Aydemir Potokov’un yaptığı eyerler rahatlığı, güzelliği ve fonksiyonelliği nedeniyle eyerlerin Mercedes’i olarak adlandırılıyor. Bu eyerlerin üstündeki binici eski zamanlarda olduğu gibi hiç yorgunluk hissetmeden onlarca kilometre at binebilir.
Daha önce müzik enstrümanları yapan bu usta nasıl oldu da eyer yapmaya başladı, hangi teknikleri kullanıyor gibi soruların cevabını almak üzere Adigey Halk Sanatları Ustaları Derneği kurucusu Aydemir Potokov ile görüştük.
Aydemir’in ahşap kokulu atölyesinin duvarlarında şıçepşıne kalıpları asılı, bir yanda da eyer iskeletleri var. Köşedeki rafta ise eski ahşap eyer iskeletlerinden oluşan küçük bir koleksiyon yer alıyor. Bu kalıpların her biri farklı ağaç cinslerinden yapılmış. Koleksiyonun en değerli parçası 150 yıldan daha öncesine ait…
Aydemir, eyerleri şu sözlerle anlatıyor: “Bu üç eyer aynı gibi görünse de aslında çok farklılar… Birincisi kısa ama kıvrımları uzun, Türkiye’de bu tip eyerlere çok rastlanır. İkincisi Şogen bölgesinden bir usta tarafından yapılmışa benziyor. Üçüncüsü ise Koşhable tarafında rastlanan eyerlere benziyor. Bunda geyik boynuzu kullanılmış. Tabakalar halinde kesilen boynuzlar sıcak suya konarak bükülmeleri sağlanmış.
Böyle şeylerin değerini anlamayan birçok insan var. Bunlar benim için sadece geçmişi ifade etmiyor, yaptığım eyerlerde onları temel alıyorum.”
Şu anda mesleği haline gelen hobisi sıradan bir merakla başlamış. Ünlü usta Zamudin Guçev’i ziyaret eden Aydemir müzik enstrümanlarının nasıl yapıldığını görmüş ve denemeye karar vermiş. Önce şıçepşıne ile başlamış ve başarmış. Sonra da eyer yapmayı denemek istemiş ve danışabileceği birilerini aramış. Kabardey-Balkar’ın ünlü sanatkarı Vyaçeslav Mastafov’a ulaşmış.
Mastafov’a “Çerkes eyeri yapmak için neler gerekir?” diye sormuş. Sonrasında erkek kardeşiyle birlikte yaklaşık bir ay Mastafov’un atölyesinde eyer takımı işini öğrenmişler. Aydemir, “O sürede ben ilk eyer iskeletimi, kardeşim de ilk eyer yastığını yaptı” diyor.
İdeal olanı her at için özel eyer yapmak… Eyer binicinin rahatlığı için yapılır inancının aksine Çerkes eyerleri atın rahat etmesi için yapılır. Eğer eyer atın sırtına uygun yapılmazsa binicinin ağırlığıyla hareket eder ve atı adeta “döver”.
Günümüzde yapılan eyerler hem biniciyi hem de atı rahat ettirmek için düzenleniyor. Daha yüksek yapılıyor, üzengiler ise daha yukarıda. Binicinin ayakları daha geride duruyor. Eyer minderi hem önden hem de arkadan destek verecek şekilde hazırlanıyor, böylece yüksek hızda bir nevi tampon vazifesi görüyor. Tüm bu ayrıntılar hiç dinlenmeden ve ağrı çekmeden yüzlerce kilometre yol almanızı sağlıyor.
Aydemir, “Çerkes eyerinin bir başka özelliği de eyer yastığına üç kova yulaf sığabilmesidir. Bu nedenle Çerkes eyerleri çok değerliydi. Askeri harekatlarda binici için adeta bir ödüldü. İngiliz eyerleri de çok geliştirildi ama eyer tokaları çok karmaşık, o tokaları takmak binicinin çok vaktini alır. Çerkes eyerlerinde ise her şey çok sade ve fonksiyoneldir. Benim için bu bir prensiptir. Tabi ki geleneksel eyer yapımından uzaklaşılmamalı çünkü asırlardır sınanmış bir sistem” diyor.
Röportaj sırasında çocukluk yıllarına dönen Aydemir, eli kalem tutar tutmaz at resimleri çizdiğini hatırlıyor. Kuzeye giden ebeveynlerinden kendisine at getirmelerini istemiş ama fotoğraf makinesi almışlar. Köydeki çobanlar at sırtında sürüyü otlatmaya götürürken Aydemir peşlerinden koşar ve at binmesine izin vermelerini istermiş. Yaz sıcağında çobanların peşinden koşan Aydemir’in çocukluk rüyası birkaç yıl önce gerçekleşmiş ve Kabardey cinsi bir at sahibi olmuş.
Bazılarının kaybolmaya yüz tuttuğunu söylediği bu kadim sanat yine de unutulmayacak. Aydemir’e göre binicilik turları moda haline geliyor. Tıpkı her şeyde köklerine dönmenin revaçta olduğu gibi… (sovetskaya-adygeya.ru)
Çeviri: Serap Canbek
