Çorum – 3 – Türkiye Çerkesleri – 38. Bölüm

Değerli okurlarımız,

Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.

Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.

ahmetcevatbenk@gmail.com

Çorum Çerkeslerinin üçüncü ve son bölümünü yayımlıyoruz.

Laçin ilçesi
Yeşilpınar Köyü (Kaseyhable)

Bağlı olduğu ilçe merkezine 13 km, il merkezine ise 43 km mesafededir. Köyün çevresinde Laçin ilçesine bağlı Doğanlar ve Kırkdilim köyleri bulunmaktadır. Yine Hamamözü’ne bağlı Göçeri Köyü de yürüme mesafesindedir. Kuban bölgesine sürülüp, orada bir süre yaşadıktan sonra uygulanan baskılar sonucunda Batı Çerkesya’dan ayrılan Abzeh, Şapsığ ve Mexoş kafileleri tarafından kurulmuş bir köydür.

1873 yılının ilkbaharında Kaseyko Talustan bey ve yanındaki diğer aileler tarafından kurulmuş, bu yüzden Kasey Hable adını almıştır. Köye üç farklı dönemde yerleşim olmuştur. Samsun’da toplanan Çerkes muhacirler peyderpey bu köye yerleşmişlerdir. Toplamda 80-90 haneye ulaşmıştır. Köy nüfusu, başta 93 Harbi olmak üzere diğer savaşlarda verilen kayıplarla azalmıştır. Sonraki yıllarda da dışarıya göçler nedeniyle köy nüfusundaki düşüş sürmüştür. Şu an köyde sürekli ikamet eden 10, yaz aylarında ikamet eden 20 olmak üzere toplam 30 hane kalmıştır. Köy sakinlerinin anadili Adıgabze olup, Abzeh lehçesi kullanılmaktadır.

Dil ve kültür

40 yaş üstü bireyler anadilini konuşabiliyor. 30 yaş üstü bireyler ise konuşulanları anlarlar. Yabancı evlilik oranı %15 civarındadır. Düğünler karma olarak; belli bölümleri yerel enstrümanlarla, belli bölümleri ise Çerkes enstrüman ve gelenekleriyle yapılır.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler

Kaseyko, Brant, Ĺışe, Şaguj, Ğonejko, Siyux, Abıde, Zıbe, Wınerıko, Çetaw, Laş, Tığu’, Hapaće, Bğuaşe.

Şapsığxer (Şapsığ sülaleler): Yeşü’tale, Tığu, Xuraş, Hazıku, Guğoj, Bıjıj, Hakuç, Koblı.

Mexoşxer (Mexoş sülaleler): Ĺabğo, Beştıko, Mıqod, Dawur, Ğoneko, Natırbiy, Jane.

Laçin ilçesi
Doğanlar Köyü (Abzeh-Şapsığ)

İl merkezine 40 km, bağlı olduğu ilçe merkezine 11 km uzaklıktadır. Kuruluşunda 45-50 hane iken ekonomik göçler nedeniyle 20 hane kalmıştır. Her ne kadar köyün yerleşim tarihi tam olarak bilinmese de yerleşenlerin Batı Adigey’in değişik bölgelerinde yaşayan Çerkeslerden oluştuğu dikkate alındığında, Kuban bölgesine aktarılıp birleştirilen köylerden gelen Çerkeslerden oldukları anlaşılmaktadır. Nüfus kayıtları ve yaşlı beyanlarından ise 1882 yılında bölgeye geldikleri öğrenilmiştir. Batı Adigey’de yaşanan köyün ismi ise Keşegey olarak ifade edilmektedir.

Dil ve kültür

30 yaş üstünde olanlar anadilini konuşabilir, 20-30 yaş arasındakiler konuşulanları anlayabilirler. Düğünler genel olarak Çerkes gelenekleri ile sürdürülür. Yerli konuklar için yerel düğün yapılır. Yabancı evlilik oranı %30 civarındadır.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler

Wınerıko, Nıbe, Ĺıf, Ĺeśerıko, Besniy, Açümıj, Haxu, Hatxı, Hatko, Hapiy, Hakurine, Xırtıw, Huşt.

Mecitözü ilçesi
Vakıflar Köyü (Abzeh)

Çorum il merkezine 15 km, Mecitözü ilçe merkezine ise 23 km mesafededir. Köyde sürekli ikamet eden 7 hane Çerkes ve 2 hane Bulgaristan muhaciri vardır. Köy nüfusu yaz aylarında 25-30 haneyi bulmaktadır. 1936 yılında 10 hane Bulgaristan göçmeni yerleştirilmiş ise de bu muhacirlerin 8 hanesi yerlerini satarak köyden ayrılmışlardır. Köy, Batı Adigey bölgesinden ilk gelen Abzeh gruplar tarafından kurulmuştur.

Dil ve kültür

Düğünler yerel enstrümanlarla, belli bölümünde Çerkes enstrümanlarıyla Çerkes düğünü şeklinde yapılır. 50 yaş altında anadilini bilen yoktur. Yabancı evlilik oranı %50 civarındadır.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler

Dzıbe, Çetaw, Brüç, Bıj, Ğonejıko, Huaj, Hut, Hajıko, Śey (Tsey).

Mecitözü ilçesi
Söğütyolu-Danun Köyü (Besleney)

Çorum il merkezine 30 km, Mecitözü ilçesine ise 13 km mesafededir. Danun, Türkiye’deki çoğu Adige köyü gibi yeşilin ve ormanın içinde bir Besleney köyüdür. 1859’da bugünkü Karaçay-Çerkes bölgesinden ayrılmış, 1860’ta bugünkü yerleşim yerine iskân edilmiştir. Kurulduğunda 70 hane civarında iken, ekonomik göçler nedeniyle 25 haneye düşmüştür. 25 hane Çerkesin dışında %30 oranında yerli halk da yaşamaktadır.

“Wahayra” şarkısının bestecisi Aşefıj Emin Arslan bu köylüdür. Yine yazar ve dilbilimci Sımha Orhan Alparslan da Danunludur.

Dil ve kültür

Anadili 50 yaş üstü bireyler tarafından konuşulur. Düğünler genel olarak Çerkes gelenekleri ile yapılır. Yabancı evlilik oranı %25 civarındadır.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler

Afeşıj, Sımha, Kip, Hacemıkue, Anekiy, Bıj, Dexuşeku, Hatko.

Mecitözü ilçesi
Fakıahmet Köyü (Şapsığ)

Bağlı olduğu Mecitözü ilçesine 12 km, Çorum il merkezine ise 45 km’dir. 40 hane olarak kurulmuş ise de bugünlerde köyde sürekli yaşayan 7 hanedir. Yaz aylarında nüfus 20 haneyi bulmaktadır. Batı Adigey’in güney bölgesinden gelen Çerkesler tarafından kurulmuştur.

Dil ve kültür

Düğünler yerel ve Çerkes enstrümanlarıyla karma olarak yapılır. 60 yaş altında anadilini bilen kalmamıştır. Yabancı evlilik oranı %45’i bulmuştur.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler

Çüntıj, Gerko, Hantıw, Pşımaf, Şewmız, Zako, Şorgi.

Sungurlu ilçesi
Saraycık Köyü (Besleney)

Çorum il merkezine 60 km, bağlı bulunduğu Sungurlu ilçesine 20 km mesafededir. 1860 yılında Karaçay-Çerkes bölgesinden gelen Besleney Çerkeslerinin kurmuş olduğu bir köydür. Kurulduğunda 25 hane civarında iken, 1970’li yıllarda 30 haneye ulaşmış (tamamı Çerkes), bugünlerde ise yoğun göç nedeniyle köyde sadece 1 hane kalmıştır. Yaz aylarında köyden göç edenlerden birkaç hane köye gelmektedir. Muhtarlık köyde kayıtlı nüfus nedeniyle devam etmektedir.

Dil ve kültür

Köyde kalan tek aile anadilini konuşabiliyor.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler

Merçan, Ğuraz, Lıwan, Tık, Wıka.

Sungurlu ilçesi
Gafurlu Köyü (Besleney)

Bağlı bulunduğu Sungurlu ilçesine 22 km, Çorum il merkezine ise 48 km mesafededir. Muhammed Emin’in tesliminden sonra 1859 yılında Karaçay-Çerkes bölgesindeki Betmızeyhable Köyü’nden çıkan Besleney Çerkesleri tarafından kurulmuştur.

Köyün tamamı Çerkes iken hemen yakındaki yerel halkın yaşadığı komşu köyle tarlaların bitişik olması nedeniyle doğan ilişkiler sonrası, bazı aileler topraklarını komşu köyden ailelere satınca köy karma köy halini almıştır. Bu hanelerin sayısı toplamda 9 hane olup köyde kalanlar 3 hanedir, diğer 6 hane köyden ayrılmıştır. Çerkes ailelerden köyde sürekli yaşayan hane sayısı ise 5’tir. Yakın zamanda yeni ev yaptırmaya başlayan Çerkesler de vardır.

Dil ve kültür

60 yaş altında anadilini bilen kalmamıştır. Düğünler, ağırlığı Çerkes gelenekleriyle olmak kaydıyla karma yapılır. Yabancı evlilik oranı %60 civarındadır.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler   

Bıdenıko (Abzeh), Daxbaku, Dok, Yezuk, Liynıko, Mefezako (Abzeh), Meuşe, Wıfız, Xabel, Tuğuane, Şıkey, Şıştıroko, Mudarıko, Daaç, Geleç, Şıhiy.

Sungurlu ilçesi
Yenihacılarhanı Köyü (Şapsığ)

Bağlı bulunduğu Sungurlu ilçesine 28 km, Çorum il merkezine ise 48 km mesafededir. Kıyı Boyu Şapsığ bölgesinden gelen Çerkesler tarafından kurulmuştur. Geldiklerinde 13-14 hane iken bugünlerde sürekli yaşayan Çerkes kalmamıştır. Köyde şu anda daha önce Çerkeslerin yanına gelen 3-4 hane Yörük yaşamaktadır.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler

Çetıxu, Bage, Maçuko, Sinen, Bjeduğ.

Sungurlu ilçesi
Gökçeköy Köyü (Hamallıçerkes)

Bağlı olduğu Sungurlu ilçesine 25 km, Çorum il merkezine ise 62 km mesafededir. 60’lı yıllarda 70 hane civarında iken bugünlerde 30 hane ve 73 nüfustan oluşmaktadır. Bu 30 hanenin bir kısmı da köyde sürekli ikamet etmemektedir. Köy, Batı Adigey bölgesinden gelen Abzehler tarafından kurulmuştur. Abzehlarla birlikte yerleşen Cemquy, Yecerıkoáy ve Mexoş aileler de bulunmaktadır. Batı Adigey’in değişik bölgelerinden Çerkesleri barındırmasının nedeni; köye ilk gelen Abzeh ailelerin 1860’lı yılların başında yerleşmelerinden sonra Kafkasya’da kalan akrabalarının Ruslar tarafından peyderpey Kuban bölgesine aktarılmasıyla bölgede çıkan ayaklanmalar sonucu 1891 yılında Anadolu’ya gelen gruplardan bir bölümünün de bu köye yerleştirilmesidir. Bu grup Çerkeslerin diğer bölümleri Yozgat ve Düzce illerine yerleştirilmiştir. Yecerkuay ve Cemquy aileler de Kuban’da Abzehlerle birleştirilen, yeni kurulan köylerden gelmişlerdir.

Dil ve kültür

Anadili kentlere göç ile birlikte yok olmaya başlamıştır. En düşük anadili bilme yaşı 55’tir. Düğünler eskiden tamamen Çerkes gelenekleriyle sürdürülürken son zamanlarda yerel enstrümanlarla karma olarak yapılmaya başlamıştır. Yabancı evlilik oranı da %50’yi bulmuştur.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler

Mexoş, Brakey, Brand, Cemquy, Daçe, Gış, Huaj, Siyux, Şaguc, Tlışe, Yecerıkuay, Papınıko, Habzıko, Hapkuaş, Hatko, Şawko, Tharkako.

Sungurlu ilçesi
Tuğcu Köyü

Bağlı bulunduğu Sungurlu ilçesine 5 km, Çorum il merkezine ise 75 km mesafededir. Köyde yaşayanlar, 1864 savaşı sırasında önce Samsun ilinin Çarşamba ilçesine geçici iskân olup, daha sonra şimdiki yerleşkesine iskân edilen Batı Adigey’in Şapsığ bölgesi Çerkesleridir. Köyün tamamı Çerkestir. Sürekli oturan 17 hanedir. Yaz aylarında köy nüfusu 40 haneye ulaşmaktadır.

Dil ve kültür

Köyde düğünler genel olarak Çerkes kültürü ve enstrümanlarıyla sürdürülmekte olup düğünün belli bölümlerinde yabacılar için yerel düğünler yapılmaktadır. Köyde yabancı evlilik oranı son 20 yılda hızla artarak %60’lara ulaşmıştır. Anadilini bilenler 50 yaş üzerindeki bireylerdir. 20-50 yaş arası bireyler anadilini anlar ama konuşamazlar.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler

Tıko, Bate, Becaşe, Dıwo, Yemzağ, Kareko, Kuy, Laş, Mezleko, Meliş, Mefeud, Neğoy, Negıku, Nemerko, Pezadıku, Pexu, Hurayko, Hajuko, Hantıw, Şajo, Şhaqumde, Şewgen.

Ortaköy ilçesi
Oruçpınar Köyü (Karadağ)

Çorum il merkezine 52 km, bağlı bulunduğu Ortaköy ilçesine 5 km uzaklıktadır. Köy 55-60 hane olarak kurulmuştur. Son 50 yıldaki ekonomik göçlerden köy de nasibini almış, sürekli ikamet eden hane sayısı 15’e düşmüştür. Yaz aylarında bu sayı iki katına çıkmaktadır. Köyü kuranlar, Batı Adigey’in Abzeh bölgesinden ilk gelen Çerkes gruplardandır, birkaç hane de Şapsığ bulunmaktadır.

Dil ve kültür

Anadilini 55 yaşın üzerinde olanlar konuşabilmektedir. Düğünler genel olarak Çerkes enstrüman ve gelenekleri ile sürdürülmektedir. Çerkes olmayan konuklar için düğünün belli bölümlerinde davul ile karşılama yapılmaktadır. Yabancı evlilik oranı %20 civarındadır.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler

Ĺeśerıko, Tsey (Śey), Awıĺ, Huaj, Hantıw, Hapay, Çüabǵo, Hamşatko, Hamtıko, Mamrıko.

Boğazkale ilçesi
Yenikadılı Köyü

Bağlı olduğu Boğazkale ilçesine 10 km, Çorum il merkezine ise 80 km mesafededir. Köyde yaşayan Çerkesler Batı Adigey bölgesinden gelen Abzehlerden oluşmaktadır. Birkaç hane Şapsığ ve Bjeduğ aile de yaşamaktadır. Köy iki mahalleden oluşmaktadır; daha yüksek olan mahallesinde yerli halk yaşamakta iken daha düz olan bölümüne Çerkesler iskân edilmişlerdir. Daha sonra ikiye bölünerek Çerkeslerin yaşadığı mahalle Yenikadılı ismiyle bağımsız köy halini almıştır. 70’li yıllarda 42 hane iken, bugünlerde hane sayısı 12’ye düşmüştür. 12 hanenin yarısı da ayrılan köyden gelen yerli halktan oluşmaktadır. Yaz aylarında nüfus iki-üç katına çıkmaktadır.

Dil ve kültür

40 yaş üstü anadilini bilir. 40 yaş altında anadilini anlayanlar da var. Düğünler karma yapılıyor. Düğünün tamamında Çerkes düğünü oranı daha fazla olmaktadır. Yabancı evlilik oranı %40 civarındadır.

Köyde yaşayan/yaşamış sülaleler

Brant, Çetaw, Bjeduğ, Ançok, Denekey, Haemaf, Hajü, Hamzağ, Hanako, Kumuk, Ĺığuçey, Meretiko, Naje, Psıwıç, Tamko, Tewın, Tımıgu.