İbrani Mitolojisinin İşlevi ve Özellikleri

Havva ya da Havva Ana karakteri; İbrani Yaratılış Mitosunun bir unsuru olduğu gibi, Yaratılış Mitosu da İbrani Mitolojisinin bir parçasıdır. Bu nedenle, İbrani Mitolojisinin temel işlevi ve özellikleri tam anlaşılmadan Hepa adının neden ve nasıl Havva’ya dönüştürüldüğünü tam olarak anlayabilmemiz mümkün değildir.

Hooke’a göre, insan düş gücünün ürünü olan mitos, belirli bir şeyi gerçekleştirme amacına yöneliktir. “Böyle anlaşıldıkta, mitos hakkında sorulması gereken doğru soru, ‘onun gerçek olup olmadığı’ değil, ‘onunla ne yapmak niyetinde olunduğu’ sorusudur.” (Hooke, s.9)

Biz de soruyoruz: Eski Ahit’teki mitolojik malzemenin temel işlevi nedir? Kimler tarafından ve ne zaman oluşturulmuş, hangi görevleri yerine getirmeye çalışmış ya da yerine getirmiştir?

Bu çalışmamızda yukarıdaki soruları yanıtlamaya çalışacağız.

Tevrat’a göre, Kaldelilerin Ur kentinden gelen Hz. İbrahim İbrani halkının ilk atasıdır. Tarihi bir kişilik olup olmadığı tartışılan ve Tevrat’ta anlatılan olaylara bakılarak M.Ö. 1800-1500 yılları arasına yerleştirilmeye çalışılan İbrahim peygamber, göçebe bir yaşam sürmüştür.

Yine Tevrat’a göre, İbranilerin ikinci kolu, Yakup’un önderliğinde göçebe bir yaşam sürdükten sonra Şekem diyarına yerleşenlerden oluşmaktadır.

İbrani’lerin üçüncü kolu, Musa peygamberin liderliğinde M.Ö. 1200- 1100 yılları civarında Mısır’dan Kenan ülkesine girmişlerdir. Tarihi bir kişilik olduğu kabul edilen Musa peygamber, Freud’a göre tek tanrıya inanan Mısır asıllı bir prenstir (Freud, s.11).

Yerleşik bir halk olan Kenanlılar ve Sami asıllı yarı göçebe halk Martular (Amurrular) bölgenin en eski halklarıdır. Tevrat’taki adlarıyla Amman (Amon) oğulları daha sonraki tarihsel adlarıyla Maan (Mağan/Magan) halkı, bölgede görülen halklardan biridir.

Hurriler ve Hattiler bölgede çok eskiden beri görülen Kafkas asıllı halklardır. Hurri-Mitanni devleti bölgedeki en önemli siyasi güçtür. 1.Şuppiluliuma (M.Ö. 1380-1345) döneminde Hititler de Ugarit ve Kadeş (Kinza) kentlerini zaptederek bölgeye yerleştiler. Hitit metinlerinde Kadeş halkının Apsuva/Abzuva olarak anıldığını saptadığımızdan Aphazların da bölgenin çok eski halklarından olduğunu söyleyecek durumdayız

Filistin’e adlarını veren Anadolu kökenli Lukka ya da diğer adlarıyla Pulasatilerin muhtemelen on üçüncü yüzyıl civarında bölgeye yerleştikleri saptanmaktadır.

Bölgedeki halkların neredeyse tamamı tarıma geçmiş durumdadır. Oysa İbraniler tümüyle göçebe ve topraksız bir topluluktur. Temel geçim biçimi hayvancılıktır.

Göçebe İbrani halkı yöneticilerinin temel amacı, bölgedeki diğer halkları yok ederek topraklarını ele geçirip yerleşik hayata geçmekti. Tevrat’taki mitosların da temel işlevi budur.

Uzmanlara göre, İbrani yazarlar, Filistin’de hazır buldukları Mezopotamya ve Sümer kökenli mitolojik malzemeyi derleyip kendi amaçlarına göre bazı değişiklikler yaparak, kimi kez de asal bir değişikliğe uğratarak yeni bir mitoloji oluşturdular.

İsrailli yazarların yaptıkları mitolojik tasarım, “Yaratılış ile başlar ve yazar onun gelişmesini izlemeyi, söz konusu tasarımın bir aracı olarak Tanrının İsrail halkını kendi halkı olarak seçişinde sürdürüp, başlangıcı gibi sonu da mitos terimleriyle dile getirilen bir geleceğe dek bırakmaz. Yehovacı yazar, son derece yerinde bir deyişle belirtildiği gibi, bir Heilsgeschichte, yani “kurtuluş tarihi” yazmaktadır.” (Hooke, s. 89)

İbrani Mitolojisinin ilk derlemesinin M.Ö. IX. yüzyılda yapıldığı saptanmaktadır. M.Ö. IV. yüzyılda yapılan ikinci bir derleme de bulunmaktadır (Compbell, s.90).

 “Kurtuluş Tarihi” olarak nitelenen İbrani mitolojisinin temel özellikleri şunlardır:

1. Tek Tanrı İnancı,

2. Ataerkil toplumsal yapı,

3. Kenan- Filistin diyarının Tanrı tarafından İsrail halkına Vaat edilen ülke olduğuna ve Yehova’nın yardımıyla bu ülkeyi ele geçireceklerine duyulan inanç,

İsrail halkının Tanrı tarafından seçilmiş halk olduğuna olan inanç.

Görüldüğü gibi, İbrani mitolojisi dinsel olduğu kadar kavimsel-ırksal bir nitelik de taşımaktadır. İbrani halkının bölgedeki güçlü halkların arasında yok olup gitmemesi için bölgedeki ana tanrıça ağırlıklı dinlerin karşısına İbrani halkının tek Tanrı inançlı dini uzlaşmaz bir şekilde dikilmekte, İbrani Tanrısı Yehova, İbrani halkını kutsar ve yüceltirken diğer halkları lanetlemektedir.

İbrani Mitolojisinin yukarıda anlattığımız mitolojilerinin içeriği, bu halkın birliğini ve bütünlüğünü pekiştirdi. Yenilgiye ve zulme azim ve sabırla direnme gücü verdi. Sonunda kendilerinden çok daha güçlü halkları tarih sahnesinden silerek topraklarını ele geçirip bir devlet kurmalarının da yolunu açtı.

İşte, Anadolu Ana Tanrıçası Hepa, böyle bir ortamda, ölümlü ve günahkar bir kadın haline indirgenerek ataerkil inancın bir figürü durumuna getirilmiştir. Bu figürü, İbrani mitolojisinin işlevinden ve diğer mitolojik figürlerinden soyutlamadan ele almamız gerekmektedir.

Konuya İbrani Yaratılış Mitosunu inceleyerek devam edeceğiz.