-Bilimde beşik Anadolu, merkez İyonya-
Önce Yunan mitolojisinde ‘İon’lar kimdir ona bakarak başlayalım.
Yunan mitolojisinde insanı, Prometheus balçıktan yaptı. Kendilerini korumaları için silahlarla donatmayı, toprağı sürmeleri için aletleri ve madenleri işleyebilmeleri için de ateşi vermeyi düşündü. Yani Yunan mitolojisinde de semavi dinlerde olduğu gibi, insan balçıktan yaratıldı. Tek fark, semavi dinlerde tanrı kendi nefsinden üflerken, Prometheus balçığı kendi gözyaşları ile karmıştı.
Ama ilginçtir, insan soyunu türetmek, tanrı Zeus dururken, Titan soylu Prometheus’a kalmıştır. Ve ilginçtir, Yunanların ata babası Deukalion da Prometheus’un oğlu olarak gösterilir.
Deukalion’un oğlu Helen’den ise Doros, Ksouthos ve Aiolos diye üç oğlu olur. Doros ‘Dor’ların, Ksouthos ‘Akha’ların ve ‘İon’ların, Aiolos ise ‘Aiol’lerin atası sayılır.
İon’un babası Ksouthos, iki erkek kardeşi tarafından Tesalya’dan kovuldu. O da Attike’de Atina’ya yerleşti. Kayınpederi Erethkheus ölünce Attike’den de kovuldu ve bu kez de Peloponisos’un kuzey kıyısında, daha sonra Akhaia adını alan Aigialos ülkesine yerleşti. Babaları ölünce iki oğlu birbirinden ayrıldılar. Akhaios Tesalya’ya dönerken, İon Aigialosoğulları’na saldırıya hazırlandı. Ülkenin kralı Selinos tek kızı Helike’yi İon ile evlendirdi, tahtın vârisi yaptı. Kral ölünce İon tahta geçti, karısı adına Helike şehrini kurdu. Krallığında oturanlar da İonialılar adını aldı. Atinalılar yardıma çağırdığında İon Atina’ya yardıma gitti ve onlar da İon’u kendilerine lider yaptılar.
İon, bazı söylencelerde ise Apollon ile Kreusa’nın oğlu olarak gösterilir; Euripides’in İon adlı tragedyasında ise İon, Ksouthos’un değil, tanrı Apollon ile Kreusa’nın oğlu olarak gösterilir. Kreusa ile Ksouthos, İon’u Delphoi Tapınağı’ndan evlatlık alırlar. PG
Pelasgos’un Lykaon adında bir oğlu oldu. Lykaon da Arkadhia sitelerinden birçoğuna adlarını veren 50 erkek çocukla, bir de kız çocuk, Kallisto’yu dünyaya getirdi. Pelasgos Arkadhia’da yaşamış ilk insan olarak gösterilir. Pelasgos’un “yerden doğmuş” olduğu söyleniyordu. Ülkenin ilk hükümdarı o idi. Evlerde oturmayı o icat etmiş, yararlı bitkilerle zararlı bitkileri birbirinden ilk o ayırmıştı. Başka bir şecereye göre de İasos ile Agenor’un kardeşidir. Bu Pelasgos Arkadhialı olmayıp Argosludur.
Tesalya efsanesine göre ise Larissa’nın Posedion’dan doğma oğludur. Bu Pelasgos’un Akhaios ve Phthios adlı iki erkek kardeşi bulunuyordu. Harmonia denilen Tesalya’yı işgal etti. Üç kardeş oranın vahşi sakinlerini kovdular ve ülkeyi üç bölüme ayırıp kendi adlarını verdiler; Akhaia, Phthiotia, Pelasgiotis. Başka bazı olayların ardından Pelasgosların bir kısmı İtalya’ya göç etti.
Zeus ile Titanlar savaşında, Kronos Kafkasya’ya kaçar, orada saklanır, çoban Kaukasus, Kronos’un yerini Zeus’a bildirir. Bunun üzerine Kronos çoban Kaukasus’u öldürür. Savaş Kafkasya’da bütün şiddeti ile devam eder ve sonuçta Zeus galip gelir. Zeus da o güne kadar Boreas -Kuzey Rüzgârı Dağı- olarak anılan dağa, öldürülen çobanın hatırasını yaşatmak için Kaukasus adını verir. (Urushadze, 1964, s. 445)
Prometheus’un hikâyesi de Kafkasya ile ilişkilidir; Kafkas Dağları’nın zirvesinde zincire vurulmuştur.
Dünyanın ilk söylencelerinden olan, Argonautlar – Altınpost Seferi de Kafkasya’ya yapılmıştır. Amazon söylencelerinin kaynakları da çoğunlukla buraya atfedilir. Kolxide kralı Aietes’tir. Kardeşleri büyücü Kirke, Girit Kralı Minos’un karısı Pasiphae, bazı kaynaklarda tanımadığı kardeşi Aietes’i görmek üzere sefere katılan Elis Kralı Augias, ayrıca kızı Medea ve oğlu Apsyrtos. Hep bu söylence ile ilgilidir. “Güneş soylular” olarak adlandırılır. Ne hikmetse sefer Pelasgların kurduğu şehir Argos’tan başlar, sefere katılanlar hepsi, insanı yaratan sayıldığı için Prometheus’un kökeninden gelmektedir.
Prometheus’un kardeşleri Atlas, Menoitios, Epimetheus’tur. Dört kardeş de Zeus’un tüyler ürpertici cezalarına çarptırılırlar. Cezalarının nedeni onların Titan soylu olması değil, akıl üstünlükleridir. Akıl gücüyse Zeus’un tekelindedir. (Hesiodos s.260)
Mitsel Pelasgoslar, Peoponisos, Teselya, Yunanistan’ın tüm bölgelerinde, Ege adalarında, Batı Ege kıyılarında ve Trakya, Marmara Denizi’nin her iki yakasında yaşamış bir kavimdi.
Kaukon; Pelasgos’un torunu ve Lykaon’un oğludur. Soyundan gelenlere ‘Kaukon’lar denildi. PG
Neden hep Kafkasya?
Argonautika’ya göre Hades’e inen mağara ve Akheren Nehri de Karadeniz’in Anadolu kıyılarındadır; Akherusia Burnu, Zonguldak Ereğli’sinde bulunan Baba Burnu’nun doğusundadır. MÖ 3. yy’da yazılan bu eserde Kaukasos olarak Kafkasya’nın adı geçer.
“Aialı Medea-Pelias’ın evine felaket getirmek üzere – bir an önce Pelasgosların ülkesine varsın diye…” (Argonautika IV. 240-245)
“Çağ tarihlerinin Leleg ya da Pelasg dedikleri bu Yunan öncesi kavimleri üstüne pek bir şey bilmiyoruz; yalnız şunu biliyoruz ki konuştukları diller Hint-Avrupa ya da Sami dillerinden değildir. Bu çağdan kalma yer adlarında görülen -nd-, nth-, -ss- gibi iç eklerin kaynağı bilimi çok uğraştırmıştır. Helen öncesi kavimleri Ege çevresinde Girit uygarlığını benimseyip rahat rahat yaşarken, yirminci yüzyıla doğru ilk Helen kavimlerinin akını başladı. Kuzeyden gelen bu ırk kuşkusuz Egelilere göre çok ilkeldi. Madeni bilmiyor, izbe gibi kulübelerde oturuyor, çok basit biçimde giyiniyordu. Fatihlerin fethettikleri ülkelerin uygarlığına yenildikleri çok kez görülmüştür tarihte. Helenler için de bu böyle oldu”. AE, İlyada, Önsöz, s. xxix
İon: Ege kıyılarına yerleşmiş, İaone adıyla anılan boylara Yunanistan’dan gelme bir kurucu ata bulmak amacıyla, efsanesi Atina’da uydurulduğu belli olan bir kişidir. AE
“Akhalar: Homeros destanlarında ve özellikle İlyada’da Yunanistan yarımadasından gelip Troya seferine katılan savaşçıların hepsine birden ‘Akhaioi’, ‘Danaoi’ ya da ‘Argeioi’ denmektedir. İlk iki isim bir ülke adına dayanmayıp, yalnız bir ırk ya da ulus adı olarak kullanıldığından, İlyada çevirisinde ‘Akhalar’ ve ‘Danaolar’ diye karşılanmış, Aregos diye bir kent bulunduğundan, Argos adı da genellikle bütün Peloponez’e verildiğinden ‘Argeioi’ deyimi ‘Argoslular’ diye verilmiştir.” AE MS
“Girit denen bir toprak var şarap rengi denizin ortasında,
Denizle çevrilidir, güzeldir ve semiz,
Çok insan var içinde, sayamazsın, doksan tane de kenti.
Karışmıştır burada bir dil öbür dile:
Akhalar var, ulu yürekli Eteokretler, Kydonlar bir de,
Üç boya ayrılan Dorlar ve tanrısal Pelasglar” (Odysseia XIX. 170-180)
“Serüvenlerin anlatıldığı Odysseia ise ‘Odise’ diye dillere girmiş, aşılmaz engellerle dolu, sonu gelmeyen yolculukların adı ve sıfatı oluvermiştir. Unvanları ‘polymetris’, ‘polymekhanos’, ‘pollytlas’tır. Üçünün başında da çok anlamında Helence poly vardır.” AE MS
Efsanelerden, bazı alıntılardan bahsederek ön bilgi olarak belleğimizde bulunduralım, gelecek bölümde ise antik tarihçiler ne söylemiş onlara bakacağız. (Devam edecek)
Kaynakça
1-Azra Erhat, Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2020
2-Pierre Grimal, Mitoloji Sözlüğü-Yunan ve Roma, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1997
3-Şefik Can, Klasik Yunan Mitolojisi, İnkılâp ve Aka Kitabevi, İstanbul, 1963
4-Hesiodos, Theogonia, İşler ve Günler, Çev.: A. Erhat ve S. Eyüpoğlu, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2019
5-Rodoslu Apollonios, Argonautika, Çev: Ari Çokona, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2018
6-Homeros, Odysseia, Çev.: A. Erhat ve A. Kadir, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2019
7-Homeros, İlyada, Çev.: A. Erhat ve A. Kadir, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2019
8-Urushadze, A. (1963), Ancient Kolkhis in Argonaut’s Tale. Georgia: Tbilisi State University
9-Tablolar (1, 2, 3, 4): Pierre Grimal, Mitoloji Sözlüğü-Yunan ve Roma, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1997
