“Milli müzik milli dil gibidir, onu bilmeniz gerekir, bunu da çocukluktan itibaren bilmeniz gerekir. Ve o olmadan yapamayız. Milli kültür olmadan diğer gelenek ve göreneklerden bahsetmek mümkün değildir. Ve bana öyle geliyor ki müzik en önemli bileşenlerden biri. Bu olmazsa tabiri caizse ulusal kimliğimizi kaybederiz.” Gæjdæntı Bulat
RF Halk Sanatçısı Gæjdæntı Bulat (Гæздæнты Булат / Булат Гаппоевич Газданов- Rus. Bulat Gappoevich Gazdanov) özverili bir şekilde kendini sanata adadı. 2018 yılında kültürün gelişimine yaptığı paha biçilmez katkılarından dolayı Kuzey Osetya-Alanya Cumhuriyeti’nde (belki de onun eşsiz katkılarına milletçe teşekkürümüzü göstermek adına yaratılan) “Osetya Emek Kahramanı” madalyasına layık görülen ilk kişi oldu. Orkestra şefi, besteci ve garmonist, derlemeci, öğretmen, sanat yönetmeni ve İkinci Dünya Savaşı sırasında kurulan ve 2018’den beri kendi adı verilerek Bulat Gazdanov Kuzey Osetya Devlet Ulusal Halk Enstrümanları Orkestrası adını alan eşsiz orkestranın 1966’dan beri başşefi olan “Altın El” Gæjdæntı Bulat’ı 29 Temmuz 2024 tarihinde yitirdik. “Halk kahramanı” payesini sonuna kadar hak eden, onu şahsen tanımayanların bile sevgiyle “Bulik” diye seslendiği sanatçımız Gazdanov’un veda töreni Osetya Tiyatrosu’nda gerçekleşti ve “Zafer Yürüyüşü” isimli devlet mezarlığında toprağa verildi.
22 Haziran 1936’da Olginskoye Köyü’nde doğan Bulat, 1952’de liseden mezun olduktan sonra Ordzhonikidze (Vladikafkas’ın o zamanki adı) Müzik Okulu’nun üç bölümüne aynı anda girdi; şeflik ve koro, dombra ve obua. 1957’de Gnessins Devlet Müzik Pedagoji Enstitüsü’ne girdi. Bugün Bulat Gazdanov, Osetya’da rakipsiz bir mızıka sanatçısı ve yetenekli bir besteci olarak biliniyor. Yaratıcı faaliyetinin kapsamı oldukça geniştir. 40 yıldan fazla bir süredir Alanya Devlet Televizyon ve Radyo Şirketi’nin Halk Çalgıları Orkestrası’nın sanat yönetmeni ve şefiydi. Aynı zamanda icracılık, eşlikçilik, bestecilik, araştırma ve öğretmenlik faaliyetlerinde bulundu. Ulusal Oset müzik folklorunun büyük bir uzmanı ve derlemecisi olan Bulat, Oset mızıkası ders kitaplarının ve “Oset Armonikası İçin Dans Koleksiyonu” kitabının da yazarıydı. Maestro, Osetya Tiyatrosu’nun performansları için yarattığı müziklerle de önemli katkılarda bulundu. Ayrıca 1959’dan beri SOASSR Radyo Komitesi Orkestrası’nda da çalıştı.
Zhanna Plieva, “Gazdanov’un elindeki Oset mızıkası, iyi koordine edilmiş küçük bir orkestraya benziyor. Her sesin kendine özgü bir rengi ve şaşırtıcı özelliği var, yaratıcılığının ulusal doğası tükenmez derecede zengindir, derin iç lirizmden ilham alır, ulusal zihniyetin özellikleri ve karakteristiklerinden cömertçe beslenir” diye anlattı anma yazısında. Bu onun yeteneğinin güçlü yanlarından biridir ve bu sayede başka hiç kimseye benzemeyen bir bestecidir. Bulat’ın bestelediği birçok şarkı (“Fıdındtæ tsı fafuoy, wæd” (G. Tsagarayev); “Mæ warzon Iryston” (G. Gagiev); “Æj wærjton saw tsæstıtæ” (M. Kochisov); “Dı mæ tsin, mæ warjt” (T. Kokaev); “Tsy susæg kænon biræ kæy uarzyn…”) o denli popüler oldu ki bunlar anonim halk şarkısı zannediliyor. Osetya Tiyatrosu’nun A. Makeev’in “Aşırı Tuzlama Sizi Susatıyor”; N. Salamov ve Z. Britaeva’nın “İki Düğün”; G. Khugaev’in “Karımın Kocası” ve “Şætti ve Bætti”, V. Gagloev’in “Dünyevi Tanrılar”ı ve G. Chedzhemova’nın “Tsola”sı gibi birçok müzikal ve müzikli oyunun müziklerini de yapmıştır, bu oyunların bazıları artık oynanmasa da müzikleri hep canlı kalmıştır. Kuzey Osetya film stüdyosunun “Farn”; “İrışton’un Ritimleri”; “Fændır”; “Kaft” ve “Hepsi Zalina’nın Suçu” filmlerinin de müziklerini bestelemiştir ve yönettiği Kuzey Osetya Cumhuriyeti Ulusal Devlet Halk Enstrümanları Orkestrası ile icra etmiştir. Bu orkestra öncelikle halk müziğini ve Oset bestecilerin eserlerini yaygınlaştırmayı görev edinmiş ve bir müze, bir araştırma enstitüsü gibi faaliyette bulunmuştur. Folklorik, Oset kompozisyon okulunun kurucularının eserleri ve Kuzey Kafkasya halklarının müziğini içeren 600’ün üzerinde eseri dünyanın çeşitli kentlerinden Osetya’nın dağ köylerine değin her yerde seslendirmişler ve kayıt altına almışlardır. Bulat Gazdanov hayatının bir bölümünü de Filarmoni Orkestrası’na adadı. Burada geleceğin Oset pop yıldızlarını yetiştirdi. Onun girdiği her yerde ve her zamanda özel bir yaratıcı atmosfer oluşmuştu.
Kuzey ve Güney Osetya Cumhuriyetleri Halk Sanatçısı Eduard Daurov, Gazdanov’un derleme çalışmalarını şöyle aktarıyor: “Köylerde melodileri ve ezgileri hatırlayan yaşlı kadınlar varken müzik topladı, bunları işledi. Bunun Bulat Gazdanov’un müziği olduğunu söylediklerinde ise şu cevabı verdi: ‘Bu benim müziğim değil, ben işledim.’ Aynı zamanda, tamamen basit, bazen ilkel olan orijinal kaynağı çalabiliyordu ve Bulat ondan gerçek bir müzik parçası yaratabiliyordu. Bu anlamda bir besteciydi. Oset kültürünün kaderi konusunda çok endişeli olduğunu ve her halkın iki dili olduğunu belirttiğini biliyorum. Birincisi konuştuğumuz dil, ikincisi ise müzikal. Herkesin kendi melodisi, benzersizliği vardır ve bu nedenle Hint müziğini Ruslardan, Kabardey’i Osetya’dan ayırıyoruz. Bu anlamda Oset müzik dilinin saflığı için mücadele etti.
Osetya’nın ilk kromatik akordeonu 1964’te üretilmişti. Her tonu ve yarım tonu verebildiği için her türlü evrensel müziğin çalınabildiği, ulusal çalgımız haline gelen enstrümanın bu versiyonu Bulat Gazdanov’un 1958’deki çizimlerine dayanarak Cumhuriyet Halk Sanatçısı ünlü usta Viktor Panasenko tarafından yapılmıştı. Bulat Gazdanov bu özel garmon ile onlarca sahneyi fethetti ve efsanevi melodiler besteledi. Neredeyse 60 yıl sonra, 2022 yılında bu enstrümanın (Oset Akordeonu) patenti, ünlü doktor Kazbek Kudzaev tarafından başlatılan bir süreç sonrasında yaratıcısı Bulat Gazdanov ve patent sahibi Cumhuriyet Kültür Bakanlığı olarak resmen tescil edildi. Bu sayede köylerde eğlence amaçlı kullanılan basit bir çalgı olan ulusal mızıkayı yüceltti. Oset müziğinin klasik ustaları olan akranlarına ulusal armonika için konserler yazmaya başladı, bir konser enstrümanı olarak onu piyanonun yanına yerleştirdi” (Atsamaz Makoev).
Oset garmonunun klasik bir çalgı düzeyine yükselmesinin hikâyesini Marina Kudukova’dan dinleyelim: “Bulat Gazdanov’un performans yeteneği 1950’lerin sonunda oldukça gelişti. Bu, ‘Alan’ olarak adlandırılan devlet şarkı ve dans topluluğu ile aktif işbirliğiyle ilişkilidir. Bulat, kendisi tarafından işlenen, armonik olarak zenginleştirilen ve müzik kadrosuna kaydedilen Oset armonikası üzerine halk ezgileri ve melodilerinden oluşan solo performansıyla da ekibin programlarında yer aldı. Onun çalışı, cumhuriyette ünlü müzisyenlerin icra tarzından farklılaşmaya başladı. O zamana kadar birçok halk şarkısı ve dans melodisinde ustalaştığını da eklemek gerekir. Onların kompozisyon, modal ve müzikal yapılarını, özelliklerinin doğasını ve oluşum tarihini derinlemesine ve anlayışlı bir şekilde incelemeyi başardı. Gazdanov’un sahne sanatlarındaki bu özelliği, 1968 yılında Bulgaristan’ın Sofya kentinde düzenlenen 9. Dünya Gençlik ve Öğrenci Festivali’nde muhteşem bir performans sergileyip kazandığı altın madalya ile ödüllendirildi. Gazdanov’un Oset mızıkasına olan bağlılığı birçok Oset besteci tarafından desteklendi. Ve bunlardan ilki, ünlü Osetyalı besteci Christopher Pliev’di (1956). Pliev, opereti ‘Sophia’nın Şarkısı’nın (libretto, G. Khugaev ve R. Khubetsova) kayıtları için gittiği Radyo Evi’nde Bulat’a rast geldi: O, mızıkasıyla diğer enstrümanlar için yazılmış notaları çalıyordu. Hayran kalan Pliev hemen o gün eserine bir akordeon parçası yerleştirmeye başladı. Bu, Oset mızıkasının bir orkestrada edindiği ilk solonun hikâyesidir, daha önce solo bir yana, Oset akordeonu orkestrada bile sahne almamıştı. Pliev’in operetinden sonra, bestecilerin fikirlerinin daha cüretkâr bir düzenleme bulduğu diğer performanslar takip etti: içlerinde müzik tasarımı yalnızca bir akordeondan oluşanlar da vardı ve solist her zaman Gazdanov idi. Bunlardan en ilginçleri D. Temiryaev’in ‘Muhtar’ı ve Kh. Tsopanov’un ‘Kardeşler’iydi. Yıllar geçtikçe Gazdanov beste yapmaya başladığında akordeonun doğrudan katılımıyla performanslar için artık müzik yazıyordu. Gazdanov’un aynı zamanda besteci ve icracı olduğu performanslardan şunları öne çıkarabiliriz: M. Tsalikov’un ‘İnatçı’, A. Makeev’in ‘Aşırı Tuzlama Sizi Susatıyor’, D. Temiryaev’in ‘İnatçı Çobanlar’. N. Salamov ve diğer ünlü Osetyalı besteciler, sanki bayrağı Christopher Pliev’den almış gibi, eserlerini özellikle Gazdanov için yazıp ona adadılar. Dudar Khakhanov ‘Armonika ve Senfoni Orkestrası için Konçerto’ ve Felix Alborov ‘Armonika, Org ve Senfoni Orkestrası için Konçerto’. En son kompozisyonun ilk performansı Tiflis Konservatuvarı’nda gerçekleşti ve büyük bir başarı kazandı. Üç ünlü bestecinin özellikle Bulat Gazdanov için mızıkanın solo rol aldığı karmaşık formda senfonik eserler yazmış olması çok anlamlı ve son derece önemlidir. Böylece Gazdanov’un Oset akordeonuyla ilgili yaptıklarını tanıdılar, desteklediler ve adeta meşrulaştırdılar. Gazdanov, Oset mızıkasını tüm dünyaya gösteren, seslerinin tüm zenginliğini ortaya koyan, farklı ülkelerin halklarını eski Oset müzik folkloruyla ve içine hassas müzik ruhunu kattığı eski melodilerle tanıştıran ilk kişilerden biriydi. Bulat Gappoevich sayesinde Kuzey Osetya’nın müzik fonundan birçok eser ikinci bir hayat buldu.”
“Bulat Gazdanov yönetimindeki orkestrada 900’den fazla klasik eser, Oset müzikal folklorunun orijinal düzenlemeleri, performanslar için melodiler ve televizyon filmleri seslendirildi. Yönetmenler performansları için onun müzik yazmasını hayal ediyordu. Tüm sanatçılar Gazdanov’un yazdığı müziği çalmak istedi. Osetya televizyonunda ya da Osetya film stüdyosunda yayımlanan tek bir film bile Bulat Gazdanov’suz değildi; adı, Oset ulusal müziğiyle eşanlamlı hale geldi. Zamanın etkilerinden ari mucizevi bir anıt yaratmayı başardı. Ve hayatının melodisi sonsuza kadar akacak” (Alena Balaşova).
Gazdanov aldığı şahsi ödülleri bile orkestralarına ve yayınlarına harcamış asil ruhlu, örnek bir hişter (thamade) idi. Aslan Shavtvalov’un dediği gibi; “Oset ulusal müziğinin ustası vefat etti. En nazik, en adil insan. Muhtemelen iyi tavsiyeleri, danışmanlıkları ve şefkatiyle yardım etmediği tek bir mızıkacımız yoktur. Bugün aslında tabiri caizse babamızı kaybettik”. K. Bagaeva’nın sözlerine de katılmamak elde değil: “Uzun yıllar süren, yorulmak bilmeyen yaratıcı çalışmaları sayesinde Osetya’nın müzik sanatının yüksek bir seviyeye ulaşmasında başrolü oynayan Maestro’nun vefatı, ulusal kültür ve Osetya müzik sanatının tüm uzmanları için büyük bir kayıptır.”
Daryal dergisinin Temmuz 2016 sayısında yayımlanan, Larisa Getoeva’nın Gæjdæntı Bulat ile yaptığı söyleşiden derlemeler ve Oset müziğinin geleceğine dair kısımlardan alıntılar:
-Larisa Getoeva: Bulat! Yeteneğinizin hayranları olan birçok Daryal okuyucusu olarak, yakın zamanda cumhuriyet halkı tarafından Kuzey Osetya Devlet Akademik Tiyatrosu’nda geniş çapta kutlanan 80. yıldönümünüzü tebrik ediyorum. Samimiyet, saygı derecesi ve gösterişsiz sevgi açısından, hafızamda Vaso Abaev’in yıldönümünü kutladığımız benzer bir akşam vardı. Siz bizim için yüzlerce kadim ezgiyi ve melodiyi koruyan ilk folklorcu, sanat yönetmeni ve orkestra şefi, besteci ve müzisyen, ders kitabı yazarı ve öğretmensiniz. Faaliyetlerinizin çok yönlülüğüne ve yaratıcı katkınızın boyutuna bakılırsa, ulusal kültürün tam bir taşıyıcısı, kurucusu olarak adlandırılabilirsiniz.
Müzikal folklor derlemeye nasıl başladınız? Halk türküleri ve dans ezgilerinin pek çok versiyonunu toplayıp işleyerek yeniden canlandırıp bize geri getirdiniz. Size bu ihtiyaç nereden geldi?
-Gæjdæntı Bulat: Çocuklara bir şey verilmeli miydi? Şimdi dijitalleştiriyorlar ama ne fark var? Moskova’da Oset edebiyatı ve sanatının 10 yılı boyunca “Alagirag”, “Simd” yaptım. Ve Leon Semenovich Davydov birçok kez beni V. Ballaev’in şarkılarını alt metin olarak yazmaya zorladı. Ballaev şiirleri seviyorsa hemen bana da getirdi. Bu yüzden onlar için müzik yazdım. Halk Sanatı Evi’nin yöneticisi o zamanlar Kupeev Mysost’tu. Ve stüdyo Lenin Caddesi’ndeydi. Birçok konu verdim. Karnitskaya, Rhapsody, Yurova Valentina – Zilga, Honga’yı yaptı. Onlara sadece klavye verdim. Diasporamızın olduğu ülkelerde sadece performans sergilemedim, bulduğum her yerde melodileri de kaydettim. Mesela Türkiye Osetleri bana Şımd ve Honga’nın atavatanımızda artık yok olmuş kimi versiyonlarını öğrettiler. Bize atalarımızdan kalan bu zenginlik neden iz bırakmadan kaybolsun? Burada “Khanty Tsagd”ı ele alalım. Bu melodinin birçok varyasyonu var. Mesela Esiev’ler aristokratlardı, kendi versiyonları vardı. Farklı vadilerin sakinleri de bunu yapıyor. Veya honga-kaft. Ardonskaya honga, Digorskaya, Chikolinskaya var. Türkiye’de Osetyalı kadınlardan çeşitli varyasyonları kaydettim. Hepsi lirik, minör. Bütün bunların yakalanması gerekiyordu. Ben de yazdım. Ve şimdi yazıyorum. Doğru, bazen bir melodiyi iki veya üç kez kaydetmeniz gerekir.
-Folklor metinleri kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze kadar gelmiştir. Müzik nasıl kodlandı ve aktarıldı?
-Elbette kulaktan kulağa. Kırık bir telefon gibi. Aynı melodinin bu kadar çok varyasyonunun olmasının nedeni budur. Herkes kendi yolunda hatırladı. Mesela Vera Urtaeva böyle oynadı (mırıldanıyor, yüzü ve elleri tamamen değişirken dönüşüyor). Ve Lena Tumenova – yani (şarkı söylüyor), ritmi yoktu. Melodileri kulaktan kulağa çalıp, büyük bir kısmını koruyarak bize getiren tüm sanatçılara çok minnettarım. Bunlar Nadya Khodova, Venera Dzeranova, Zemfira Kalmanova, Zamira Mamieva, Ikaeva Serafin. Melodiler çalıp aktardılar. Kabardey’de eski bir popülist yaşadı ve şarkı söyledi. Kimsenin söylemediği birçok Osetya şarkısını bildiğini söyledi. Yıldönümünde görmeye gittim ve kendisini tebrik ettim. Yıldönümünden sonra gidip kaydedecektim ama zamanım olmadı. Yazık! O şarkılar iz bırakmadan yok oldu! Şimdi birikmiş iki kitaplık materyalim var ama yayımlamak henüz mümkün olmadı.
-Bir zamanlar Oset müziğinin Abhaz müziğine daha yakın olduğunu söylemiştiniz…
-Abhaz kahramanlık şarkısının Oset şarkısıyla ortak bir yanı var. Bir Abhaz şarkısının sözlerini dinlemezseniz Oset mi yoksa Abhaz mı olduğunu anlayamazsınız. Onlar da Balkarlılarla birlikte Nart destanının kendilerine ait olduğunu iddia ediyorlar! Adige halkı tamamen farklıdır (şarkı söyler ve ritim tutar). Çember dansları yok. Ama bizim tüm uyumumuz tamamen Avrupalı, neye dayanıyor? Tonik, subdominant, dominant, tonik olur. Veya baskın dereceden sonra baskın bir yedinci akor. Kimin umurunda? Bu aynı zamanda beşinci adımdır (uğultu). Bir de perde yapımız var. “Midæmæ ratsæut, uazdzhytæ…”
-Oset müziğinin geleceği nedir?
-Ruslar ve Ukraynalılar halk sanatlarında genişlikleri ve melodiklikleri ile ünlüydü: “Ah, sislerim, sisli…” (şarkı söylüyor). Ayrıca Oset müziği. Mesela şimdi Gürcüler, Gürcü diline dayalı modern Gürcü müziği yaratıyorlar. Ne yapıyoruz? Bir keresinde Fiagdon’dan bir çocuk gördüm. Çok yetenekli! Eğer anne ve babası onu yoldan çıkarmamak için her şeyi yapsaydı mutlaka bir şeyler olurdu. Elimizde ne var, kimin buna ihtiyacı var? Tek bir obuacı Osetyalı değil! Tanıdığım birini flüt çalması için görevlendirdim, bir yıl okudu, sonra inşaat teknik okuluna gitti. Bu değil! Gençlerin sanata yönelme isteği yok. Kültür yetkililerinin endişelenmesi gereken şey budur. St. Petersburg Konservatuvarı Kompozisyon bölümü mezunu Dzerassa Dzlieva, Moskova Konservatuvarı mezunu Nina Farnieva gibi genç değerli bestecilerimiz var.
-80 yıl önce Bulat Gazdanov’un, uzayın bu dipsiz alanlarında ortaya çıkmasının bizim için büyük bir mutluluk olduğunu düşünüyorum. Harika ulusal melodiler zamanla kaybolmasın, birkaç nesil ünlü müzisyenler, Usta’nın öğrencileri büyüsün, böylece Osetya’nın müzik alanının sınırları bizim için genişlesin diye ortaya çıktı. Yaptığınız ve yapmaya devam edeceğiniz her şeyin uzun yıllar yaşamaya devam etmesini diliyorum. Size uzun yıllar boyunca sağlık ve yaratıcı başarılar diliyorum!
Ödül ve unvanları
- Onur Nişanı(15 Temmuz 2016, Güney Osetya) – Güney Osetya Cumhuriyeti ile Kuzey Osetya Cumhuriyeti-Alanya Cumhuriyeti arasındaki kültürel bağların güçlendirilmesine yaptığı büyük katkı ve Osetya ulusal kültürünün geliştirilmesindeki kişisel katkıları için doğumunun 80. yıldönümünde verilen Özel Ödül.
- “Emek Cesareti” Madalyası (5 Ekim 1960) – Osetya sanat ve edebiyatının geliştirilmesinde ve Kuzey Osetya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kırsalındaki olağanüstü hizmetler için.
- Rusya Federasyonu Halk Sanatçısı (1 Eylül 2008) – Sanat alanındaki büyük başarılarından dolayı.
- Rusya Federasyonu Onur Sanatçısı (27 Eylül 1993) – Sanat alanındaki hizmetlerinden dolayı.
- Güney Osetya Cumhuriyeti Halk Sanatçısı(22 Haziran 2011) – Ulusal müzik sanatının gelişimine büyük kişisel katkılarından, uzun yıllar süren yaratıcı faaliyetlerinden ve doğumunun 75. yıldönümüyle bağlantılı olarak.
- Kuzey Osetya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin Onur Sanatçısı.
- SOASSR K. L. Khetagurova Devlet Ödülü.
- “Nart Elması” Ödülü.
- “Osetya Emek Kahramanı” (22 Haziran 2018).
2022 yılında, her iki yılda bir ulusal müzik türünde eserlerin yaratılması için verilen Bulat Gazdanov Devlet Ödülü ihdas edildi.
Albümlerinden bazıları
“Oset Melodileri”, “Kadim Oset Melodileri”, “Oset Halk Dansları”, “Oset Romantik Dansları” ve son yıllarda çıkarılan “Oset Fendırı” çifte prestij CD albümü.
YouTube’dan müzik kaynakları
Bulat Gazdanov’un Jübile Konseri: youtube.com/watch?v=4jf3RyKLJ5I
OKO, Bulat Gazdanov (North Ossetia) Vincent MOON Belgeseli: https://www.youtube.com/watch?v=_99pVr8OPiI
Favori Osetya şarkıları. Gazdanov Ulusal Orkestra Enstitüsü: youtube.com/watch?v=1J799mY6fnI
Bulat Gazdanov plays Ossetian melodies (Игрæт Булат Газданов) 1977: youtube.com/watch?v=7PmoU_LMGK0
“Bulat’ın adını taşıyan orkestra”. Timur Kusov’un belgesel filmi: youtube.com/watch?v=D17IQLYGnP4
Bulat Gazdanov “Osetya’yı Seviyorum”u ziyaret etti, (Osetçe söyleşi): youtube.com/watch?v=hs8zA9yDRpA&t=51s
Bulat Gazdanov, Xanty Tsağd (Ханты цагъд): youtube.com/watch v=750Tc7BpEso&list=RDZvCS_cSbFkM&index=24
Büyük fændır sanatçıları Irina Mistulova ve Bulat Gazdanov: youtube.com/watch?v=EV_GnKc85EE
Bulat Gazdanov Ulusal Devlet Halk Çalgıları Orkestrası’nın konseri: youtube.com/watch?v=AY8__TUZJ8Y
