Bağımsızlık Demokrasi Özgürlük Eşitlik Birlik

«Ди лъэпкъым и щхьэм кърикIуар зыгъэлъагъуэщ»

Сухум, Абхъаз Хэкум 2010 гъэм фокIадэ мазэм 27-м ягъэува фэеплъым и архитекторыр Минск шыпсэу абхъаз сурэтыщІ, сыныщІ Лакобэ Геннадий Жьынэпсым и Абхъаз лIыкIуэ Бехиджэ Баг Озвери епсэлъащ.

-УкъызыхэкIа лъэпкъым и къекIуэкIыкIам, гуауэ хьэлъэкIэ гъэнщIа и тхыдэм уи гъащIэм деж сыт хуэдэ увыпIэ щиубыдрэ? Сыт хуэдэ гупсысэхэр хууиIэ а Iуэхум?
– ЛIыгъэ зыхэлъу зи тхыдэ гъуэгуанэр къэзыкIуа си лъэпкъ цIыкIум гуауэкIэ гъэнщIа и къекIуэкIыкIар зэрызэзгъэщIэным сыт щыгъуи сыхущIэкъуащ, уеблэмэ ар си гум щызгъафIэу сыкъэтэджащ.
СыщIэхъуэпст мухьэжырхэм я щхьэм кърикIуар къэзыгъэлъагъуэ теплъэгъуэ къэзгъэщIыну. Уеблэмэ, а гупсысэр мы сыныр ухуэным ипэ къихуэу, зэман куэдкIэ узэIэбэкIыжмэ, къысхуэушауэ щытащ.
XVIII лIыщIыгъуэм и кIэхэм, XIX лIыщIыгъуэм и къегъэжьапIэм, Кавказым щыпсэу нэгъуэщI лъэпкъхэми яхуэдэу, абхъазхэр дунейм текIуэдыкIыжыным нагъэсауэ щытащ. Урысейм и пащтыхьым Кавказ зауэр кърихьэжьэри, ди лъэпкъэгъухэр егъэзыгъэкIэ Тыркум ирахуащ. А Iуэхугъуэр тхыдэм къыхощ «мухьэжырхэр» фIэщыгъэцIэмкIэ.
Ирашащ ди лъэпкъэгъухэр Хэкум, хыщхьэм щызекIуэ кхъухьхэмкIэ. Мылъку щIагъуэ зыбгъэдэмылъхэр къыщIахут зыщыпсэу унэхэм, шы ягъэсахэр кърагъэгъанэт, унагъуэ псэущхьэхэр хыфIрагъадзэт. Псэущхьэхэм яфIэкIуэд, я унагъуэм щIэс цIыхухэр щалъагъукIэ, псым зыхадзэт, якIэлъесын, ялъэщIыхьэн я мураду… Акъылым пхуигъэтIасэкъым а насыпыншагъэ псор зи нэгу щIэкIахэм я гум щыхъамрэ ягъэвын къахудэхуамрэ… Шэч зыхэмылъыр аращи, лъэпкъым къехъулIа апхуэдэ нэщIэбжьэр абы къыщIэтаджэ щIэблэм хуихъумэн хуейщ, и фэеплъ къыхуигъэнэн хуейщ.

-Дауи, уэ ущыскульпторкIэ, а фэеплъыр къызэрынэн хуейм еплъыкIэ хууиIэт…
-Пэжщ, скульптору сыщыткIэрэ, сэ куэдрэ акъылкIэ сылъыхъуащ си гурыгъ-гурыщIэхэр къэзыIуатэ теплъэгъуэ къэзгъэщIыным, а лъэхъэнэ хьэлъэм хуэгъэзауэ си еплъыкIэр къэзгъэлъэгъуэным илъэс бжыгъэ куэд тезгъэкIуэдащ. Арами, си еплъыкIэр псоми ягу епщIын хуейуи апхуэдэ къалэн сыхуэзгъэувыжауэ щытакъым. Сызыхуейр зыт: илъэс е лIыщIыгъуэ дапщэ мы Iуэхугъуэм темыкIыжами, щIэблэхэм лъэпкъым и щхьэм кърикIуар зэрызыхащIэфын фэеплъ сын си IэрыкI хъунрат. Абы къыдэкIуэуи, лъэпкъым и тхыдэр я гущIэм щIыхьэу, дыкъызытехъукIахэм къагъэлъэгъуа гуеигъэр нэрылъагъу яхуищIыныр, лъэпкъгъэкIуэд къэбгъэхъу зэрымыхъунум къыхуезыджэу щытынращ.
Сегупсысащ: литературэ гъуэгум сытеувэу, цIыхухэм я фэм дэкIа а нэщIэбжьэр сюжет щхьэхуэкIэ къэзгъэлъагъуэмэ зэрыхъунум. Ауэ ар цIыху къызэрыкIуэ псоми я бгъэдыхьэ зэрыхъунум, абы къыхэкIыуи, гъэщIэгъуэн зэращымыхъунум сыкъызэтригъэувыIащ. Си еплъыкIэмкIэ, зэманым имыгъэкIуэдыфыну апхуэдэ IэрыщIхэм къару яхэлъкъым…

-АтIэ, уэ сыт хуэдэ бгъэдыхьэкIэр нэхъ уи гум епщIа?
-Сэ нэхъыщхьэу сызыхуеяр а къэхъугъэ хьэлъэм пкъырылъ нэщIэбжьэ иныр художественнэ IэмалкIэ къэзгъэлъэгъуэнрат: композицэ щхьэхуэ сыухуэу, абы и щытыкIэр, и теплъэм, и инагъыр екIуу къыхэсхынрат. ИкIи, аращ си лэжьыгъэр зэрызухуар.
ЖысIэнщи, фэеплъ сыным и проектыр зэпеуи 4 –м пхыкIащ, архитектурнэри хэту. ИкIи, текIуащ. Илъэс иримыкъу тезгъэкIуэдащ зи инагъыр метр 3 х 4-рэ хъу фэеплъ теплъэгъуэр ухуэным. Ар къыхэщIыкIащ жэзым. Ауэ мыбдеж нэхъ гъэщIэгъуэныр, сыным и эскизыр къэгъэщIыным илъэс 20 зэрытезгъэкIуэдаращ…

-Сыт щыгъуэ хьэзыр хъууэ ар лъэпкъым и пащхьэ щифхьар?
-Дауэдапщэ иным щIэту, 2010 гъэм си IэрыщI теплъэгъуэр Абхъазым и къалащхьэ Сохъум деж къыщызэIутхауэ щытащ. Апщыгъуэм ди къэралым и президенту щыта Багъапщ Сергей а Iуэхугъуэм къекIуэлIат. ИкIи къызжиIауэ щытащ: «Генэ, Iуэхушхуэ длэжьащ. Иджыпсту мы лэжьыгъэр дымыгъэзэщIатэмэ, дяпэкIэ дымыщIыжыфынкIэ хъунут».
Мис апхуэдэу кIэщIу президентым и еплъыкIэри къызгуригъэIуат. Псалъэмакъыр кIэщI дыдэ хъуами, абы сэркIэ мыхьэнэ ин иIэт, ди лIыщхьэм къызжиIэну зыхуеяри къызгурыIуат…

-Композицэм и гугъу щхьэихауэ къытхуэпщIамэ, ди гуапэт…
-Мухьэжырхэм яхуэгъэза фэеплъ сыным къегъэлъагъуэ шы джалэм лIы гуейр тесу, арами, шыплIэм зыщиIыгъыу. Япэрауэ, сыным и лъэныкъуэхэр зэрызэпэшэчым а теплъэгъуэ щэджащэр игъэджалэкъым. ЖысIэнщи, теубыдэгъуищым сыныр иIыгъщ. Ауэ, лъэныкъуэ псомкIи еплъи -теубыдэгъуитIым иIыгъ фIэкI къыпщыхъукъым. Шым и тхыцIэшхуэр щIыгум теIэтыкIауэ зыми имыIыгъыу къыщхьэщытым хуэдэщ.
Шым и пщэ хэшар яхуэгъэзащ Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм. Шууейм и Iэгур IэштIым зэрищIам егъэщыпкъэ ди лъэпкъым и зэкъуэтыныгъэр, хэлъа хахуагъэмрэ быдагъэмрэ, зыри зэрызытримыгъэкIуэнур.

-Шым и лъэхэр щхьэ пыупщIа? Абы сыт хуэдэ мыхьэнэ иIэр?
-Теплъэгъуэр зи нэгу къыщIэувэм нэгъэсауэ къыгурызгъэIуэну сыхуеящ къару зыхэлъ, гугъапIэ зиIэ, нэщIэбжьэ ин зи нэгу щIэкIам и образ лъэщыр. Композицэм лей зэрыхэзмылъхьэным сыпылъащ: атIэ, щытыкIэм пыухыкIа мыхьэнэ иIэу къэзгъэщIатэмэ, абы сыным и купсэм пкъырылъ къарур игъэкIуэдынут.
Шым и плъэIу инымкIэ сэ къэзгъэлъэгъуар, абы кIуэцIыслъхьа мыхьэнэр – лъэпкъым бгъэдэлъа къару мыкIуэщIращ, гужьеигъуэ щихуам зэрызэкъуэувэращ, зэкъуэтмэ, къызэрелыныр, абы гугъапIэ къызэрыритращ.

-Уи IэрыщIым пкъырылъ гупсысэр абы еплъхэм дауэ къагурыIуэмэ уи гуапэ?
-Лэжьыгъэр IэрыщI щыхъукIэ, абы езым и гъащIэ къигъэщIэжын щIедзэ, абы здрехьэкI езыр къамыгъэщI щIыкIэ щыIа къэхъугъэхэри, япэкIэ къэхъунухэри. Ар гъуазджэм и къарущ.
Абы адэкIэ, хуэму, гузэвэгъуэ ухэмыту сыным и хъуреягъыр къэпкIухьмэ, уи нэгу къыщIоувэ абы и щытыкIэм зэрызихъуэжыр. Зэм кумбым уохьэ, зэми лъагапIэ удокI. Абыхэм къагъэлъагъуэр Кавказым и бгыщхьэхэмрэ хым и толъкъунхэмрэщ. Композицэм «къекIухь», дыгъэм и теплъэгъуэ нагъыщэр иIэ мэхъу.

-Шыр зэрыджалэм, шууейр къызэремыкIурэхым сыт и мыхьэнэр, игъэщыпкъэр?
-Шууей джэлар – ар узытекIуа гуэркъым. Абы иджыри къару и мащIэкъым, текIуэныгъэми щIобэн. Мыбы игъэщыпкъэр ди лъэпкъращ, и къэралыгъуэр къигъэщIэрэщIэжыным гугъапIэ хуиIэмрэ гъащIэм зэрыхущIэкъумрэщ.
ЛIым и Iэпкълъэпкъыр и щIыбкIэ шым хуэгъэзауэ щытщ, и гупэр къеплъхэм яхузэIухащ. Мыр хуабжьу гукъутэщ. Гъуазджэм и хабзэхэр, Iэмалхэр гъащIэм къыщекIуэкIым къыщхьэщыкIыу, нэгъуэщIщ. БгъэдыхьэкIэри апхуэдэщ.

-Дауи, уи лэжьыгъэ куэд тебухуэу къыщIэкIынщ Кавказ зауэм уи лъэпкъым къыхуихьа насыпыншагъэр къэгъэлъэгъуэным…
-Пэжщ. Нобэр къыздэсами а Iуэхугъуэм сытолэжьыхь, сыт щыгъуи щIэ къыхызолъагъуэ. Иджы сызыбгъэдэт лэжьыгъэм дежи а темэмкIэ жэзым, мраморым къыхэщIыкIауэ IэрыщI зыбжанэ сиIэщ. Си фIэщ мэхъу а проектыр икIэм нэзгъэсу, къэрал зэхуэмыдэхэм я гъэлъэгъуапIэ утыкухэм исхьэну.

-Архитектурэ ухуэныгъэр хъумэным куэд пыщIащ…
-Абы шэч хэлъкъым. Сыт хуэдэ архитектурэ ухуэныгъэри, сынри кIэлъыплъын, гулъытэ щхьэхуэ зыхуэныкъуэщ. ИджыкIэ сыным и хъуреягъкIэ ягъэувауэ щыта, ар къэзыгъэунэху Iэмэпсымэхэр къэбгъэсэбэп мыхъуну Iей дыдэ хъуащ. Ухуэныгъэр къыщымыгъэнэхуакIэ, пщыхьэщхьэхуегъэзэкIым деж гъуазджэм и IэрыщIыр – сыным и теплъэр, нэгъэсауэ уи нэгу къыщIэувэкъым.
КъинэмыщIауэ, хымкIэ гъэзауэ нэху къэзыгъэщI прожектор лъэрыхьитI ягъэувын хуеящ. Ахэри щыIэкъым. Абыхэм къапыкI нэхум и бзийхэр хуэм-хуэмурэ хым хыхьэжын хуейщ, Хэкур зрагъэбгынахэм я гъуэгур къигъэунэхуу, хамэ щIыналъэм – Тыркум хуэкIуэ гъуэгур игъэлъагъуэу. Ар иIэмэщ мы ухуэныгъэр нэгъэсауэ щыплъытэ хъунур. Согугъэ властым а Iуэхур зэфIигъэкIыну.

-СыткIэ захуэбгъэзэн хамэ щIыналъэ щыпсэу уи лъэпкъэгъухэм?
-Си лъэпкъэгъу лъапIэхэ, зэрысхузэфIэкIкIэ къывгурызгъэIуащ зыми емыщхь си IэрыщIым бгъэдэлъ щхьэхуэныгъэхэр. Нэгузыужь сыкIуэу, Тыркум сыщеблагъэкIэ, Истамбыл дежи зыщызоплъыхь, къэралым ит архитектурэ ухуэныгъэхэми, фэеплъ сынхэм соплъ…
КъысIущIэн, къызэпсэлъэн хуей къыкъуэкIмэ, сахуэзэфынущ, хэт и упщIи жэуап ястыну сыхьэзырщ. ФIыуэ фызолъагъу, си лъэпкъэгъухэ!

-Къыдэпта щIэныгъэхэм папщIэ фlыщlэ пхудощI.

 

УрысыбзэмкIэ тхыгъэ адыгэбзэм зэзыдзэкIыжар:
Абидокъуэ (Щохъужь) Люсанэ, Черкесск къалэ, КъЧР

Yazarın Diğer Yazıları

Çerkesler hak mücadelesinde Yeşil Sol Parti adayı Metin Kılıç’tan umutlu

Türkiye’nin yakın dönemdeki siyasal tarihinde köklü bir değişime zemin hazırlayacak olan Mayıs’2023 seçimlerinde, milletvekili adaylarının yarışı gittikçe hız kazanıyor. Çerkes kimliğiyle ön plana çıkan Metin...

‘Aynı Gökyüzü Altında’ birbirimizin rengiyiz

2015 Eylül’ünde Bodrum kıyılarına vurmuştu üç yaşındaki Aylan bebeğin cansız bedeni. Görüntülerin tüm dünya gibi bizi de derinden sarstığı günlerde, daha ilgiyle takip...

Abhazya’da kadın sorunsalına genel bakış

Günümüzde yaşam şartlarımızı zorlaştıran çok sayıda ihmal edilmiş veya çözülememiş problemimiz varken kadın-erkek eşitsizliğini konuşuyor olmamız, insanlığın gelmiş olduğu noktada bu sorunu hâlâ aşamamış...

Sosyal Medyalarımız

4,890BeğenenlerBeğen
1,353TakipçilerTakip Et
4,000TakipçilerTakip Et

Son Yazılar

- Advertisement -spot_img