En eski dönemlerde Ortadoğu’da yaşadığı bilinen bazı halkların adlarıyla bazı Abaza-Adige kılanlarının adları aynıdır.
Bu yazımızda, Çerkesler arasında aynı soyun kolları olarak “Mıd, Mıdar, Mıdır, Mid, Midar, Mid-ku, Mitij, Miton, Midduva, Mudara, Mudar, Mudoi, Mudan, Mat, Med, Medçünatıko” adlarıyla görülen kılanlarla aynı adı kullanan ilkçağ Ortadoğu halkı Medleri incelemeye çalışacağız.
Mitanni, Hitit, Phryg Belgelerinde Mit/Mat Halkı
M.Ö. 3. binyıl Kuzey Mezopotamya halklarından olan Hurriler M.Ö. 17. yüzyıl civarında Mitanni adıyla bir devlet kurdular. Abaza diliyle açıklanabilen “Mitanni” adını, Abaza kılanı “Mita/Mit” sözcüğüyle ilişkilendiriyoruz.
Hititler döneminde doğudaki Pakhuva ülkesinde Mita adlı bir kraldan söz edilmektedir. (Akurgal, s.94) Siyanda yöresinin beyinin adı “Madduwattas”, Phrygia kenti “Midaeion” ve Phryg adı “Midai”, “Mita/Mit” sözcüğüyle ilişkili görülmektedir.
Asur ve Pers Belgelerinde Mit/Mat Halkı
Asur kralı 1.Tiglat Pleser döneminde (M.Ö. 1115-1077) Muşki kralı Mita’dan söz edilmektedir ( Akurgal, s.94). Asur kralı Sargon’un yıllıklarında Muşki kralı Mita anılmaktadır. (Roaf, s.180)
İran’da daha sonra Hagmatana/Akbatana kentinin kurulduğu bölge proto-Med kavimlerinin ülkesiydi. M.Ö. dokuzuncu yüzyıla ait belgelerde şimdiki Hamedan bölgesindeki halklar, Asur belgelerinde Amadia ve Madai şekillerinde anılmaktadır.
Tevrat’ta Mit/Mat Halkı
Mıdlarla ilişkilendirdiğim Midyan/Medyen halkı Filistin’de yaşayan bir halk olarak Tevrat’ta anılmaktadır. Kur’an’da Şu’ayb peygamber olarak anılan Midyan kahini Yıtro/Yetro, Musa peygamberin kayınbabasıdır.
Süleyman Ateş şu tespitleri yapar:
“Hicaz yolunda Maân yakınındaki şehre Medyen denilir. Hz. Şu’ayb Arap peygamberlerindendir. Onun nesebini Hz. İbrahim’e dayandıran soy zincirleri ihtilaflıdır. Şu’ayb kıssasında Medyen halkının en belirgin özellikleri, özellikle Hz. Muhammed’in kavmi ile ortak yanları üzerinde durulur” (Ateş, s.115) Tevrat’a göre, Musa peygamber Midyan kavmini yenmiş, kadınlar ve erkek çocuklar dahil bütün halkı katletmiş, yalnızca erkek tanımamış 32.000 kız sağ bırakılmıştır. (Kutsal Kitap, Eski Antlaşma, Çölde Sayım 31)
Roma/Bizans/Hellen Belgelerinde Med/Mid Halkı
Bu dönemlerdeki yerleşim adlarını Bilge Umar’ın “Türkiye’deki Tarihsel Adlar” kitabından yararlanarak aktarıyoruz:
Amida, Emethia, Emede, Emet, Mada, Madara, Madala, Madnasa, Madra Dağı, Madran Dağı, Madrasan, Madrap, Mataza, Mation, Matrai, Matrika, Mastara, Meteita, Methasa, Methymna, Midyat, Mytilana/Mytilene, Muda, Mutina,Mutki.
Yukarıdaki yerleşimlere Thrak-İllyria bölgesinde bulunan çok sayıda yerleşimi de eklememiz gerekir. (Namitok, s.90)
Ortadoğu’da Yaşayan Eski Halklar Hakkındaki Tezler
Ortadoğu’da Yaşayan Eski Halklar Hakkındaki TezlerDolukhanov, Ortadoğu’da yaşayan en eski halklar ve dilleriyle ilgili şu tespitleri yapar:
“Varolan arkeolojik ve dilsel kanıtlar bir araya getirildiğinde, tarihöncesi Akdeniz havzasında bir dizi akraba dilin konuşulmuş olduğu görülebilir. Bu diller şunlardır: ön Baskça, ön Kafkasça, Ligurca, Etrürce, Sümerce, Hattice, Hurri-Urartuca, Elamca ve herhangi bir belge bırakmamış olan bazı kaybolmuş diller. Bügün sadece Baskçanın ve Kafkas dillerinin yaşadığı bu Akdeniz dil katmanının ortaya çıkışı, son buzulun en yüksek dönemini yaşadığı, takriben 25.000-20.000 yıl öncesindeki üst Paleolitik evresine rastlamış olmalıdır” (Dolukhanov, s. 176)
Zystar, Sümerce ile Elamcayı Baskça ile Kafkas dilleri arasındaki ara bağlantıyı sağlayan diller olarak görmektedir. (Dolukhanov, s. 175)
Hommel, Kafkasya ile Kızılırmak arasındaki alanda bir zamanlar tek bir halkın yaşadığını, dillerinin de tek bir dil olduğunu belirtir. (Günaltay, s. 99)
Kohl, Kafkasya, Orta Asya, İndus vadisini de içine alacak Bütün Ortadoğu’yu kapsayan Tunç Çağı dünya sisteminin varolduğu görüşündedir. (Dolukhanov, s. 427)
Safranov, Elam ve Orta Mezopotamya kültürleri ile Maykop kültürü arasındaki benzerlikler nedeniyle Sami kabilelerinin Kuzey Kafkasya’ya göç ettiğini ileri sürmüştür. (Dolukhanov, s.439)
Turçanınov’un MÖ 1900 yıllarına tarihlenen Byblos yazıtlarını Aşuva dilinde okumuştur. Hitit belgelerinde Kadeş çevresinin Apsuva olarak anılmaktadır. Anton Jirku MÖ 2400 yıllarında Lübnan’a yerleşen bir Kafkas halkından söz etmektedir.
Med Halkı Hakkındaki Görüşler ve Tezler
İranlılar Medleri ataları olarak kabul ederler. Günaltay’a göre proto Med kavimleri ön Turanlılar denilen Alpli soydur. (Günaltay, s. 99-101)
Kürtler de Medleri ataları olarak kabul ederler. İhsan Nuri Paşa’ya göre yalnız Madlar değil, diğer Abaza soyları Manlar (Maanlar) ve Sitler (Sidler) de Kürt’tür. (İ. N. Paşa, s.137)
Torî’ye göre, ilkçağda Ortadoğu’da kurulan Lulu, Guti, Kassi, Hurri, Karduni, Mittani, Nairi, Urartu, Mannai ve Med devletlerinin tamamını Kürt boyları kurmuşlardır.
Met Çünatıkho Yusuf İzzet Paşa’ya göre, Çerkeslerin atası sayılan “Meot” halkıyla Met halkı aynıdır. (Y. İ. Paşa, Kafkas Tarihi, s. 169-176)
Aytek Namitok’a göre, “Meotlar veya Bosporos anıtlarının Mait, Maiot halkı, ad ve köken olarak Med’dir”; aynı şekilde “Mitanni halkı kuşkusuz ki Med’dir” (Namitok, s. 89-91)
Kafkas Kaynaklarında Medler/Mıdlar ve Ortadoğu Halkları
Met Çünatıkho Yusuf İzzet Paşa Çerkeslerin kendilerini Arap ve Mısır kökenli saydıklarına ilişkin pek çok eski söylence bulunduğunu belirtir ve “Mudavey” bölgesini Abhazya’nın bir bölgesi olarak kabul eder. (Y. İ. Paşa, Kafkas Tarihi, s. 87- Kafkas Tarihi-11, s.178) Bugün dahi Adigelerin Abhazya’ya “Medevey/Mudavey” dedikleri bilinmektedir.
İsmail Berkok, Med/Mıd kılanın Apsuvaların “Baskheğ” adını taşıyan kolundan olduğunu belirtir. Medva (Mudavey) halkı Labe havzasında oturur ve merkezleri Baskaya’dır. Kazlıbeğ (Kazılbekit), Şegerey, Haybiko, Sidi ve Bağ kılanlarından oluşmaktadır. Barakaylar ve Nalkupiler de mudaveylerdendir. (Berkok, s.220-221)
Kafkas sürgününden sonra Abazaların Uzunyayla’da kurdukları sekiz köyden dördünde (Başılbakıt-Karacaören, Biberdkıt-Kazancık, İsmelkıt-Potuklu ve Lıhkıt-Borandere ) Mıd kılanı yaşamaktadır. Sidler, Sidkıt (Yeniyapan) köyünde yaşarlar. İlkçağ kaynaklarında Medlerle birlikte görülen ve Babil’i işgal eden Kas/Kassi halkının adı Abaza kılanı Kasi/Kasipa/Kase adında yaşatıldığı gibi Abazaların Uzunyayla’da kurdukları köylerden biri de Kase (Tavladere) adını taşır.
Uzunyayla’daki Kabardey köyü Mudarey’in (Metye’nin) adını Adige pışı kılanı Mudaralardan aldığı bilinen bir şeydir.
Adigelerin Mudara boyu ile eski Mitanni ülkesini (Arapların El Cezire dedikleri bölgeyi) yurt edinen Arapların Mudar boyu aynı adı taşır.
Sonuç
Yukarıdaki tezlerden anlaşılacağı üzere Neolitik dönem ve öncesinde Ortadoğu bölgesinde kültürel birlik vardı. Bu dönemde bir dizi akraba dilin konuşulmuş olduğunu uzmanlar belirtmektedir. Bölgede konuşulan dillerle akraba olan fakat kayda geçmeyen başka dillerin bulunması güçlü olasılıktır.
Kabul gören varsayıma göre, kökeni 20.000-25.000 yıl öncesine dayanan Bask ve Kafkas dili, bölgede konuşulan en eski diller olan, Sümerce, Hattice, Hurri-Urartuca, Elamca, Etrüskçe, Ligurca ile akrabadır. Bu tespit, bölgenin en eski halklarıyla Kafkas halkları arasında çok eski dönemlerden itibaren kültür ve dil birliğinin bulunduğu anlamına gelir.
Sümerce ile Elamcayı, Baskça ile Kafkas dilleri arasındaki ara bağlantıyı sağlayan diller olarak gören Zystar’ın görüşüne de dikkat çekmek istiyoruz. Bu durumda, Sümerce ile Elamca, Kafkas dillerine Bask dilinden daha yakındır.
Bölge halkları arasındaki kültür ve dil birliği, antikitede adın özle eşdeğer görülmesi ve değişmeye karşı direnç göstermesi gibi nedenler, en eski dönemlerde Ortadoğu’da yaşadığı bilinen bazı halkların adlarıyla bazı Abaza-Adige kılan adlarının niçin aynı olduğunu açıklamaktadır.
Temel olarak yukarıdaki tespitlerden hareketle;
Sus bölgesinden gelerek Babil bölgesini işgal eden ilk Medleri,
Mitanni halkını,
Hamedan bölgesindeki Medleri,
Tevrat’taki Midyan/Medyan halkını,
Arap boyu Mudar halkını,
Anadolu, Thrakia ve İllyria’da görülen Med/Mid kökenli yerleşimleri ve halkları,
Kafkasya’da görülen Meot ve Sarmat halklarını,
Çerkesler arasında görülen Med, Mid, kökenli kılanlarla ilişkilendiriyorum.
Kaynakça
1. Aytek Namitok, Çerkeslerin Kökeni, 2. Kitap, Ankara, 2008.
2. Ekrem Akurgal, Anadolu Uygarlıkları, İstanbul, 1989.
3. George Rawlinson, Eski Doğu’nun Büyük Krallıklarından Medya Krallığı, İstanbul.
4. İhsan Nuri Paşa, Kürtlerin Kökeni, İstanbul, 1977.
5. İsmail Berkok, Tarihte Kafkasya, İstanbul, 1958.
6. Met Çünatıkho Yusuf İzzet Paşa, Kafkas Tarihi , Ankara, 2002.
7. Met Çünatıkho Yusuf İzzet Paşa, Kafkas Tarihi -11, Ankara, 2009.
8. Michael Roaf, Mezopotamya ve Eski Yakındoğu, 1996.
9. Pavel Dolukhanov, Eski Ortadoğu’da Çevre ve Etnik Yapı, Ankara.
10. Süleyman Ateş, Kur’ân’da Peygamberler Tarihi, İstanbul, 2002.
11. Şemsettin Günaltay, İran Tarihi, 1.cilt, TTK, Ankara, 1987.
12. Torî, Kürtlerin İlkçağ Tarihi, İstanbul, 2000.
Sayı: 2013 08
Yayınlanma Tarihi: 2013-08-01 00:00:00
