Bağımsızlık Demokrasi Özgürlük Eşitlik Birlik

Açaxu / Ace / Ake (5. Bölüm)

-Bir tutam saçın 5000 yıllık hikâyesi-

Görüldüğü gibi “7” (yedi) sayısı insanlık tarihinde önemli bir yer tutmaktadır.

Tarih çağları, insan gelişiminin göstergelerini oluşturur. Çağlar, bilindiği üzere ikiye ayrılır:

A. Tarih Öncesi Çağlar, B. Tarihi Çağlar.

Zamanlar yeri ve araştırmacılara göre farklılık gösterse de genel olarak, basit bir şema ile şöyle ifade edebiliriz:

Eski Taş Çağı’nda, önceleri çakıltaşından yapılan aletler, daha sonra kuvars, kuvarsit, chert (bir çeşit kuvarslı kaya) ve obsidyenden (ana maddesi cam olan volkanik kaya) yapılmıştır. İnsanların, ateşi çok önceleri ısınma ve aydınlatmada kullanmasının yanında, 300.000 yıl öncesinden itibaren de örgütlü sonbahar avlarında kullanıldığı ve kulübe yapabildiği bilinmektedir.1

Yine bu dönemde, insanların dil yetisinin, antropologlar ve genetikçilerin çoğunluğunun söylediğine bakılırsa, 100.000 yıldan daha yakın bir tarihte ortaya çıktığını söyleniyor.2

“İnsanoğlunun Paleolitik Çağ ile başlayan ilk buluşlarında doğa ilham kaynağı olmuştur. Bu çağda dönemin en önemli buluşu olarak kabul edilen ateşin denetim altına alınması uygarlığın gelişimine oldukça önemli katkılar sağlamıştır (Sevin, 2003: 1-77). Çünkü ateşin kontrol altına alınması hem insan ırkı için yeni bir anahtar teknoloji oluşturdu hem de ateşle ilgili gerçekleştirilen uygulamalı bilgiler, ilk insanlara doğa üzerinde daha fazla denetim imkânı sundu (McClellan III; Dorn, 2016: 9-10). Bu dönemin öne çıkan temel özellikleri arasında geçici doğal barınaklardan kalıcı köy yaşamına; avcılık ve toplayıcılıktan üretim ekonomisine yani tarım ve hayvancılığa geçişin yanı sıra (Sevin, 2003: 1-77) ziraat tekniklerinin gelişmesi ve mimari becerilerin artması sayılabilir (Kuhrt, 2010: 17). Ayrıca kemikten yapılmış (Kaya, 2015: 36) iğne ve bızlarla birlikte ağaç ve obsidyenden yapılmış balta, ok uçları, mızrak ve insanların avladıkları hayvanların derilerini örtünmek ve soğuktan korunmak için giyinmeleri dönemin önemli icatları arasındadır.”3

“Bakır metali ile ilgili dünya ve Anadolu’da ilk bulgulara ise Çatalhöyük’te (Konya, Çumra ilçesi) MÖ 8000-7000 yılları arasında rastlanmıştır. Doğu Höyük (Çatalhöyük – Doğu), muhtemelen, bugüne kadar bulunmuş en eski ve en gelişmiş Neolitik Çağ yerleşim merkezidir.”

 

Hatti kadını (MÖ 2100-2000) Anadolu Medeniyetleri Müzesi

“Bakır çağında Anadolu’da yaşayan insanlar bakır metalinin sertliğini çekiç ile döverek (soğuk işlem), iki katına çıkarılabilir olmasını keşfetmiştir. Bu işlemden sonra bakır çok kırılgan bir yapıda olsa bile, saf demir sertliğine eşittir.”4

“MÖ 4000 yıllarından itibaren dünya bilimi çok farklı bir boyut izlemeye başladı. Tarımda sulamanın gerçekleştirilmesi için su kanallarının yapılması, nehir taşımacılığı ve tekerleğin keşfi dönemin önemli icatları arasındadır.”

“Yazıyı icat eden Sümerliler (Bottero, 2005: 23-31) MÖ 3. bin yılın ortalarından itibaren bütün ülke sınırları içerisinde yazı yazmanın öğretildiği okullar açmıştır. 1902-1903 yılları arasında günümüzde Tell Fara olarak adlandırılan Shuruppak kentinde gerçekleştirilen arkeolojik kazılar sonucunda MÖ 2500’lü yıllara tarihlendirilen çok sayıda ‘ders kitabı’ gün yüzüne çıkarılmıştır.”

“Sümer uygarlığı sadece yazıyı icat etmekle kalmamış, aynı zamanda başta matematik olmak üzere geometri, astronomi alanlarında ilk bilimsel çalışmaları da başlatmıştır.”

“Sümerler iyi bir takvim bilgisini de geliştirmişlerdi ve bu bilgiler aynı zamanda astronomi biliminin temelini de oluşturmuştur. (…) Ayları ilk kez isimlendiren Sümer ve Akad uygarlıklarının takvimlerinde aylara verdikleri bazı isimler günümüzdeki modern takvimlerde ay ismi olarak varlığını devam ettirmektedir. Bunlardan Şubat = Şubatu (Akadca), Nisan = Sanu (Sümerce), Temmuz = Dumuzi (Sümerce =) ve Eylül = Elulu (Akadca) olarak karşımıza çıkmaktadır (Kaya, 2015: 35-36).”5

“Takriben MÖ 3000 yılında bakır alaşımları p devirde medeniyetin beşiği olan Ortadoğu ve Akdeniz bölgesinde, bilhassa Kıbrıs’ta oldukça gelişmiş bir faaliyet dalı olmuştur.”6

“Böylece bakır, balta, keski gibi aletlerin yapımında da kullanılmaya başladı. Bunların ilk örneklerine Mersin Yumuktepe’nin XVI. kültür tabakasında, MÖ 5000-4900 yıllarında rastlamaktayız.”

Madenciliğin yayılışı

“MÖ 4. binlerin ikinci yarısında başka madenlerle de karşılaşılır. Önce gümüş ve kurşun, daha sonra altın yavaş yavaş insanlık tarihindeki yerini alır. (…) Yine aynı döneme tarihlenen bir Tülintepe toplu buluntusunda mızrak uçlarının kalayla kaplı olduğu anlaşılmıştır (Yalçın ve Yalçın 2009). MÖ 4. bin sonlarında Tülintepe, Termi I, Troia I, Alişar I ve Tell el Cudeyde’de ilk tunç örneklere rastlanmaktadır (Yakar, 1984; Yalçın, 2000a; Yalçın ve Yalçın, 2009). (…) Ancak demirin ve çeliğin tunç gibi seri üretimle elde edilmesi ve hatta silah yapımında tuncun yerini alması için daha 1.500 yıl geçmesi gerekecekti.”

“Zamanla madenciliğe dayalı ilk endüstri toplumları oluşmaya başlar, metal kültürleri doğar ve bölgesel büyük devletlerin temeli atılır. Tunçtan yapılan silahlar toplumların gelişmesi, başka bölgeleri kontrolleri altına alması sonucunu doğurur.”

“Endüstrileşmenin başladığı MÖ 3. binin ilk yarısında, bakır metalürjisinde kazanılan deneyimler sonunda, demir de ergitilmeye başladı. Yakındoğu’nun Mısır, Mezopotamya gibi bazı bölgelerinde meteor (göktaşı) kökenli demir bilinmekteyse de Anadolu insanı ilk defa bu dönemde hematit, magnetit, götit gibi zengin demir cevherlerini ergitmeyi ve demir elde etmeyi başardı (Yalçın, 1998).”7

“Hititler, Suriye’ye demir satarken 1 kilo demir için, 40 kilo gümüş veya 400 kilo kalay alırdı. Hitit Kralı III. Hattuşili MÖ 1250’de Asur kralına ‘…kaliteli demir Kizzuvatna’daki atölyede kalmadı… hazır olunca gönderirim” diye yazmıştı. Dünyanın en eski demiri, Hatti prens mezarından çıkan hançerdir (MÖ 2500-1800). Hançerin göktaşı demirinden yapıldığı 2009’da belirlendi. (…) Bakır, doğada büyük metal külçeler halinde de bulunabildiği için 10 bin yıl önce kullanıldığı sanılıyor. İnsanın bakırdan önce altın, gümüş ve göktaşlarındaki demirle tanıştığı biliniyor.”8

Hatti, bakır heykelciği (MÖ 2500-200) (Metropolitan Sanat Müzesi, New York)

Eski Taş Çağı’ndan (Paleolitik) Demir Çağı’na kadar bilinen yedi adet maden var: 1. Bakır, 2. Altın, 3. Gümüş, 4. Kurşun, 5. Kalay, 6. Tunç, 7. Demir.

Aynı dönemde kullanılan korunma-savaş araçları da hemen hemen aynı sayıda: 1. Sopa, 2. Balta, 3. Mızrak, 4. Topuz, 5. Orak, 6. Ok, 7. Kılıç-Hançer.

İlk başlarda çakıltaşından yapılan bu aletler sırasıyla, insanoğlunun gelişmesine paralel, kuvars, obsidyen, bakır, tunç ve demirden yapılmıştır.

Diğer bir bakış açısıyla kullanılan malzemeler de; 1. Ağaç, 2. Çakıl, 3. Kaya kuvars), 4. Cam (Obsidyen), 5. Bakır, 6. Tunç, 7. Demir olmak üzere tasniflenebilir.

Görüldüğü üzere burada da “yedi” (7) sayısı önemli bir yer tutmaktadır.

Hitit, gümüş kupası (MÖ 14-13. yüzyıl) (Metropolitan Sanat Müzesi, New York)

Erken dönemlerde, gelişmiş savaş araçlarına sahip olmanın yolu., büyük ölçekte, maden çıkarma ve işleme sanatlarındaki ustalıktan geçiyordu.”9 Ateşin madencilik sahasında kullanılmasının keşfi, evrim tarihi için bir devrim niteliği taşıdı. İlk çağlarda sopayı ilk eline almayı başaran, meşaleyi ve ateşi ilk kullanabilme becerisini gösteren, madenleri keşfedip ilk eritme ve işlemeyi başaranlar, bulundukları topluluklarda toplumun önderleri, rehberler ve liderleri, kehanet sahibi, yargıç olmakla ödüllendirilmişlerdir. İlk çağlarda genellikle krallar, rahipler ve önderler hep bu “öncü”lerden çıkmıştır.

Dünyanın en eski demiri: Altın kabzalı hançer (Alacahöyük MÖ 2500-1800) Anadolu Medeniyetleri Müzesi

‘El sanatları ustalığı’ olarak demircilik kavramı demircilerle ilgili halk hikâyelerinde önemli bir rol oynar; hem halkbilimini hem de demircinin batıl inançlarını, pagan ve Hıristiyanlık bağlamındaki güçlerini pekiştirir.” Galler’in ünlü demircileri, kralın hane halkı rahibe yakın otururlardı. Demirciler göksel tanrının oğlu, habercisi ve işbirlikçisidirler ve çoğu durumda bunu kendi adına yaparlar. 20. yy’da Meksika’da demirciler hâlâ yargıçlık görevini sürdürebiliyorlardı.”10

“Hitit kralı devletin ve ordunun olduğu gibi din ve yargı işlerinin de başı idi.”11

Dolayısı ile antik çağlarda hiç kimse izin almaksızın madencilik sanatının inceliklerini öğrenemez ve bilenler de bu sanatı ancak sırrı açıklamayacak, seçilmiş, yeminli kişilere öğretebilirlerdi.

Nart Destanları’nda “Demirci” başaktörlerden biridir. Seteney’in çözemediği sorunlarla karşılaştığında akıl danıştığı veya çözümü bulan kişi demircidir.

(Devam edecek)
Kaynakça:
1. Conrad Phillip Kottak, Antropoloji- İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış, Çeviri Hacettepe Üniv. Kolektif, Ütopya Yayınları, Ankara, 2001
2. Turgay Sebzecioğlu, Dilin En Güzel Tarihi (La Plus Belle Histoire Du Langage) E-Dil (4) 2015, E-Dil – Mersin Üniversitesi apbs.mersin.edu.tr › files › turgay› Publications_002
3. Sırrı Tiryaki, Bilimsel faaliyetlerin kökeni ve Eski Çağ’da bilim. International Journal of Human Sciences ISSN:2458-9489, Volume 14, Issue 3, Year: 2017 
 www.j-humansciences.com › index.php › IJHS › article
4. Arman Ehsani, Ersin Yener Yazıcı, Anadolu’da Bakır Madenciliği ve Kullanımının Kısa Tarihçesi, MT Bilimsel Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 9, Ocak 2016 (Yeraltı Bilimleri Dergisi)
http://static.dergipark.org.tr/article-download/f0de/6888/083a/imp-JA23AK67HA-0.pdf
5. Kaynak No: 3
6. Mehmet Kayadelen – Turhan Armutçu, Bakır Madeninin Aranması ve Madenciliği 
http://static.dergipark.org.tr/article-download/59ab/0d2a/43ae/imp-JA76FR79UC-0.pdf
7. Ünsal Yalçın, Anadolu Madencilik Tarihine Toplu Bir Bakış 
http://www.ktu.edu.tr/dosyalar/maden_df99a.pdf 
 Şekil 1. Madenciliğin yayılışı: harita 
8. Prof. Dr. Ural Akbulut, Metal Teknolojisinin Gelişmesinde Anadolu’nun Rolü
http://www.uralakbulut.com.tr/wp-content/uploads/2013/10/metal_teknolojisi.pdf
9. Ahmet Hikmet Köse, Tarihsel ve Mitolojik Verilerin Işığında, Doğu ve Orta Karadeniz Bölgesi Uygarlıklarının Madencilik Faaliyetleri, Jeoloji Mühendisliği Dergisi – s. 39, 72-82, Kasım -1991 
10. Shaun B. Kelly, Persistence in Europe and Its Surround of the Pagan Cleric – Smith Tradition in the Christian Age, Harvard University, March 2016
https://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/33797257/KELLY-DOCUMENT-2016.pdf?sequence=1&isAllowed=y
11. Ekrem Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi, TÜBİTAK Yayınları, 1. Baskı, Mart 1998, Ankara
Ekler: 
1. Tarih Çağları, grafik – genel
2. Madencilik sahası haritası – Kaynak No: 7
3. İlk hançer – Kaynak No: 8
4. Öküz arabası – Kaynak No: 8
5. Kupa -: Kaynak No: 8
6. Hatti kadın- Kaynak No: 11
Sayı: 2020 06
Yayınlanma Tarihi: 2020-06-01 00:00:00
Jiy Zafer Süren
Jiy Zafer Süren
1951’de Samsun’da doğdu. Üniversite’yi terk etmiş ve muhasebeci olarak çalışarak emekli olmuştur. Çeşitli dergilerde şiir ve araştırma yazıları yayınlandı. Kafkasya üzerine yayın yapan, As Yayın’ın kurucuları arasında yer aldı. “Çipxe, Kafkas Aile Armaları” (derleme) ve “Tama Bahar Gelmeyecek” (şiir) isimli iki kitabı vardır. Nisan 2008 itibariyle Jıneps gazetesi yazarları arasında yer aldı, Ocak 2011 tarihinden bu yana yayın kurulu üyesidir.

Yazarın Diğer Yazıları

O Gelecek

Sen! Gölgelerde saklı halk, O kara, kudurmuş gecelerden, Sağ çıktığını unutma! Gizlense de cismin, Denizlerin duruluğunda, Vuruyor aksin, Güneşin altın ışıklarına, Setenay çiçeği gibi, Arı, duru ve vakur. Kim demiş ki bitmez gece, Olsa da...

Janxot bir aşkla nasıl yandı!

Janxot sarhoştu; aşk sarhoşu… Uzak akraba halası olan, Fatimat’ın oğlunun düğününe gittiğinden beri başı bulutlarda, yıldızlarda, kendisi, belki biraz ferahlarım diye, nerede olursa olsun soğuk...

Sessiz deniz

-Batı kafkasya kıyılarında can verenlere-   Ts’emez kıyısı, boylu boyunca, Açmış bağrını, bakıyordu, Duygulardan yoksun, O koyu mavi engin sulara, Atlantis çöktüğünden beri, Hemen yanı başında derin kuytulara. Kim bilebilir, belki sarsılmıştır, Ya...

Sosyal Medyalarımız

4,890BeğenenlerBeğen
1,353TakipçilerTakip Et
4,000TakipçilerTakip Et

Son Yazılar

- Advertisement -spot_img