Yılbaşı kavramı dünya üzerinde pek çok halk için oldukça önemli bir yere sahiptir. Her toplum farklı tarihlerde ve farklı şekillerde yılbaşını kutlamaktadır. Çerkesler de yılbaşını nevi şahsına münhasır şekilde kutlayan toplumlardan biridir.
Çerkes halk takviminde 21-22 Mart tarihi baharın gelişi mesajını taşımakla beraber yeni yılın başlangıcı olup özellikle astronomiyle ilişkilidir. Günümüzde elde edilen Meot kültürüne (Çerkeslerin ataları) ait önemli bulgular da bu ilişkiyi göstermektedir. Bu bulgularda, Güneş’i, 4 mevsimi, 12 ayı, gündönümlerini simgesel olarak gösteren bronz ayna takvim ilk sıradadır. Bununla birlikte gökcisimlerini, takımyıldızları gözlemlemek amacıyla özel megalitik yapılar da inşa edilmiştir. Bu takımyıldızların arasında Yunus Takımyıldızı’nın (Жъогъуабэ / Вагъуэбэ) Çerkesya üzerinde görüldüğü 21 Mart günü Çerkes halk takviminde yılbaşı olarak kutlanmaktadır. Yeni yılı karşılayan Çerkesler, Yunus Takımyıldızı ekin için kullanılan tarlanın tamamını görecek yüksekliğe ulaştığında yaz mevsiminin, ağaçların üzerine gelecek şekilde göründüğünde sonbaharın, tamamen ufukta yeniden gözükmeye başladığında ise kışın geldiğine inanırlardı. Coğrafya ve astronomi bilim dallarında ise 21 Mart günü, aynı zamanda gece gündüz eşitliğinin yaşandığı ilkbahar ekinoksu ile de ilişkilidir.
Çerkes halk takviminde 22 Aralık tarihine karşılık gelen ve Dığağaze (Дыгъэгъазэ) adıyla toplumun hafızasında yer alan “gündönümü ve kışa giriş” töreni Çerkeslerin en eski geleneklerinden biridir. 21 Aralık günü, kuzey yarıkürede en kısa gündüz ve en uzun gece yaşanır. Kışa doğru doğanın dinlenme sürecine girdiğine inanılır. 22 Aralık tarihine tekabül eden ve Dığağaze adıyla anılan gündönümü ve kışa giriş töreni de bir bakıma Güneş ile ilgili en eski geleneklerden biridir. Adigecede Dığa (Дыгъэ) Güneş, ğazen (гъэзэн) ise dönmek anlamında olup, doğanın canlılığının sona erişi, uzun bir dinlenme ve sessizlik döneminin başlangıcı olarak yorumlanır.
Yıldızlar Dünya’ya düşmüş, Dünya’nın üstü kar ve buzla kaplanmış ve Güneş yüzünü göstermemeye başlamıştır. Çerkesler böyle bir durumda Dığağaze’de yıldızların tekrar göğe yükselmeleri ve Güneş’in tekrar yüzünü göstererek Dünya’yı ısıtması adına iyi dileklerde bulunur. Bilimsel olarak incelendiğinde örneğin astronomide bu tarihin (22 Aralık) kış gündönümü olarak isimlendirilmesi oldukça dikkat çekicidir.
Dığağaze töreni gençler tarafından tertip edilir. Kutlama için Çerkesler kendi geleneksel inançlarını sembolize eden bir ağaç hazırlar. Ağaç cinsinin alıç veya bol miktarda meyve veren yabani armut, elma gibi türlerden olması önemlidir. 7 rakamı uğurlu olarak değerlendirildiğinden bu ağaç yedi yan dalı olan bir gövdeden meydana gelmektedir.
Ağacın en üstünde Çerkes peyniri asılıdır
Her bir dala yıldızları sembolize eden bir mum yerleştirilerek süslemeler yapılır, en üst kısmına Güneş’i sembolize eden bir Çerkes peyniri (khuey plıj) asılır. Mumlar, ailedeki en genç evli kadınlar tarafından yakılır. Bu törende kadın her zaman doğuya doğru bakmalıdır. Evde evli kadın yoksa o zaman en küçük kız mumları yakar. Daha sonra, ağaç kutlamanın yapılacağı eve getirilir. Kutlama ritüeli, kutlamanın onuruna ailenin en yaşlı ve saygın üyesi thamade tarafından bir dua (xhuaho) ile ilan edilir. Erkekler arasında ise yine yaş olarak en genç olan, ağaç dallarındaki (şehu) mumları yakar. Bu gecenin tüketilen ritüel içkisi beyaz şaraptır (sanehu).
Dığağaze aynı zamanda aralık ayı anlamına da gelmektedir. Bu ayın bir özelliği de her Çerkes ailesinin Çerkes Nart destanlarının en önemli karakterlerinden biri olan “Sosruko’nun gelişi”ni kutladığı bir zamandır.
Dığağaze töreni Çerkes halkının geçmişinin ne kadar eskiye dayandığını gösteren geleneklerin başında gelmektedir. Anavatanda hâlâ devam ettirilse de ne yazık ki diasporada bu gelenek artık uygulanmamakta.
Dileriz ki diasporada da bu güzel ritüel yeniden hayatlara girer. Dığağaze herkese mutluluk, barış, bereket ve huzur getirsin! Тхьэм жи1э!
Kaynakça:
Kalmık İbrahim, Adige Xeku Dergisi, Sayı: 1992/1
Dumaniş Avledin, Çerkes Kültürü Üzerine Etüt, Kaf-Dav, 2004.
Murat Topçu, Çerkeslerin Yeni Yılı Karşılamaları, Adıge Takvim 1997-98
Ghuaze.net, Дыгъэгъазэ (Созрэш) Dığağaze (Sozreş), 22/12/2022
Yedıc Batıray, Adıgelerin Yeni Yıl Kutlamaları, Circassiancenter
