Değerli okurlarımız,
Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.
Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.
ahmetcevatbenk@gmail.com
Tarihçe
Kocaeli ili, Ankara-İstanbul karayolunun 347. km’sinde, Marmara Denizi’nin tam doğu bitiminde yer alan 370.000 nüfuslu bir sanayi ilidir. Kocaeli-İstanbul arası yaklaşık 100 km’dir. Kente deniz ve havayolu ulaşımı vardır. Havaalanı merkeze 15 km mesafededir.
Kocaeli, coğrafi olarak Türkiye sanayisinin kalbinde bulunmaktadır. Bu özelliği nedeniyle Osmanlı dönemindeki göçlerin hem tevzi hem de iskân merkezi olmuştur. Bölgeye iskân edilen muhacirlerin önemli bir bölümünü de Rus-Kafkas savaşları mağdurları oluşturmaktadır. Bölgeye çok sayıda Batı Adige bölgesinden gelen Çerkes yerleşmiştir. Bölgeye iskân edilen Çerkeslerin bir bölümü 1864 savaşında (Rus-Kafkas) gelen Çerkeslerden oluşurken (Bknz:BOA A)MKT.UM. YB-819-45 /H-28-06-1281) diğer önemli bölümü de aynı yıl (1864) dönemin Osmanlı toprağı olan bugünkü Bulgaristan sınırları içindeki Varna şehrine yerleştirilip, 1877-78 Osmanlı-Rus savaşında ikinci bir sürgün yaşayan Çerkeslerden oluşmaktadır. (Bknz. BOA DH.110-9-1-3 /g-58 /s 16 M-02.03.1878).
Bölgedeki köylerden Maşukiye, 1864 Rus-Kafkas savaşı sırasında Trabzon Limanı’na indirilip bir süre Samsun bölgesinde kaldıktan sonra bölgeye yerleştirilen Ubıh bölgesi Çerkesleridir.
Diğer Ubıh köyleri de eş/yakın zamanlı olarak bölgeye iskân edilmişlerdir. Bölgedeki Abazaların iskân tarihi ise 1867’dir.
Ketenciler Köyü ise Osmanlı- Rus savaşı sırasında bölgeye ilk yerleştirilenlerin köyüdür (1877). Uzuntarla ise Ketenciler Köyü’nde yaşayan Çerkeslerin akrabaları olmaları nedeniyle onların referansı ile bir yıl sonra bölgeye iskân edilen Çerkeslerdir (1879).
Bölgeye Balkanlar’dan gelen Çerkeslerin akrabalarının bir bölümü aynı dönemde Suriye’ye nakledilmişlerdi. Suriye’ye yerleştirilen Çerkeslerden yakınları Kocaeli’ne yerleştirilenler, Osmanlı yönetimine başvurarak Kocaeli’ye nakillerini istemişlerdir. Bunlardan uygun bulunanlar Kocaeli’ne yerleştirilmişlerdir.
Kocaeli’nin tevzi merkezlerinden olması nedeniyle kentin hemen yakınlarına da yerleşimler olmuştur. Bu yerleşimler zaman içinde kent merkezinde kalarak kent merkez nüfusuna katılmıştır.
Kartepe ilçesi
Maşukiye Köyü (Ubıh)
Kocaeli kent merkezine 44 km mesafede doğu yönündedir. Bağlı olduğu Kartepe ilçesine ise 14 km mesafededir. Yerli ve yabancıların uğradığı turizm merkezlerindendir. 119 hane, 487 nüfustan oluşmaktadır.
Köy, 1864 Rus-Kafkas savaşının sonucunda Soçi bölgesinden gelen Ubıh Çerkesleri tarafından kurulmuştur.
Dil ve kültür
Köyde anadilini bilen yok denecek kadar azdır. Sadece başka köylerden gelen gelinler anadilini bilir. Yabancı evlilikler %70 civarındadır. Düğünler genel olarak yerel usullerle yapılır. İstisnai olarak Çerkes enstrümanlarıyla da düğün yapıldığı olur.
Köyde yaşayan sülaleler
Abada, Andıba, Arın, Barkana, Berzeg, Çeçe, Deše, Dıpşew, Dıo, Dırşıwa, Guj, Ğerğerha, Ğınço, Çıv, Hamıta, Hunca, Jüde, Kır, Keše, Kuj, Meretıko, Laka, Leşkeri, Loğa, Pşak, Pşısu, Ploxe, Şxepl, Şıw, Şıf, Şowbıt, Şuk, Txoj, Tuk, Fag, Xuice, Xante, Wozdan, Wozbuko, Wokaşe, Woçıba, Wuçeşe, Yekus, Unçe, Xunyaje, Çule.
Kartepe ilçesi
Acısu Köyü
Kartepe ilçesinin doğu yönündedir. Kocaeli il merkezine 40 km mesafededir. 1864 savaşı sonrası bölgeye yerleştirilen Ubıh bölgesi Çerkeslerinin kurmuş olduğu bir köydür.
Dil ve kültür
Köyde anadilini bilen kişi kalmamıştır. Düğünler yerel geleneklerle yapılır. Yabancı evlilik oranı %90’ları geçmiştir.
Köyde yaşayan sülaleler
Abbaş (Abaza), Duwut (Ubıh), Çule (Ubıh, Dutxa (Abaza).
Kartepe ilçesi
Tepetarla Köyü (Ubıh)
Kocaeli il merkezine 15 km mesafede doğu yönündedir. Bağlı bulunduğu Kartepe ilçesine ise 12 km mesafededir. 1864 yılında Soçi bölgesinde yaşanan savaş sonucunda bölgeye gelen Ubıh Çerkeslerinin kurduğu bir köydür. Köyde tek sülale yaşamaktadır. Toplam hane sayısı 9’dur. 9 hanenin tamamı Yebjın sülalesidir.
Dil ve kültür
Köyde anadilini konuşabilen kalmamıştır. Evliliklerin %90’ı yabancı evliliklerdir. Düğünler yerel enstrümanlarla yapılıyor.
Kartepe ilçesi
Derbent-Hikmetiye Köyü (Abaza)
Kartepe ilçesine 15 km mesafededir. Hane sayısı 37, nüfus 181 kişidir. 1867 yılında Abhazya’dan gelen Apsuwa Abazaları tarafından kurulmuştur.
Dil ve kültür
Köyde evlilikler genel olarak Adapazarı ve Düzce bölgesindeki anadilini bilen Abazalarla yapılmış. Bu nedene bağlı olarak kadınlar Abaza dilini biliyor ve konuşuyorlar, aynı şekilde bazı çocuklar da anadilini konuşup anlayabiliyor. Düğünlerini Abaza geleneklerine uygun yapıyorlar.
Köyde yaşayan sülaleler
Ardzınba, Agumba, Cicipa, Gırjına, Atanba, Vardaniya, Berzaniya, Halvaş, Papba, Kaba, Çıhça, Aguyba, Açamba, Şamba, Şema.
Kartepe ilçesi
Ketenciler Köyü
Kocaeli il merkezine 20 km, bağlı olduğu Kartepe ilçesine ise 12 km mesafededir. Köy, 1864 Çerkes–Rus savaşı sonrası önce Balkanlar’a, bilahare Osmanlı-Rus savaşı sırasında Balkanlar’dan bölgeye gelerek iskân edilmiştir. Abzeh, Şapsığ ve Ubıhlar yaşamaktadır. 125 hane, 500 nüfustan oluşmaktadır.
Dil ve kültür
Köyde 50 yaş üzerindeki kişiler genel olarak anadilini bilmektedir. Düğün törenleri karma olur. Düğünün belli bölümleri yerel enstrümanlarla ve yerel usullerle, belli bölümleri ise Çerkes enstrüman ve geleneklerine uygun yapılır. Cenaze törenleri de kısmen Çerkes gelenekleriyle, kısmen de yerel usullerle yapılır. Yabancı evlilik oranı %65’tir. Köy hemen 3 km yakınındaki Uzuntarla Köyü ile aynı özellikleri taşımaktadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Açımuj, Akej, Andırhuay, Bage, Bğane, Blımha, Bram, Blanegapše, Guğeşu, Dıxu, Yekuaşe, Yeşığağ, Koblı, Kabartıku, Patuk, Karden, Kokac, Kumıku, Kuaş, Ley, Neğuçu, Ĺıjıyeku, Ĺışe, Mıskur, Mekuawo, Meliş, Nahleşıku, Naşe, Neğoy, Nexujıku, Xojebıc, Pçenĺeşü, Pşımaf, Sapiy, Leuston, Thağuş, Thağan, Tramıku, Wumarko, Canxot, Xoreĺ, Xoxuj, Xuej, Xuşt, Haćemız, Hakurıne, Hasenıko, Hatko, Hatamıko, Xawşe, Çeruşe, Šıqujiy, Çetaw, Şecaş, Şexeĺ, Bjeduğ, Zeće.
Kartepe ilçesi
Uzuntarla Köyü
Kocaeli il merkezine 20 km, bağlı olduğu Kartepe ilçesine 12 km mesafede doğu yönündedir. Köy halkı, 1864 yılında Çerkes-Rus savaşında Çerkeslerin yenilmesi üzerine Balkanlar’da bugünkü Bulgaristan’ın Varna şehrine nakledilerek iskân edilmiştir. 1877 yılında başlayan 93 Harbi olarak bilinen Osmanlı-Rus savaşında, Balkanların Ruslar tarafından işgal edilmesi üzerine ilk yerleşimlerini terk ederek önce Trakya, bilahare Marmara Bölgesi’ne dağılan Çerkesler tarafından kurulmuştur. 133 hanede 400 nüfus yaşamaktadır.
Bu grup Çerkesin özellikle Uzuntarla bölgesine gelmelerinin temel nedeni büyük çoğunluğu akrabaları olan Çerkeslerin bir yıl önce hemen 3 km yakınındaki Ketenciler Köyü’ne yerleşmiş olmalarından kaynaklanmıştır. Bu grup Çerkeslerin içlerinde Ubıh, Abzeh, Mamxığ ve Şapsığların yanı sıra birer hane de Besleney ve Kabardey bulunmaktadır.
Dil ve kültür
Köyde 50 yaş üzerindeki kişiler genel olarak anadilini bilmektedir. Düğün törenleri karma olur. Düğünün belli bölümleri yerel enstrümanlarla ve yerel usullerle, belli bölümleri ise Çerkes enstrüman ve geleneklerine uygun yapılır. Cenaze törenleri de kısmen Çerkes gelenekleriyle, kısmen de yerel usullerle yapılır. Yabancı evlilik oranı %65’tir.
Köyde yaşayan sülaleler
Abzeh: Ağuneko, Ançoko, Aşhemaf, Bağ, Bırsır, Bjeduğ, Blaneğapše, Çareko, Fıjı, Çetaw, Ǵış, Hableko, Hatko, Xoreĺ, Kalekut, Kualeko, Kuay, Lıhunıko, Mamırıko, Meretıko, Pşıkanko, Pşıwneko, Siyux, Şıneho, Şawko, Taw, Thayşaw, Ĺımafko, Ĺışe, Śey, Śıkuş, Yediç.
Ubıh: Çeçım, Dahuko, Ğuçejıy, Deçan, Woşe, Yebjın, Zepş.
Şapsığ: Dıho, Hapseko, Natko, Thağopsew, Tıko.
Mamxığ: Fıjıko, Bateku, Şığuşako, Thağan.
Kabardey: Hakul.
Besleney: Besni.
Kaynak: Türkiye’de bir Çerkes Köyü – Uzuntarla – Mesude Çetinbaş
Sapanca ilçesi
Yanık Köyü – Huncahable (Ubıh)
Sapanca ilçesiİl merkezine 25 km mesafededir. 1864 Çerkes Rus savaşında Ubıh bölgesinden gelen Çerkesler tarafından kurulmuştur. Zaman içinde köye Doğu Karadenizliler yerleşmeye başlamış olup bugünlerde köyde 36 hane, 130 nüfus Çerkes kalmıştır.
Dil ve kültür
Ubıh dili 1980’li yıllarda köyde konuşuluyormuş. 1990’larda anadilini konuşan kalmamış. Köyde yılda bir kez Çerkes festivali yapılıyor. Düğünler büyük ölçüde Çerkes enstrümanlarıyla yapılmakta. Yabancı evlilik oranı %70 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Keśe, Hunca, Duğ, Şhaplı, Şabe, Guj, Jüde, Çüle, Lakay, Abaş, Besis, Dıxu, Lawkuaşe, Woçejiye, Junce, Şama , Şxabe, Şxepl, Aşaniy, Uş, Çoka.
Gölcük ilçesi
Selimiye Köyü (Abaza)
Gölcük ilçesiAbazalar tarafından kurulmuş bir köy iken, bugünlerde köyde sadece toplam 15 nüfustan oluşan 2 hane Abaza kalmıştır. Aileler Çaçba sülalesindendir.
Merkez ilçesi
Fethiye Köyü (Abaza)
Merkez ilçesiKocaeli il merkezine 29 km mesafede doğu yönündedir. Bağlı olduğu Kartepe ilçesine ise 11 km’dir. 1867 yılında Abhazya’dan gelen Apsuwa Abazalarının kurmuş olduğu bir köydür. Köy 59 hane ve 250 nüfustan oluşmaktadır. Köyde üç hane de Adige yaşamaktadır.
Dil ve kültür
Anadilini konuşan kalmamıştır. Evliliklerin %90’ı yabancı evliliklerden oluşmaktadır. Düğünler yerel enstrümanlarla yapılmatadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Amıcba, Ardzınba, Asugba, Horozkiya, Açbuha, Huh, Kuteyba, Sugba, Şećaşe.
Yer Bilgisi: 819-45
Belge Tarihi: H-28-06-1281
Kurum: İ.D.H
