Урысые Федерацием 2020-рэ илъэсым нэс къырамгъэхьанэу унашъо заштагъэм ыуж, мыщ фэдэ еплъык1эхэр утыгум къихьагъэх. Ежь КАФФЕД – Тыркуем ит Адыгэ Хасэхэм я Конфедерацие исайт къызэрэритхагъэмк1э, Дунэе Адыгэ Хасэм хэк1ын гухэлъ и1эп, ащ фэдэ унашъуи ыштагъэп. Ыштэнэуи фитыныгъэ и1эп, ащ фэдэ зыштэн зылъэк1ыщтыр Конфедерацием и Зэфэс зэхищэнышъ, мэкъэтын ш1ык1эк1э 1офым хаплъэмэ ары. Джырэк1э КАФФЕД-ым рихъухьагъэр – ДАХ-м и1эшъхьэтет гъэцэк1эк1о куп зэдэлэжьэныгъэу дыри1эр къызэтрегъэуцуаго. Адыгэ лъэпкъым игумэк1ыгъохэр Хэсашъхьэм зэрэзэш1уихыхэрэм КАФФЕД-ыр ымгъэразэу зэрэщытыр ык1и ащ пае цыхьэ зэрэфимыш1ырэмк1э Джэпсалъэ аштагъ. Сыд еплъык1а ДАХ-м и Тхьэматэ ык1и Адыгэ республикэм щыпсэухэрэм ащ фаш1ыгъэр? Упч1эр адыгэм идунай щызэлъаш1эрэ ц1ыфхэм, общественнэ ык1и къэралыгъо 1офыш1эхэм афэдгъэзагъ.
«Ыпэ рапш1эу къыхэзгъэщынэу сыфай, КАФФЕД-м итхьэматэу Яшар Асланкая тихэгъэгу къихьанэу зэрэфамыдагъэм тигъэгумэк1эу, къулыкъу пчъагъэхэм тафэтхагъ – Президентым иадминистрацие, хэгъэгу к1оц1 1офхэмк1э министерствэм, щынэгъончъэнымк1э федеральнэ къулыкъум лъэ1ухэр афэдгъэхьыгъэх джыри зэ мы 1офым хэплъэжьынхэу. Къэралыгъо пэпчъ ихабзэ тетэу мэзек1о. Тыркуеми, Иорданиеми, Израили… хэгъэгу 53-рэмэ адыгэхэр ащэпсэух, зэрыс хэгъэгухэм адырагъаштэх. Тэри джащ фэд, тызщыпсэурэ Урысые Федерацием ихабзэ тыукъорэп. Зэрэслъытэрэмк1э, джырэ уахътэм щы1эх купхэр, адыгэхэм афэгумэк1ырэм фэдэу зыкъэзгъэлъагъохэу, КАФФЕД-м епхыгъэ упч1эр зэбладзыжьэу, тызэфагъэгубжын ык1и тазфагу маш1о къырадзэн гухэлъхэр я1эхэу. Бэмыш1эу тикъэралыгъохэм – Урысыемрэ Тыркуемрэ, зэмызэгъыныгъэхэр азфагу къихьэгъагъэх, ау ти1эшъхьэтетхэм акъылыгъэ къахэфагъ, зэрэзэш1ужьыщтхэ гъогур къагъотыгъ. Ахэм тэри щысэ атетхын фае. Яшарырэ сэрырэ телефонымк1э тызэдэгущы1эзэ ДАХ-м (МЧА-м) хэк1ыжьын гухэлъ зэрямы1эр ык1и а къэбархэр зэрэнэпц1ыхэр къыси1уагъ. Илъэс 25-рэ хъугъэ зэдэлэжьэныгъэр ау къодыеу зэпыпчышъущтэп. Дунэе Адыгэ Хасэм ипшъэрылъхэу – адыгабзэм, лъэпкъ культурэм икъэухъумэн, хэку къэгъэзэжь 1офхэм язэш1охын тапэк1и дгъэцэк1эщтых. Къэралыгъор а 1офымк1э 1эпы1эгъу къызэрэтфэхъурэр тыушъэфырэп, ащ къытырэ мылъкумк1э проектыбэ тэгъэцак1э. Зыпари дэй ащ сэ хэслъагъорэп. Хэкум къэзгъэзэжьхэрэм ятхылъхэр тэрэзэу дгъэпсынхэм пае къэралыгъор 1эпы1эгъу пфэмыхъоу зи пфэш1эщтэп. Непэ Адыгэ Республикэми, Къэбэртэе-Бэлкъарми, Къэрэщэе-Щэрджэсми Сирием къик1ыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэр ащэпсэух. Ахэр хэкум хэгъозэжьынхэм пае тадэлажьэ зэпыт, Урысыем ихэбзэгъэуцугъэхэри ащк1э тэгъэфедэх. Ежь КАФФЕД ил1ык1охэри мызэу-мыт1оу Урысыем ил1ык1огъэ1орыш1ап1эу Тыркуем итым щы1агъэх. Лъытэныгъэу къафаш1ырэр алъэгъурэба? Сызэреплъырэмк1э зы унагъо щы1эп азфагу зэфэгубж-зэмызэгъыныгъэ къимытэджэу, тэри унагъом тыфэд. Ащ тетэу сицыхьэ телъ, тазфагу зэгурымы1оныгъэу илъыр дэдгъэзыжьыщт. Тэ тыхьазыр зэ1ухыгъэ-зэдэгущы1эгъу зэдэтш1ынэу. Упч1э гумэк1эу къыкъок1ыхэрэр зэш1отхыщт».
«Зэхэсхыгъ тхылъ горэ Дунэе Адыгэ Хасэм къызэрэфагъэхьыгъэр. Тыркуем щы1э Хасэм итхьэматэ Урысые хэгъэгум къимыхьафэ, КАФФЕДым и1офш1эн ДАХ-м къыщигъэуцугонэу. Сэ ащ дезгъаштэрэп. Ащ фэдэ унашъо зыштагъэхэр зэрэхэукъохэрэр яс1омэ сш1оигъу. Илъэс пчъагъэ къызэдэзгъэш1агъэ Хасэхэм ащ фэдэ гузэгъабгъэ къахэфэнэу щыта? Унэшъо теубытагъэ амыш1ызэ, зэхэгущы1эжь – зэхэфын зэ1ук1э зэхарэщ, шъхьадж ыгу илъыр къерэ1у. Амэ уечъэжьэнышъ, сыдэлэжьэщтэп Хэсашъхьэм п1ок1э ащ ш1уагъэ къыхьыщта? Дунэе Адыгэ Хасэр зэбгырагъэзынэу фаехэр щы1эх, ащ илъэужэу мы 1офыр сэ сэлъытэ. Зи ш1у хэлъэп мы къырахьыжьагъэ зэмзэгъыныгъэм. «Шъхьал» ы1оу адыгэ лъэпкъым итарихъ къытегущы1эрэ роман стхыгъэ. Зыгорэм иш1ош1хэм апае адыгэхэр л1эш1эгъурэ ныкъорэк1э узэк1э1эбэжьмэ шъхьалым дахьаджыхьагъэх. Икъущт тызэрагъэделагъэр. Дунэе Адыгэ Хасэр орэпсэу, КАФФЕД-ри, нэмык1 Хасэхэри ащ зэрэхэтыгъэхэу къэрэнэх. Хэкум нэмык1 ч1ып1э ДАХ-р щы1э зэрэмыхъущтыри зыщарэмгъэгъупш. Сэ бэмыш1эу Тыркуем сыщы1агъ, шъуашэу, дахэу тилъэпкъэгъухэр къыспэгъок1ыгъэх. Лъэшэу сыгуш1уагъ Дюздже университетым адыгабзэ курсхэр къызэрщызэ1уахыгъэхэр. Ащ фэдэ 1офыгъошхо зэш1охыгъэ зэрэхъугъэм Урысыеми иш1уагъэ хэлъ, гъэсэныгъэмк1э министерствэм иш1э хэлъэу тик1элэегъаджэхэр к1уагъэхэу ащ щэлажьэх. Сыда къэралыгъом и1эпы1эгъу Дунэе Адыгэ Хасэм къырегъэк1ымэ мытэрэзыныгъэу халъагъорэр? Упч1абэ зэш1охыгъуае мэхъу къэралыгъом иш1э хэмылъмэ. Ар къагуры1он фай скъош-сшыпхъухэу Тыркуем щыпсэухэрэм.
Лъэпкъ 1офыгъохэмк1э, зэлъэпкъэгъухэм язэпхыныгъэхэмк1э ык1и къэбар-лъыгъэ1эс амалхэмк1э Адыгэ Республикэм икомитет итхьэмат
«Мы къэбарыр сэ интернетым щыслъэгъугъ. Зыгорэм сыдэгущы1агъэу, ш1ош1хэр зэзгъэш1агъэу щытэп. К1о сызэреплъырэмк1э, КАФФЕД-м итхьэматэу Яшар Асланкая 2020-рэ илъэсым нэс Урысыем къихьан фимытэу зэраш1ыгъэм, мы унашъор къык1элъык1уагъ. Гузэгъабгъэ ащ къыхэк1ын фаеу щытэп. Къэралыгъо пэпчъ хабзэ горэм тетэу мэзек1о. Яшар джы тикъэралыгъо къихьан зэримлъэк1ыщтым иушъхьагъу сэ сш1эрэп. Лажьэ и1эми имы1эми сэ сизэхэфынэп. Ау хэти зыщыпсэурэ хэгъэгум илъ хабзэм тетэу мэзек1о. Джы хэкум къэзгъэзэжьхэрэм е къак1охэрэм тызщыпсэурэ Урысыем ихэбзэгъэуцугъэ тетэу псэунхэ фае. Ар къагурыдгъэ1оным тыпылъ зэпыт, ау зэрэзек1ощт шапхъэхэр ят1о зыхъук1э пыим фэдэу къытэплъых. Ау ш1у нэмык1 тыгу илъэп, тигуапэу зэк1эми тапэгъок1ы, «мыр шапхъэшъ – гъэцэк1эгъэн фае» ятэ1о. Ежьхэр зыщыпсэурэ хэгъэгухэм яхабзэ тетэу мэзек1охэба? ДАХ-мрэ КАФФЕД-мрэ язэмзэгъыныгъэ к1э к1ыхьэ пыт. Непэп ар къызежьагъэр. Ау гъэнэфагъэр зы – Тыркуем и Адыгэ Хэсашъхьэ, КАФФЕДыр сэ непэ ары зэрэслъытэрэр, Дунэе Адыгэ Хасэм к1эрык1ы хъунэу щытэп. Лъэныкъуит1умк1и ар дэгъоп. Анахь адыгабэ зыщыпсэурэ къэралыгъом ил1ык1о куп ДАХ-м хэмытмэ хъущтэп. Амэ лъэпкъ зэхахьэ шъхьа1эм илъапсэ къэушъэбыщт. Джащ фэд ежь КАФФЕД-ри. ДАХ-м хэмытмэ Тыркуем щыри1э уасэм къык1ичыщт, лъытэныгъэу къыфаш1ырэм къыщык1эщт. Ар джыдэдэм лъэныкъуит1уми къагуры1он фае. Сигущы1э анэсынэу щытмэ, КАФФЕДым хэт тилъэпкъэгъухэм зафэсэгъазэ, сялъэ1у хэукъоныгъэ амыш1ынэу. КАФФЕДым зыпачмэ хэкужъыми пычыгъэхэ хъущтых. Ар зыщарэмгъэгъупш!»
«Илъэс 30 хъугъэшъ хэкурыс ык1и хэхэс адыгэхэм тызэк1элъык1оу, тызэхахьэу зытыублагъэр, ащ фэдизым тизэпхыныгъэ тэгъэпытэ. Сыда ащ фэдиз к1уач1э зык1етхьыл1агъэр ащ, зы гузэгъабгъэк1э тызэхэк1ыжьыщтмэ? Адыгэ республикэ ти1э зыхъугъэм къыщыублагъэу, хэку къэгъэзэжьым мары тыдэлажьэ. Мыр къэралыгъо 1офэу щытэу, хэбзэ мылъку гъэнэфагъи гъэ къэс пэ1утэгъахьэ. Хэкужъым къэк1ожьхэрэм тапэгъок1ыщтми, апэрэ мазэм, хэгъозафэхэ, зыщыпсэущтхэ унэ къафэдгъотыщтми, нэужым гъэсэныгъэ, медицинэ 1эпы1эгъу яттыщтми, тына1э атетэгъэты. ДАХ-р тилъэпкъэгъоу къэк1ожьхэрэм яхэгъэгъозэн и1ахь мак1эп хилъхьагъэр. Зыгорэ фэмгъэтэрэзмэ, зэ1ухыгъэу къырарэ1у. Ау «сыпдэлэжьэгощтэп» п1оу тхыгъэ къыфэбгъэхьык1э, а зек1уак1эр напэп. Сэгугъо зэк1э зэтеуцожьынэу. Зык1ыныгъэ гъогум тыфаблэ т1озэ, аущтэу тазфагу зэмзэгъыныгъэ къитэджэныр сэ къезгъэк1урэп. КАФФЕД-ым гъэпсэфак1оу къыгъак1орэ к1элэц1ык1у купхэми тапэгъок1ы, къетэщэк1ых, тына1э атетэгъэты. Тапэк1и аущтэу тызэдэлэжьэщт. Плъыр-стырыгъэ унашъор зэк1ахьажьмэ сэ нахьыш1оу сеплъы.»
Дунэе Адыгэ Хасэмрэ КАФФЕД-мрэ гумэк1ыгъохэр бэу азфагу дэлъых. Зэзэгъхэрэп, я1охэр зэтефэхэрэп. Сэ зэрэслъытэрэмк1э, зэхэгущы1эжьынхэ фае ык1и зэзгъэш1ужьыщтхэ дипломатхэр ящык1агъэх. Дунэе Адыгэ Хасэр нахь чанэу лэжьэн фаеу сеплъы, ыпшъэ къик1ыщт упч1абэ зэш1уимыхэу къегъанэ. Е гугъу емыл1ыра е фэмыя? Сш1эрэп ащ иушъхьагъу. КАФФЕДым игугъу пш1ын хъумэ, сэ къыхэзгъэщыщтыр зы – Хэкум к1элърычыгъэу ари псэу хъущтэп. Сыд лъэпкъ 1офа 1эк1ыбым ущы1эу зэхэпфын плъэк1ыщтыр? ДАХ-ыр, щэч хэлъэп, хэкум нэмык1 ч1ып1э щы1э хъущтэп. Арышъ, зы зэгуры1оныгъэ гъогу Хасэхэр зэдытеуцожьынхэм сыщэгугъу.
Т1эшъу Светлан – Адыгэ телевидением ижурналист